Duszny kraj

Sny o Johannie

Visions of Johan­na

Zupeł­nie jak­by noc chcia­ła wykpić to, że cicho być się sta­rasz
sie­dzi­my zda­ni tu na sie­bie, choć uda­je­my, że to wca­le nie­praw­da
a Luiza ma w zana­drzu deszcz i mówi: „No, rusz się, i to zaraz”
tam naprze­ciw­ko lam­pa wciąż pali się
w rurach obok nie milk­nie chrzęst
z roz­gło­śni coun­try cichy dobie­ga brzęk
próż­no zga­sić chcesz świa­tło i dźwięk
tu Luiza i jej facet w gąsz­czu rąk i ust
jed­nak sny o Johan­nie wypeł­nia­ją mi mózg

Panie z bre­locz­ka­mi gra­ją na pustej dział­ce w ciu­ciu­bab­kę
a noc­ne dziew­ki szep­tem w pod­miej­skim pla­nu­ją eska­pa­dę
noc­ny stróż z latar­ką błą­dzi, nie wie­dząc, kto tu zaiste jest waria­tem
Luiza jest bli­sko, tuż-tuż
niczym zwier­cia­deł­ko, zwiew­na jak duch
i jasno, nie nad­uży­wa­jąc słów
mówi, że Johan­ny nie ma tu
w kościach jej twa­rzy rezo­nu­je wid­ma elek­trycz­no­ści jęk
a te sny o Johan­nie zamiast mnie są mu tłem

Oto chłop­czyk zbłą­ka­ny – sam sie­bie trak­tu­je tak poważ­nie
nie­do­lą swą się cheł­pi i lubi żyć nie­roz­waż­nie
a gdy pada jej imię, mówi: „Żegnaj, odcho­dzę, prze­cież znasz mnie”
na pew­no prze­peł­nia go żółć
nie­po­trzeb­ny musi się czuć
na przy­ję­ciu pod ścia­ną się snuć
licząc na jed­no „Wróć”
jak to wytłu­ma­czyć, jak sobie z tym radę dać?
A te sny o Johan­nie całą noc nie dają mi spać

We wnę­trzach muze­ów Nie­skoń­czo­ność sta­je przed osą­dem
echo gło­sów mówi: więc po latach zba­wie­nie tak wyglą­da
patrz na ten uśmiech, nie­złą jaz­dę musia­ła tu mieć ta Gio­con­da
sza­racz­ki snu­ją się z kąta w kąt
matro­ny kicha­ją trzy razy pod rząd
Gio­con­da się chwy­ta za wąs:
„Nie widzę swych kolan stąd”
klej­no­ty i lor­net­ki na gło­wie ośli­cy lśnią
lecz od snów o Johan­nie odbi­ja się ich całe zło

Akwi­zy­tor mówi do hra­bi­ny, co ponoć trosz­czy o nie­go się
„Wskaż, kto nie jest paso­ży­tem, ja pomo­dlę za czło­wie­ka tego się”
a Luiza na to: „Szu­kaj wia­tru w polu” i już szy­ku­je dla uko­cha­ne­go się
ale prze­padł po Madon­nie ślad
pustą klat­kę prze­że­ra już rdza
jej płaszcz ze sce­ny też daw­no spadł
skrzy­pek rzu­cił dach i wkra­cza na szlak
na trans­por­cie ryb­nym na tyl­nych drzwiach
pisze: „Dłu­gi spła­co­no do cna”
zaś mnie sumie­nie pęka w szwach
w wytry­chu wio­li­no­wym har­mo­nij­ki wygry­wa­ją deszcz
a te sny o Johan­nie to jedy­ne, co wciąż tu jest

Komen­tarz Fili­pa Łobo­dziń­skie­go
Utwór przy­po­mi­na wędrów­kę po gale­rii żywych obra­zów. Mamy tu nie­do­po­wie­dzia­ny trój­kąt nar­ra­to­ra, Luizy i Johan­ny, mamy dusz­ną atmos­fe­rę tajem­ni­czych pomiesz­czeń i kory­ta­rzy, mamy wresz­cie tęsk­no­tę za miło­ścią, któ­rej nie zre­kom­pen­su­je gorą­cy romans. Wszel­kie opi­sy bled­ną wobec same­go tek­stu, któ­ry zachwy­cił nie tyl­ko fanów i kry­ty­ków, ale tak­że poetów.

