Powieść o nas

Olśnienie przyszło po południu.

Przestrzeń kusiła, podsuwając różne obrazy i obietnice. Proponowała szarpaną walkę o niezawisłość porzuconej przez syna matki (Początek Karoliny Jastrzębskiej). Wojnę podjazdową dwóch wykluczających się, a przecież połączonych żywiołów (Kroniki rozwodowe Pauliny Witek-Młynarskiej). Społeczne sudoku, gdzie za każdym zakamarkiem czyha na każdą i każdego potencjalny cios (Nie dotyczy psów przewodników Agnieszki Walczak). Jednobrzmiące kobiety, uwikłane w modelowe kombinacje pomysłowego, sadystycznego losu (Edyty Anny Kani). Karuzelę na progu starego i nowego świata, która jednych wyrzuca poza nawias, innymi funduje permanentny zawrót głowy (Garamore Krystyny Czarneckiej). Najeżoną krystalicznymi igłami drogę w pogoni za nieśmiertelnością za cenę fizycznego unicestwienia (Mizantropa Anety Faner).

Przestrzeń każdej z tych opowieści zdołała mnie uwieść. Każda niosła ważne słowa i frapujące, zmyślnie złowione i dobrze opowiedziane historie. Dlatego tak trudno było skazać pięć i wskazać jedną. Ale olśnienie przyszło po południu.

Ta historia wciąga jak powolny, mięsisty, gęsty wir, bez mastershotów, zasysa prosto w krzątaninę małych losów, by nagle porwać za gardło i unieść czytelników jak duszę w chwili śmierci klinicznej, kiedy ponoć widzi się więcej. Bardzo konsekwentnie i pieczołowicie zaprojektowana scenografia, figury rozstawione z zamysłem, gotowe do tańca ze śmiercią. Narracja skondensowana, rejestrująca poklatkowo, niemal dokumentalna, w której czuje się zapachy, dźwięki, barwy i faktury chwili, jak na przeostrzonej fotografii w słabo dobarwionej sepii.

I kiedy już się wydaje, że grzęźniemy coraz bardziej w detalicznym, budowanym niemal z natręctwem opisie niewielkiej scenerii, coś nas winduje w stratosferę, z której nadal postrzegamy wszystko bardzo wyraźnie, te same wonie, szorstkości, odcienie i zgrzyty w najwyższej rozdzielczości – ale zarazem ogarniamy wielewidzącym okiem nie tylko szerszą przestrzeń, ale i czas. Dostrzegamy, co było, co będzie – a przynajmniej mamy takie wrażenie.

Jesteśmy jednocześnie w oku malstromu i oglądamy go z wysoka, przyglądając się nie tylko namacalnym postaciom, przedmiotom i relacjom między nimi, ale też tym siłom zza kadru, które w te relacje angażują się z całą cyniczną dezynwolturą. To zarazem opowieść o ryzykownym pokonywaniu przez kameralną społeczność niebezpiecznego progu między światami zaścianka i Unii, jak i o fatum, które jest odwieczne, ale też musi się uczyć nowych technik, by skuteczniej mieszać kółka ludzkiemu planktonowi.

Po wielu tygodniach rozterek wskazałem zatem na Garamore Krystyny Czarneckiej – powieść o metafizycznym wymiarze przemiany świata pewnej wsi, z jednej strony ukorzenionej gdzieś w małopolskiej głubince, a z drugiej – wyniesionej na autystyczną orbitę jak Swiftowska Laputa. Powieść o nas.