recenzje / ESEJE

Prawda i nic. Laura Riding po polsku

Adam Zdrodowski

Recenzja Adama Zdrodowskiego z książki Obroty cudów Laury (Riding) Jackson.

Biuro Literackie

Maski i prawda.

Na okładce dwóch, kapitalnie przełożonych przez Julię Fiedorczuk, książek (Obroty cudów i Korona dla Hansa Andersena) widnieje nazwisko Laury Riding. Warto jednak dodać, że w ciągu swojego życia autorka nazywała się kolejno: Laura Reichenthal, Laura Riding Gottschalk i Laura (Riding) Jackson; publikowała też pod pseudonimami: Madeleine Vara, Lilith Outcome, Barbara Rich. Można by sądzić, że Laura (tak decyduje się ją nazywać w swoim szkicu Harry Mathews: “aby wyrazić [swoje] głębokie i bezosobowe oddanie”1) frywolnie zmienia personalia, tak jak się zmienia kapelusze w słynnym wierszu “Exchanging Hats” Elizabeth Bishop. Chyba jednak u Laury mamy do czynienia z większą powagą. Autorka nie stosuje strategii w stylu Davida Bowie – nie chodzi o tworzenie i niszczenie nowych postaci i masek, tak aby autentyczność osoby pozostała nietknięta. U Laury gra toczy się o prawdę. Autorka zmienia tożsamości i style, nie po to, by coś ukryć, ale właśnie po to, aby odkryć prawdę. To w imię prawdy porzuca poezję, a potem do cna eksploatuje rozmaite style w prozie. Wreszcie, wraz z ostatnim mężem, Schuylerem Jacksonem, poświęca wiele lat na pracę nad monumentalnym, nigdy nie ukończonym dziełem: Rational Meaning: A New Foundation for the Definition of Words. Jak pisze: “Celem tej pracy jest wykazanie, że dobra (w każdym sensie) dykcja polega na używaniu słów w zgodzie z ich indywidualną racjonalną naturą i z szerzej rozumianą naturą języka, którego funkcja polega na artykułowaniu naszego człowieczeństwa”.2

Troskę o prawdę widać już we wczesnych – “kłamliwych” – tekstach Laury Riding, czyli w wierszach (których pisanie autorka definitywnie zarzuciła w 1938 roku):

Mapa miejsc

Mija mapa miejsc.
Drze się papierowy świat.
Ląd i ziemia tam gdzie są
Są zawsze tam gdzie były
Gdy słowa brzmiały tu i tu
Zanim tam statki przybyły.

Stopy teraz nagie nazwy depczą,
Żadnych geografii pod ręką,
Papier wygląda starożytnie,
A statki na morzu
W kółko się kręcą.
Wszystko wiadome, wszystko znalezione.
Śmierć wszędzie siebie spotyka.
Dziury w mapie wyglądają donikąd.

Powyższy wiersz, zdający sprawę z rozdźwięku między rzeczywistością a jej reprezentacją, nie jest aż tak suchy i nieefektowny jak chciałaby Riding (wystarczy spojrzeć na aliteracje i asonanse w pierwszym wersie; podobnie rzecz brzmi w oryginale: “The map of places passes”). Utwory z cyklu “Miasto zimnych kobiet” też mają dużo uroku (choć, zgodnie z tytułem, jest to urok chłodny). Myślę jednak, że nie musimy aż tak mocno przejmować się intencjami autorki (która chciała zachować pełną kontrolę nad odbiorem swojej twórczości) i możemy raczej pójść za radą Johna Ashbery’ego i czytać Riding “bez zrozumienia”, czyli po swojemu. Przecież nie chcemy być podobni do klientów Laury Manilli z opowiadania “Rzeczywistość jako Port Hartpani”: “Kiedy się uśmiechała, klienci już nie potrafili odwoływać się do własnych gustów” (nawiasem mówiąc, ten tekst można by z powodzeniem wziąć za jakąś nieznaną, nieco dziwaczną mini-powieść Jane Bowles).

