Artysta w procesie twórczym

W muzyce popularnej znany jest tzw. syndrom drugiej płyty. Z grubsza sprowadza się on do zagadnienia, jak dorównać sukcesowi debiutu – o ile debiut wywarł dostatecznie dobre wrażenie – i zarazem zaproponować coś nowego. Istota problemu leży w tym, że materiał na debiut był często bardzo pieczołowicie kompletowany i selekcjonowany ze znacznie obszerniejszego repertuaru. Debiut miał wywrócić świat do góry nogami, wywołać trzęsienie ziemi. Dlatego zawierał to, co najlepsze. Dlatego druga płyta często bywa zapełniana odrzutami z pierwszej.

Takie można snuć podejrzenia wobec niniejszego wyboru, drugiej antologii tekstów Boba Dylana w moim przekładzie. Czym jeszcze polski Dylan zdoła zaimponować, skoro w Dusznym kraju (2017) już znalazły się fundamentalne piosenki – „The Times They Are a-Changin’”, „Like a Rolling Stone”, „Tangled Up in Blue”, „It’s Alright, Ma” czy „Blind Willie McTell”?

Nie mam złudzeń, że to książka dla wszystkich (choć wszyscy mogliby z jej lektury skorzystać). Nie ma dziś już książek kupowanych przez miliony. W przypadku przekładów poezji, w dodatku niełatwej, kilka tysięcy to wielki sukces. Ale ta książka nie jest bladym odbiciem, gorszym bratem czy cieniem Dusznego kraju. Kiedy któryś raz odwiedzamy obce miasto, niekoniecznie idziemy zwiedzać te same zabytki, muzea, parki. Czasem korci nas, by uciec nieco w bok, na mniej wydeptany szlak. Wiem z wielokrotnego doświadczenia, że korzyści są często jeszcze większe.

W Przekraczam Rubikon – jak już sam tytuł wskazuje – jest bowiem bonus szczególny. Od czasu Nagrody Nobla w 2016 roku Dylan milczał jako twórca. I nagle bomba wybuchła wiosną 2020 roku, w samym środku pierwszej fali pandemii. Moment był niezwykle sprytnie zorkiestrowany – taka płyta jak Rough and Rowdy Ways musiała zrobić szczególne wrażenie właśnie w czasie, kiedy zaczynaliśmy na całym świecie zadawać sobie na nowo pytania o przyszłość, o sens, o tożsamość. Album przyniósł dziesięć utworów na poziomie nieosiągalnym dla wielu młodszych i płodniejszych artystów. Pięć spośród nich udało mi się przedstawić tu w polskich wersjach.

Jednak nie chodzi bynajmniej wyłącznie o te wciąż ciepłe nowości. Po latach kombinowania udało mi się – jak sądzę – złamać kody dostępu do wielu piosenek, które wcześniej stawiały mi opór. Jedną z nich jest potężny song należący bezwzględnie do Dylanowskiej klasyki – „Chimes of Freedom”. Inną – monumentalne rozliczenie z fałszem świata i hipokryzją ludzi „No Time to Think”. Kolejną wreszcie – zgryźliwa piosenka o rozstaniu: „4^th Time Around”.

Wyraźniej przyjrzałem się twórczości Dylana w rozmaitych okresach jego trwającej sześćdziesiąt lat drogi artystycznej. Zagłębiłem się w lekceważone lata osiemdziesiąte. Znalazłem kilka rzeczy, które według mnie bronią się po polsku. Na pewno oświetlają autora przez nowe blendy, dodając mu kolorów.

Chciałem też pokazać Dylana jako artystę w procesie twórczym. Stąd „Aneks pierwszy” zawierający alternatywne wersje dziewięciu piosenek – rekordzistką jest „Caribbean Wind”, której naliczyłem (i przełożyłem) aż sześć wariantów tekstowych. Jeżeli ktoś zechce poświęcić chwilę na porównanie, wyjdą ciekawe rzeczy. Podobnie z pięcioma odmiennymi wersjami „Tangled Up in Blue”.

I wreszcie dodałem „Aneks drugi”, w którym umieściłem wybrane teksty z okładek płyt. Dylan pisał czasem krótkie notki, czasem prozę poetycką przypominającą stylem i duchem jego książkę Tarantula, czasem zaś poematy. Kilka z nich trafiło do tego zbioru, razem z jego listem, który został odczytany podczas gali noblowskiej w grudniu 2016 roku.

Tak jak poprzednio podzieliłem całość na części grupujące utwory zbliżone tematycznie. Przy Dylanie ścisłe wskazanie tematu i nastroju zawsze należy do dyscyplin o najwyższym stopniu trudności. Wiele zresztą zależy od tego, kto czyta, bo to w czytaniu ujawnia się sens i duch utworu. Zatem ten podział ma charakter nieco arbitralny, ale jako propozycja odczytywania z pewnością się broni.

Na początek przedstawiam utwory elegijne, po których następuje grupa piosenek ogólnie poświęconych zdradzie dokonanej przez autorytety/przywódców/możnych. Kolejne cztery części to sfera eksplorowana przez Dylana najczęściej – miłość. Najpierw szczęśliwa, potem trudna, później utracona – z żalem i wreszcie z ulgą.

Rozdział VII to utwory będące rodzajem przestrogi. W kolejnym narrator przestawia siebie jako praktyka niezależności, twórcę, poszukiwacza własnego języka. Część następna grupuje kilka piosenek poświęconych wierze. Dwie kolejne to utwory o charakterze egzystencjalnym, przy czym ta druga skoncentrowana jest na tekstach bardziej introspektywnych. I wreszcie ostatni rozdział to raport o stanie chaosu, w jakim pogrąża się świat.

Wszystkie te piosenki da się zaśpiewać do oryginalnej muzyki. Ale można też po prostu śledzić, gdy muzyka gra. Można też czytać.

Ważne, by nie zostać na wieczność po tej samej stronie Rubikonu.