Śmiech przychodzi z trudem, płacz przywozi pociąg

It takes a Lot to Laugh, It takes a Tra­in to Cry

Emo­cji próż­no szu­kam
pociąg z pocz­tą wie­zie mnie w dal
opar­ty o para­pet
patrzę w noc, nie mogę spać
a może gdy­bym
na szczy­cie góry zmarł…
jeśli mi się nie uda
to jej na pew­no tak

Popatrz, księ­życ pięk­ny
maja­czy przez las
popatrz, maszy­ni­sta pięk­ny
zatrzy­mu­je cały skład
popatrz, słoń­ce pięk­ne
skrzy się wśród mor­skich fal
popatrz, moja pięk­na
goni za mną w ślad

Zima już nad­cho­dzi
szy­by zapa­ro­wał mróz
chcia­łem wszyst­kim się pochwa­lić
ale drzwi zamknię­to na klucz
chcę się czuć jak twój kocha­nek
a nie jak twój wódz
nie mów, że nie ostrze­ga­łem
gdy pociąg twój pomy­li kurs

Komen­tarz Fili­pa Łobo­dziń­skie­go
Cie­ka­we zde­rze­nie typo­wej blu­eso­wej meta­fo­ry pocią­gu jako sym­bo­lu męsko­ści ze sta­nem opusz­cze­nia i kru­cho­ścią pod­mio­tu wobec świa­ta. Kto tak dziś pisze o miło­ści? O trud­nej miło­ści?

Oj tam, stara (Tak sobie krwawię)

It’s Alri­ght, Ma (I’m Only Ble­eding)

Nagła ciem­ność w środ­ku dnia
na srebr­nej zasta­wie – nocy ćma
tu dziec­ka krew, balo­nik gna
zasła­nia słoń­ce, księ­życ, świat
na próż­no sądzisz, że się da
te pojąć feno­me­ny

Ble­fu­ją, bro­nią gro­żąc ci
w uszach kako­fo­nia grzmi
pseu­do­zło­to­ustych gnid
pusto­sło­wie wszę­dzie dziś
a ten, co na świat miał wła­śnie przyjść
wła­snym zgo­nem jest zaję­ty

Pro­mo­cja! – świ­stek krzy­czy w głos
łok­cia­mi prę, by chwy­cić go
kaska­dy wzgar­dy już mam dość
zano­szę skar­gę – milk­nę, bo
wszy­scy już ude­rzy­li w szloch
ja jestem kolej­ny

Dzi­wi cię obcy dźwięk?
Nie słu­chaj go, nie bój się
oj tam, sta­ra, tak sobie jęczę

Ci wiesz­czą klę­skę, tam­ci triumf
z pobu­dek nader szczyt­nych lub
nik­czem­nych nawo­łu­ją znów
do rze­zi – inni prze­ko­nu­ją tłum:
nie­na­wi­dzić jed­no moż­na tu –
samą nie­na­wiść

Uja­da ołów zgra­nych kłamstw
pod okiem wład­ców ludz­kich stad
świat skle­pem jest, na ladzie masz
grę w Apo­ka­lip­sy czas
i Jezu­sa na bate­rię – znak
że świę­tość to dziś towar tani

Kościo­ły dema­sku­ją grzech
a szko­ły mówią: każ­dy niech
zaku­wa, by nabić trzos za trzech
i kupić cno­tę – lecz wia­do­mo, że
nawet pre­zy­dent kra­ju cza­sem też
musi sta­nąć nagi

Na regu­la­min moż­na pluć
machi­na­cji strzec się – oto klucz
oj tam, sta­ra, coś się pora­dzi

Rekla­my ci wsą­cza­ją kit
że przed tobą naj­wspa­nial­sze dni
bo temu tu się nie rów­na nic
tobie z tym się nie rów­na nikt
– a życie cię omi­ja w mig
i pędzi gdzieś w odda­li

Zni­kasz, wra­casz znów na szlak
usu­wasz z sie­bie cały strach
w cen­trum sta­jesz cał­kiem sam
gdy nagle z naj­głęb­sze­go dna
głos budzi cię i trwo­ży tak:
„Oni sądzą, że już cię dopa­dli”

