Poświęcenie hetmana, Lajos Grendel

„Lubimy pocztówkowe widoki z nie swoich okien” – pomyślałam, przyglądając się takiemu, w kolorach purpury i granatu – niby proste paski, poziomo ułożone ku horyzontowi. I właśnie wtedy wpadła w moje ręce książka Poświęcenie hetmana Lajosa Grendela, węgierskiego pisarza, urodzonego na Słowacji.

Pejzaż za oknem wyblakł, po czym znikł zupełnie.

Czułam się, jakbym jechała tramwajem linii pięć, byle dalej od osiedla, gdzie mieszkał bohater jednego z opowiadań, byle dalej od jego Bratysławy. Mimowolnie widziałam ją przez okna starego tramwaju, a może zresztą to była i nowa škoda. I tylko ta dziewczyna… Eszter, „od razu się rozebrała, coś jeszcze wypili, a potem zwróciła się do Fera z dziwną prośbą: żeby zgwałcił ją jeszcze raz, tak samo brutalnie jak wtedy na podwórzu. I tak to było.”

To nie jest jedna z tych książek, podczas lektury których można odnieść wrażenie, że słowa wydrukowane na jej kartkach znikną razem z ostatnią przeczytaną stroną. Możemy sobie zamykać i otwierać. Będą tym bardziej. Będą powodować – Złość? Cynizm? Niesmak? Próbując, uzbroiwszy się w nie, naśladować pisarza, można by napisać: „Na powierzchni nadrealności wytrąca się tutaj osad surrealizmu, niedorzeczności, dziwactwa”, więc właściwie – przeciw czemu tu się buntować?

W końcu, czy nie jest tak, że skądś już znamy człowieka, który żyje o trzy lata później, niż jest teraz, gdzieś mu te trzy lata zaginęły, wyparowały z rzeczywistości („Ten dowód jest nieważny. (…). – Niemożliwe – powiedziałem. – Ten dowód osobisty traci ważność w 1989. Przypadkiem to wiem. (…) – Dobrze pan wie… Pański dowód stracił ważność w 1989 (…). To wystarczyło, żeby mnie znokautował. Jak to? – miałem ochotę spytać. – Jak to możliwe?”), człowieka, który „obecnie zajmuje się nieskończonością” i nie prosi o nic innego, „tylko żebym przeczytał jego rękopis i później powiedział o nim kilka słów” i nie da nam spokoju, ponieważ nie lubi się narzucać i jest nieśmiały, czy w końcu tę parę, wiecznie „schowaną w pasażu, gdzie jest trochę cieplej i może się całować, nie tracąc z oczu przystanku”, dopóki ona nie spotyka Fera…

No dobrze, słyszeliśmy o nich już wcześniej, z innych książek, z filmów, z piosenek, ale może nie wzięliśmy sobie ich historii do siebie. Nie chciało nam się krzyczeć: PRZESTAŃ O TYM MÓWIĆ, JA JUŻ TO WIEM!

Tutaj chciało mi się krzyknąć w ten sposób, nie na znak protestu przeciwko braku zaskoczenia, powielanym wątkom, niebujnej wyobraźni autora, ale dlatego, że ten świat okrada, i to jakby dosłownie, że ma się ochotę na szybko przeszukać kieszenie, portfel, szafki, pobiec do banku, zadzwonić do pracy, na parafię… Dlatego, że ta Bratysława taka tania, za pięćdziesiąt koron, tańsza niż długopis z pływającą głową, zatopioną w oleju, który można kupić w tamtejszym muzeum.

W końcu dlatego, że świat taki tani, a chciałoby się przecież, z tym „wiecznie młodym Sartre’m” myśleć o absurdzie jako o modzie, przygodzie, estetyce…

Oglądać tylko pocztówkowe widoki z nie swoich okien.