Walizki z tysiącami świstków

W „Dużym Formacie” z 17 lipca 2014 roku znalazłem zapis krótkiej rozmowy kilku polskich reporterów. Padają w niej takie oto słowa:

„Rozumiem Kapuścińskiego. Artur pojechał i zobaczył, że trawa nie była trzymetrowa, tylko miała metr, ale Kapuścińskiemu w sytuacji strachu mogło się wydać, że ma trzy. Reporter ma prawo do odczuć (…). One też są faktem. Twoje odczucia to fakt!”

Tym samym Mariusz Szczygieł – bo to jego słowa – nieświadomie wypowiada prawdę na temat Poświęcenia hetmana. Wystarczyłoby zmienić nazwisko Kopaliński na Grendel i mielibyśmy efektowny blurb.

Nawet gatunek by się zgadzał. Węgier pisze przecież m.in. sprawozdania ze snów. Zastanawia się też nad granicą fikcji i prawdy, nad ścieżką prowadzącą z literatury do rzeczywistości, nad tym, jak w sztuce oddać indywidualny los, coś jednorazowego i niepowtarzalnego.

Najlepiej widać to w opowiadaniu „Zawartość walizek”, historii redaktora wydawnictwa, którego odwiedza niespełniony pisarz i zostawia mu rękopis nieskończonej powieści, mieszczącej w sobie prozę całego świata, niemniej przeto nudnej jak flaki z olejem:

„Nie do wiary, ale tak to było. Nie przeczytałem nawet jednej dziesiątej zawartości walizki, spojrzałem na zegarek i ze zdziwieniem stwierdziłem, że minęły ledwie trzy godziny, od kiedy poświęciłem się lekturze. Wydawało mi się, że upłynął cały dzień, a nawet tydzień”.

Tekst dedykowany jest Jorge Luisowi Borgesowi. Od razu nasuwa się więc skojarzenie z utopijną ideą Biblioteki Totalnej.

W poświęconym jej eseju Argentyńczyk pisał: „[Biblioteka Totalna zawiera] wszystko, ale na jedną rozsądną linijkę czy jedną prawdziwą wiadomość będą przypadały miliony bezsensownych kakofonii, bełkotów i niespójności. Wszystko, ale mogą minąć pokolenia, zanim zawrotne półki – półki, które zacierają dzień i które zamieszkuje chaos – dostarczą ludziom choćby jedną rozsądną stronicę”.

Takie jest też stanowisko Grendela. Karkołomny projekt stworzenia zbioru wszystkich tekstów świata być może jest piękny, ale zapewne też nieludzki. Zamiast tworzyć zbiory przypadkowych liter zestawionych ze sobą zgodnie z zasadami praw kombinatoryki, lepiej cieszyć się staromodną iluzją tworzenia i traktować literaturę jako formę kontaktu z żywym człowiekiem.

Dlatego, gdy tylko to możliwe, autor Poświęcenia hetmana staje po stronie doświadczenia. Nie kosmos go interesuje, nie wieczność, a irracjonalny los pojedynczego człowieka.

„Co mnie to obchodzi, że już gdzieś spisano moje dane osobowe?”
Tak kończy się to opowiadanie. Suche fakty mówią o nas mniej niż wyobraźnia.

A jakie fakty mówią więcej?

W powieści Jeśli zimową nocą podróżny Italo Calvino występuje postać, która przekonuje, że „wartość literatury polega na możliwości mistyfikacji i w mistyfikacji właśnie tkwi prawda literatury. Falsyfikat zatem jako mistyfikacja mistyfikacji równa się prawdzie do drugiej potęgi”.

Ta postać jest z Grendela.
Trzeba wymyślać historie, żeby być bliżej rzeczywistości.
Bo nasze wrażenia o faktach to fakty.
I to fakty autentyczne.