Pyta­nie razi cię jak prąd
lecz brać odpo­wie­dzi nie ma skąd
żad­ni oni, one, ona, on
nie mówią, jak żyć i gdzie twój dom
lecz ty zapo­mi­nasz wła­sny ton
i dalej trwa para­liż

Cho­ciaż mędrzec i głu­piec ma
narzu­co­nych słu­chać praw
ja nie wiem, sta­ra, gdzież ide­ały

Ten wła­dzą gar­dzi, lecz bez niej
jak dziec­ko czu­je się we mgle
psio­czy na pra­cę, choć ma z niej chleb
o ludziach wol­nych mówi źle
a kwia­ty w ogród­ku to dla nie­go jest
coś na kształt kapi­ta­łu

Inne­mu kor­po­ra­cyj­ny bóg
od dziec­ka mace­ro­wał mózg
small talk dzień w dzień mu pły­nie z ust
dla nie­go out­si­der jest jak trup
naj­now­szy więc kata­log bóstw
sprze­da ci tu na pniu

Znów tam­te roz­mo­dlo­ne pchły
wtło­czo­ne w sys­te­mo­wy tryb
pod­dań­czo pie­ją szczu­rzy hymn
i kro­ku nie uczy­nią wzwyż
za to w dół ścią­gną chęt­nie tych
co uciec chcą z kie­ra­tu

Do tych, któ­rzy śle­pi są
a umy­sły ich jak klat­ki w zoo
serio, sta­ra, ja nie mam żalu

Prze­kwi­tłe togi brzy­dzą się
słów Tole­ran­cja, Miłość, Śmiech
cią­gną fał­szy­wej cno­ty lep
pie­niądz nie śmier­dzi, pie­niądz klnie
plu­ga­wa mowa jak chce tnie
pro­pa­gan­da wszyst­ko ściem­nia

Dla tych, co zbro­ją się, by móc
zabi­jać wro­ga z wła­snych snów
bo pokój im fun­du­je ból
co wie­rzą, że ich nie wchło­nie grób
dla tych dętych gno­mów życie to znój
i smut­na gehen­na

Cmen­ta­rze pęka­ją­ce w szwach
fał­szy­we boż­ki, wred­ny gwar
na gło­wie wciąż mi każą stać
sku­wa­ją nogi – dość już mam
więc zrzu­cam je, mówię: „To już znam
wysil­cie się, gdzie nowa ofer­ta?”

A gdy­by myśli me ujrzał świat
nad gło­wą by sta­nął mi jaśnie pan kat
lecz oj tam, sta­ra, żyć, nie umie­rać!

Komen­tarz Fili­pa Łobo­dziń­skie­go
Wie­le lat po napi­sa­niu tej pio­sen­ki Dylan sam przy­znał, że nie roz­po­zna­je już tego mło­dzień­ca, któ­ry wyrzu­cił z sie­bie taką kaska­dę słów, obra­zów, sko­ja­rzeń i wście­kło­ści. Obraz świa­ta zdo­mi­no­wa­ne­go przez obłu­dę, oszu­stwo, fałsz, pseu­do­au­to­ry­te­ty – bodaj nigdy póź­niej w twór­czo­ści Dyla­na nie poja­wił się w tak spię­trzo­nej i nie­zwy­kłej kumu­la­cji. Arty­sta z regu­ły wyko­nu­je ten utwór solo.