Proza i pustka

W książce Korona dla Hansa Andersena, wyborze prozy Laury Riding, znajdziemy jeszcze więcej uroku, różnorodności i (zapewne) prawdy. Opowiadania pochodzą głównie z tomu Progress of Stories, w którym podzielone były na trzy grupy: Historie Żywotów, Historie Idei oraz Historie Niemal Prawdziwe. Zdaniem Harry’ego Mathewsa, książka (Mathews miał oczywiście na myśli całość Progress of Stories, ale jego opinia jest równie prawdziwa w odniesieniu do polskiego wyboru) “[u]kazuje […], co się dzieje, kiedy postanawiamy wierzyć temu, co słyszymy; kiedy sporządzamy schematyczne wersje rzeczywistości, nad którymi przynajmniej da się bezpiecznie zapanować; wreszcie – kiedy idziemy na całość i ustalenie prawdy o rzeczywistości powierzamy samym sobie.”3 Czytając te opowiadania (które w ścisłym sensie opowiadaniami wcale nie są), musimy “pójść na całość”, czyli wyzbyć się naszych czytelniczych przyzwyczajeń i nie bać się nonsensu, niekonsekwencji i ekscentryczności tej literatury (na szczęście, choć autorka zajmuje się kwestiami tak poważnymi jak prawda i natura rzeczywistości, w jej pisarstwie jest też mnóstwo humoru). Musimy jednak wiedziec, że nagrodą za czytelniczy trud może być nic. Jak jednak zauważa Mathews: “Nic to nie jest zwykła nieobecność rzeczy, lecz pożyteczna pustka: tam, gdzie wchodzi w grę wiedza, jest to stan zupełnej ignorancji – stan, w którym  m u s i m y  zadawać pytania. Odpowiedź – “Nic” – nie znaczy, że wszystko jest bezcelowe; znaczy, że możemy teraz zapytać: czym jest nic? Czym jest coś? Czym jest rzeczywistość – czy jest czymś czy niczym (czy jest czymś, bądź niczym, innym)? Czym jest znaczenie? Co znaczymy?”4

Niedosyt?

Czy po przeczytaniu dwóch książek Laury Riding można wciąż odczuwać niedosyt? Na pewno chciałbym przeczytać opowiadanie “O kobiecie, która zakochała się w silniku”, wymienione przez Riding w “Anonimowej książce”. Ale w końcu to do czytelnika należy wypełnianie luk. I może jeszcze trochę brakuje mi w Obrotach rzeczy przekładu wiersza “Unread Pages”. Tak brzmi jego ostatnia strofa (w nawiasie podaję roboczy przekład Julii Fiedorczuk, cytowany w Innych tradycjach Ashbery’ego):

Too orthodox maturity
For such heresy of child-remaining –
On these the dusty blight of books descends,
Weird, pundit babyhoods
Whose blinking vision stammers out the past
Like a big-lettered foetus-future.

(Zbyt prawowierna dojrzałość / Dla heretyckich wyznawców wiecznego dzieciństwa – / Przeklęty proch książek spada na ich głowy, / Dziwna, błyskotliwa dziecinada / Przerywanych wizji, które wyjąkują przeszłość / Jak płód przyszłości zapisanej wielkimi literami).

John Ashbery nazywa ostatnią linijkę tego wiersza “uderzająco brzydką”. Mnie ona nie razi; a wydaje mi się też, że słyszę jej echo (ładniejsze, bardziej efektowne, może nawet trochę efekciarskie) w zakończeniu późnego wiersza Wallace’a Stevensa, “Of Mere Being”: “the bird’s fire-fangled feathers dangle down” (w przekładzie Jacka Gutorowa: “Opadają rozpłomienione pióra ptaka”). Cieszmy się, bo dzięki Julii Fiedorczuk możemy przeczytać po polsku autorkę osobną, jedną z najbardziej fascynujących i wpływowych postaci amerykańskiego modernizmu.


1 Harry Mathews, Queen Story, przeł. Tadeusz Pióro, “Literatura na Świecie” 7-8/2003, s. 109.
2 Cytuję w przekładzie Julii Fiedorczuk, za Johnem Ashberym, który przytacza Riding w swoim szkicu “Nieuczęszczana wyrocznia”. John Ashbery, Inne tradycje, Ha-art, Kraków 2008, s. 118.
3 Harry Mathews, ibid., s. 121.
4 Ibid., s. 119-120.

O AUTORZE

Adam Zdrodowski

Urodzony w 1979 roku. Poeta, tłumacz, krytyk literacki, pracownik Wydziału Grafiki warszawskiej ASP. Opublikował m.in. tom 49 lotów balonem (2013) oraz przekłady m.in. Gertrudy Stein, Henry’ego Greena i Williama S. Burroughsa. Publikował m.in. w „Literaturze na Świecie”, „Przekroju” i „Opcjach”. Mieszka w Warszawie.

powiązania

Srebro i kwarc

dzwieki / WYDARZENIA Adam Zdrodowski Anna Podczaszy Łukasz Jarosz

Zapis całego spotkania autorskiego z udziałem Łukasza Jarosza, Anny Podczaszy i Adama Zdrodowskiego podczas Portu Wrocław 2008.

WIĘCEJ

Lament na dancingu

dzwieki / WYDARZENIA Adam Zdrodowski Dagmara Sumara Darek Foks Marta Podgórnik Tadeusz Pióro

Zapis całego spotkania autorskiego z udziałem Darka Foksa, Marty Podgórnik, Dagmary Sumary, Adama Zdrodowskiego i Tadeusza Pióry podczas Portu Wrocław 2005.

