Twarze Różewicza

Z Tadeuszem Różewiczem porozmawiać nigdy nie było łatwo. Umawianie się na wywiad może trwać latami. “Na problemy i pytania z 1948 roku zamierzam odpowiedzieć w 1968 roku, a na te z 1964 w 1974” – przyznał w rozmowie z Krystyną Nastulanką, która okrągłe dwa lata dopraszała się o poświęcenie jej trochę czasu; ostatecznie czas znalazł się w 1965 roku. Takie kuriozum jest dziś nie do pomyślenia, wszak niemal każdy pisarz chce jak najszybciej złapać okazję, móc pokazać się w mediach, wypowiedzieć kilka ogólnych uwag o swojej twórczości, ale także o sprawach zupełnie niezwiązanych z literaturą. Środki również mamy inne: jeżeli nie spotkamy się we Wrocławiu/Krakowie/Warszawie na rozmowie, to zawsze można wysłać pytania listem elektronicznym.

Tak niewielka obecność Różewicza – jako takiego – w mediach jest związana z wiarą w moc słowa, a więc również braniem za nie odpowiedzialności. Nie na wszystkie pytania chce odpowiadać; niektóre specjalnie pomija, bo nie czuje się kompetentny, albo zbywa je, stwierdzając że musiałby długo mówić, a materiału starczyłoby na całą książkę. I raczej nie lubi opowiadać o swojej twórczości, prócz wymienienia kilku suchych faktów, ale co sprawniejsi dziennikarze sprytnie wyciągali od poety wszelkiej maści smakowite kąski.

Zebrane w książce Wbrew sobie rozmowy odbywały się na przestrzeni ponad pięćdziesięciu lat. Zaczynamy “wędrówkę” w 1955 roku wraz z “Trybuną Ludową”, a kończymy w 2011 “Magiem Słowa” i rozmowami Różewicza z Czesławem Miłoszem moderowanymi przez Renatę Gorczyńską. Konstanty Puzyna, Kira Gałczyńska, Mieczysław Orski, Stanisław Bereś, Henryk Tomaszewski… to niewielka, ale wartościowa część publikacji. Mnogość dyskutantów wychodzi in plus, bowiem mamy możliwość przypatrzenia się, jak pisarz radzi sobie w “konfrontacji” z różnymi osobistościami.

Nie każdemu rozmówcy łatwo było uzyskać odpowiedzi. Gdy zadać Różewiczowi odpowiednie pytanie, potrafi opowiadać na dany temat z wieloma szczegółami, w sposób świadczący o jego erudycji i skromnym charakterze. Bardzo chętnie wypowiada się o swoich inspiracjach poetyckich – Staffie, Przybosiu, Czechowiczu – oraz o malarstwie, silnie związanym z jego poczuciem estetyki. Najbardziej jednak bywał skory do rozmowy o teatrze – dramaturgii, reżyserowaniu. Ściśle wiąże się to z jego bratem, Stanisławem Różewiczem, ale także z prywatnymi doświadczeniami na tym polu. Bardzo ubolewał, że krytyka chciała go zawsze sprowadzić tylko do roli poety, chociaż realizował się w różnych dziedzinach literackich. Dowiadujemy się także, od kiedy żywił zainteresowanie deskami teatralnymi, co dodatkowo wzmacnia wydźwięk jego twórczości. Jednymi z najmocniejszych wywiadów były te przeprowadzone przez Puzynę, z którym szczególnie dużo opowiadał o tego typu działalności artystycznej.

Twarze Różewicza onieśmielają. Raz wydaje się bardzo zmęczony rozmową (dość zabawny wywiad przeprowadzony przez Halinę Murzę-Stankiewicz), innym razem ochoczo opowiada o sobie (“Jestem tu, pod ręką”). Dlatego też każdy wywiad zamieszczony we Wbrew sobie jest unikatowy, pokazuje autora Wycieczki do muzeum z wielu, nieraz skrajnych, stron. Książka poszerza naszą wiedzę o Różewiczu jako o człowieku i pisarzu. Sam o sobie mówi, że jest inną osobą, niż przed trzydziestoma latami, czego świadectwo można tu odnaleźć.

Dla mnie najmocniejszymi punktami książki były rozmowy z Miłoszem. W nich najlepiej było widać, jak wiele łączyło go z noblistą. Szacunek, jaki sobie okazywali, oraz wspólne niekiedy inspiracje świadczyły o ich zależności od siebie – niewątpliwe stanowili dla siebie nawzajem punkt odniesienia. A ponieważ cenię sobie dobry żart na poziomie, inny wywiad sprawił mi dużo przyjemności: “Tak i Nie”, który przeprowadzał Witold Zalewski. Jeżeli ktoś nie zna jeszcze szczegółów, zachęcam do zajrzenia. Wbrew sobie zawiera wiele zapadających w pamięć momentów, które zebrane w jednym tomie tworzą całą Różewiczowską twarz.