Ten, co czarny miał płaszcz

Man with the Long Black Coat

Świersz­cze cyka­ją i wzbie­ra nurt
sukien­ka już wyschła, napi­na się sznur
okno otwar­te, hura­gan dmie
gaj afry­kań­skich przy­gi­na drzew
nie sły­szał nikt, by zabrzmiał roz­sta­nia płacz
ode­szła z tym, co czar­ny miał płaszcz
Widzia­no go, jak krę­cił się przy
pod­miej­skiej tanc­bu­dzie wśród noc­nej mgły
podob­no przy­wo­łał biblij­ny tekst
sły­sząc ją, jak go pyta, czy zatań­czyć chce
patrzy­ła mu w oczy, w tę jak maska twarz
kurz okry­wał tego, co czar­ny miał płaszcz
O depra­wa­cji sumień i dusz
pastor mówił, a każ­dy drżał od jego słów
„Sumie­nie przez życie nie może cię wieść
sko­ro poi je kłam­stwo, a kar­mi je grzech
nie­ła­two to prze­łkniesz, gdy w występ­ku trwasz”
ona ser­ce dała temu, co czar­ny miał płaszcz
A inni z kolei wyra­ża­ją sąd
że cokol­wiek uczy­nisz, nie będzie to błąd
lecz życie i śmierć to zwid, na to zważ…
Znik­nę­ła z tym, co czar­ny miał płaszcz
Dym od mie­się­cy po wodzie się snuł
pnie drzew wyrwa­nych pokrył już muł
coś dud­ni, hur­ko­ce i zie­mia drży
koń­skie tru­chło okła­da ktoś od kil­ku dni
bez listu, bez sło­wa – bladł jej zarys, aż
ode­szła z tym, co czar­ny miał płaszcz

Komen­tarz Fili­pa Łobo­dziń­skie­go
Opo­wieść jak z Edga­ra Alla­na Poe. Gotyc­ka w nastro­ju, dusz­na jak histo­rie z Połu­dnia Sta­nów Zjed­no­czo­nych. Przy tym zara­zem bar­dzo w kli­ma­cie euro­pej­skich bal­lad ludo­wych o roman­sach z przy­by­sza­mi z zaświa­tów.

Na twardy deszcz już zbiera się

A Hard Rain’s a‑Gonna Fall

„O syn­ku mój, powiedz, gdzie­żeś ty był?
O błę­kit­no­oki mój, mów mi co sił!”
Brną­łem po zbo­czach tuzi­na gór męt­nych
prze­sze­dłem, prze­peł­złem sześć szla­ków pokręt­nych
kro­czy­łem przez sie­dem borów posęp­nych
sta­wa­łem na brze­gach tuzi­na mórz zzię­błych
i u wrót cmen­ta­rzy po dłu­gich wędrów­kach
twar­dy deszcz, twar­dy deszcz, twar­dy deszcz, twar­dy deszcz
na twar­dy deszcz już zbie­ra się

„O syn­ku mój, powiedz, coś widział był?
O błę­kit­no­oki mój, mów mi co sił!”
Widzia­łem nie­mow­lę i w krąg dzi­ką sfo­rę
widzia­łem szlak pusty, pokry­ty zło­tem
widzia­łem krew, co z czar­nej gałę­zi cie­kła
widzia­łem dom, w nim ludzi, krwa­we mło­ty w ich rękach
widzia­łem bia­łą dra­bi­nę na dnie zbior­ni­ka
widzia­łem milio­ny mów­ców o spę­ta­nych języ­kach
widzia­łem strzel­by i mie­cze w dło­niach dzie­cię­cych
twar­dy deszcz, twar­dy deszcz, twar­dy deszcz, twar­dy deszcz
na twar­dy deszcz już zbie­ra się

„O syn­ku mój, powiedz, coś sły­szał był?
O błę­kit­no­oki mój, mów mi co sił!”
Sły­sza­łem huk burzy, co grzmiał jak prze­stro­ga
sły­sza­łem ryk fali, co świat cały by zmio­tła
sły­sza­łem gore­ją­cy rytm stu per­ku­sji
sły­sza­łem słów tysiąc szep­ta­nych na pusz­czy
sły­sza­łem skar­gę głod­ne­go i śmiech gawie­dzi
sły­sza­łem pieśń poety, co umarł w rynsz­to­ku
sły­sza­łem głos klau­na, co pła­kał w zauł­ku
twar­dy deszcz, twar­dy deszcz, twar­dy deszcz, twar­dy deszcz
na twar­dy deszcz już zbie­ra się

„O syn­ku mój, czyś kogoś napo­tkał był?
O błę­kit­no­oki mój, mów mi co sił!”
Spo­tka­łem dziec­ko obok padłe­go kucy­ka
spo­tka­łem bia­łe­go z psem czar­nym na smy­czy
spo­tka­łem kobie­tę, pło­nę­ło jej cia­ło
spo­tka­łem dziew­czy­nę, co tęczę mi dała
spo­tka­łem czło­wie­ka o zra­nio­nej miło­ści
spo­tka­łem dru­gie­go o zra­nio­nej wro­go­ści
twar­dy deszcz, twar­dy deszcz, twar­dy deszcz, twar­dy deszcz
na twar­dy deszcz już zbie­ra się