WIĘCEJ

Czas na debiut

dzwieki / WYDARZENIA Adam Zdrodowski Dagmara Sumara Joanna Obuchowicz Łukasz Bagiński Tobiasz Melanowski

Zapis całego spotkania autorskiego Łukasza Bagińskiego, Dagmary Sumary, Joanny Obuchowicz, Adama Zdrodowskiego i Tobiasza Melanowskiego podczas Portu Literackiego 2004.

WIĘCEJ

No bo ja piszę

nagrania / Złodzieje wierszy Adam Zdrodowski

Zdobywca II nagrody w II edycji konkursu “Nakręć wiersz”. Zespół w składzie: Agnieszka Paszkiewicz, Waldemar Szemetnia.

WIĘCEJ

O Abecadle Tadeusza Pióry

recenzje / ESEJE Adam Zdrodowski

Recenzja Adama Zdrodowskiego z książki Abecadło Tadeusza Pióry.

WIĘCEJ

O sennych porządkach

recenzje / KOMENTARZE Adam Zdrodowski Marcin Bies Michał Piętniewicz Przemysław Witkowski Tomasz Fijałkowski Wojciech Brzoska

Komentarze Marcina Biesa, Tomasza Fijałkowskiego, Michała Piętniewicza, Adama Zdrodowskiego, Przemysława Witkowskiego.

WIĘCEJ

O Dokumentach mających służyć za kanwę

recenzje / NOTKI I OPINIE Adam Zdrodowski Andrzej Sosnowski John Ashbery Justyna Sobolewska Kuba Mikurda

Komentarze Johna Ashbery’ego, Andrzeja Sosnowskiego, Justyny Sobolewskiej, Kuby Mikurdy oraz Adama Zdrodowskiego.

WIĘCEJ

O Trapie

recenzje / NOTKI I OPINIE Adam Zdrodowski Anna Kałuża Bartosz Sadulski Grzegorz Jankowicz Julia Szychowiak Kamil Zając

Komentarze Anny Kałuży, Grzegorza Jankowicza, Adama Zdrodowskiego, Julii Szychowiak, Kamila Zająca, Bartosza Sadulskiego.

WIĘCEJ

Vilanella, Sestyna

recenzje / Adam Zdrodowski

Autorski komentarz Adama Zdrodowskiego do wierszy z książki Jesień Zuzanny.

WIĘCEJ

Na koniec [czyta Ewelina Paszke]

dzwieki / RECYTACJE Laura (Riding) Jackson

Fragment książki Obroty cudów. Utwory wybrane: wiersze i eseje, zarejestrowany podczas spotkania “Jane Bowles, Laura (Riding) Jackson” na festiwalu Port Wrocław 2012.

WIĘCEJ

"Drzwi prawdy otwarte na oścież?"

recenzje / IMPRESJE Karolina Felberg-Sendecka

Recenzja Karoliny Felberg z książek Korona dla Hansa Andersena i Obroty cudów Laury Riding Jackson, która ukazała się 27 marca 2012 roku na blogu karolinafelberg.natemat.pl.

WIĘCEJ

Laura (Riding) Jackson, czyli taki pościg za obecnością

recenzje / ESEJE Paweł Paszek

Recenzja Pawła Paszka z książek Korona dla Hansa Andersena i Obroty cudów Laury Riding Jackson, która ukazała się 9 lipca 2012 roku na serwisie wywrota.pl.

WIĘCEJ

Paradoksalna deklaracja

recenzje / ESEJE Katarzyna Lisowska

Recenzja Katarzyny Lisowskiej z książki Obroty cudów Laura (Riding) Jackson.

WIĘCEJ

Julia Fiedorczuk o książkach Laury Riding

recenzje / KOMENTARZE Julia Fiedorczuk

Autorski komentarz Julii Fiedorczuk do książek Obroty cudów i Korona dla Hansa Andersena Laury (Riding) Jackson, wydanych nakładem Biura Literackiego 11 stycznia 2012 roku.

WIĘCEJ

Rozmowa

recenzje / ESEJE Paweł Mackiewicz

Recenzja Pawła Mackiewicza z książki Jesień Zuzanny Adama Zdrodowskiego.

WIĘCEJ

O Jesieni Zuzanny

recenzje / NOTKI I OPINIE Anna Kałuża Julia Fiedorczuk Paweł Mackiewicz Tomasz Fijałkowski

Komentarze Anny Kałuży, Julii Fiedorczuk, Tomasza Fijałkowskiego, Pawła Mackiewicza.

WIĘCEJ