„O syn­ku mój, powiedz, jak będziesz żył?
O błę­kit­no­oki mój, mów mi co sił!”
Odej­dę stąd, zanim deszcz zacznie padać
zanu­rzę się w gąszcz kniej naj­ciem­niej­szych
gdzie znaj­dę tych, któ­rych dło­nie są puste
gdzie kul­ki tru­ci­zny pły­wa­ją w ich rze­kach
gdzie domy i lochy są obok sie­bie
gdzie kata twarz zawsze jest dobrze ukry­ta
gdzie głód jest naj­brzyd­szy, a dusze prze­klę­te
gdzie ciem­ność to kolor, a nicość to licz­ba
będę mówił i wołał, i myślał, i dyszał
i kazał ze szczy­tu, by każ­dy usły­szał
i sta­nę na falach, nim w nich się pogrą­żę
a pieśń będę znał, nim usta otwo­rzę
twar­dy deszcz, twar­dy deszcz, twar­dy deszcz, twar­dy deszcz
na twar­dy deszcz już zbie­ra się

Komen­tarz Fili­pa Łobo­dziń­skie­go
Emble­ma­tycz­ny utwór, napi­sa­ny przez zale­d­wie 21-let­nie­go Dyla­na latem 1962 roku, zwy­cza­jo­wo komen­to­wa­ny był jako reak­cja na kry­zys kubań­ski, któ­ry jed­nak­że nastą­pił parę mie­się­cy póź­niej. Sam Dylan mówił, że każ­dy wers tej dłu­giej pie­śni, inspi­ro­wa­nej szkoc­ką bal­la­dą „Lord Ran­dall”, był poten­cjal­nym począt­kiem innej pio­sen­ki, ale z oba­wy, że nie zdo­ła ich wszyst­kich napi­sać, autor wrzu­cił je do jed­nej. Zapew­ne to tyl­ko efek­tow­ny greps, bo „Twar­dy deszcz” robi wra­że­nie spój­nej, prze­my­śla­nej kon­struk­cji. A świat opi­sy­wa­ny przez mło­de­go chło­pa­ka to zaiste przej­mu­ją­ca wizja kata­stro­fy ludz­ko­ści, zie­mi, histo­rii, moral­no­ści.

Przyjmij mój czas

Pled­ging My Time

Od wcze­sne­go rana
po sam zmierzch
od jadu łeb pęka
poza tym dobrze jest
przyj­mij mój czas – w co grasz?
Cze­kam, aż poka­żesz twarz

Tramp pod­sko­czył wyso­ko
by swo­bod­nie spaść
wpierw skradł mi pan­nę
potem jesz­cze mnie chciał skraść
lecz ty przyj­mij mój czas – w co grasz?
Cze­kam, aż poka­żesz twarz

Powiedz, dokąd chcesz pójść
zabio­rę cię tam
ty pierw­sza się dowiesz
gdy nie uda się nam
przyj­mij mój czas – w co grasz?
Cze­kam, aż poka­żesz twarz

Tu w poko­ju jest dusz­no
nie umiem zła­pać tchu
patrz, tam­ci wyszli, ja nie chcę być
ostat­nim, co zosta­nie tu
więc przyj­mij mój czas – w co grasz?
Cze­kam, aż poka­żesz twarz

Posła­no po karet­kę
na sygna­le gna
wypa­dek się zda­rzył
że ktoś tu miał fart
ty przyj­mij mój czas – w co grasz?
Cze­kam, aż poka­żesz twarz

Komen­tarz Fili­pa Łobo­dziń­skie­go
Blu­es. I to cięż­ki, chi­ca­gow­ski – przy­naj­mniej muzycz­nie. Poja­wia­ją się w tek­ście moty­wy zapo­ży­czo­ne z kla­sy­ki blu­esa, ale poety­ka sym­bo­li­stycz­no-sur­re­ali­stycz­na to już czy­sty Dylan ad 1966.