Miroljub TODOROVIĆ: świnia jest najlepszym pływakiem

Wła­śnie uka­za­ła się pierw­sza w Pol­sce książ­ka Mirol­ju­ba Todo­ro­vi­cia – naj­waż­niej­sze­go serb­skie­go poety awan­gar­do­we­go. Autor łączy w swej twór­czo­ści kon­cep­tu­alizm, poezję kon­kret­ną, kom­pu­te­ro­wą, per­mu­ta­cyj­ną, przed­mio­to­wą i gestu­al­ną, odna­wia też tra­dy­cje dada­izmu i sur­re­ali­zmu. świ­nia jest naj­lep­szym pły­wa­kiem Mirol­ju­ba Todo­ro­vi­cia w prze­kła­dzie Kin­gi Sie­wior i Jaku­ba Korn­hau­se­ra to dru­ga po Wyspie na Księ­ży­cu Wil­lia­ma Blake’a w tłu­ma­cze­niu Tade­usza Sław­ka pozy­cja z nowe­go cyklu Biu­ra Lite­rac­kie­go „Kla­sy­cy euro­pej­skiej poezji”.

W skład tomu wcho­dzą wier­sze two­rzo­ne z goto­wych, prze­chwy­co­nych z róż­nych stron mate­ria­łów, wier­sze-hybry­dy i wier­sze-instruk­cje, któ­re brzmią jak ogło­sze­nia pły­ną­ce z dwor­co­wych gło­śni­ków, prze­fil­tro­wa­ne przez ana­chro­nicz­ne zeszy­ty ćwi­czeń i kata­lo­gi rekla­mo­we. Do tego roz­sy­pa­ne i uło­żo­ne na nowo w duchu awan­gar­do­wej dezyn­wol­tu­ry. Poeta oka­zu­je się tu bacz­nym, a zara­zem nie­po­zba­wio­nym zdy­stan­so­wa­ne­go dow­ci­pu, obser­wa­to­rem i kry­ty­kiem współ­cze­sno­ści.

Zbiór poka­zu­je wszyst­ko to, co naj­lep­sze w tej poezji – peł­ne ener­gii i swo­bod­nych sko­ja­rzeń wier­sze o struk­tu­rze rzą­dzą­cej się mode­la­mi kom­bi­na­to­rycz­ny­mi, ale i pra­wem przy­pad­ku. Absur­dal­ne zbit­ki słow­ne dia­lo­gu­ją tu z ter­mi­no­lo­gią nauko­wą, strzę­py medial­nej nowo­mo­wy idą w parze z pre­cy­zyj­nie wychwy­co­nym ulicz­nym hała­sem, fascy­na­cja języ­ko­wy­mi oczy­wi­sto­ścia­mi akom­pa­niu­je nowa­tor­skiej struk­tu­rze. Moc wier­szy czy­ni z tej poezji – przy­wo­dzą­cej na myśl dzie­ła dada­istów i kon­kre­ty­stów – kamień milo­wy w roz­wo­ju sztu­ki kon­cep­tu­al­nej.

W wywia­dzie, jakie­go Todo­ro­vić udzie­lił maga­zy­no­wi lite­rac­kie­mu biBLio­te­ka, autor wyzna­je: „Na samym począt­ku wca­le nie myśla­łem o swo­jej poezji w kon­tek­ście wiel­kie­go ruchu awan­gar­do­we­go. Dużo pra­co­wa­łem, mia­łem wiel­ki upór, żeby osią­gnąć zado­wa­la­ją­ce rezul­ta­ty. Pra­wie deka­dę dzia­ła­łem we wła­snym zamknię­tym labo­ra­to­rium poetyc­kim, wszyst­ko roz­gry­wa­ło się w mojej gło­wie, w mojej świa­do­mo­ści. Aby powstał ruch, potrze­ba rady­ka­li­zmu, ago­ni­zmu i anta­go­ni­zmu, ale też innych ludzi. Nosi­łem sprze­ciw w sobie, ale byłem samot­ny, bez wspar­cia, nie­pew­ny”.

Zda­niem Joan­ny Orskiej, któ­ra jak pierw­sza zre­cen­zo­wa­ła książ­kę Mirol­ju­ba Todo­ro­vi­cia: „Jego wier­sze nie­jed­no­krot­nie przy­po­mi­na­ją kalej­do­skop, w któ­rym wiru­ją frag­men­ty wypo­wie­dzi – pre­cy­zyj­nie jed­nak kom­bi­no­wa­nych zna­czeń. Może­my w pierw­szym odru­chu poszu­ki­wa­nia sen­su znu­żyć się mono­ton­ną absur­dal­no­ścią sur­re­ali­stycz­nych zesta­wień. Kie­dy jed­nak zaczy­na­my się im przy­glą­dać z bli­ska, zna­ki na skó­rze wier­szy Mirol­ju­ba Todo­ro­vi­cia ukła­da­ją się w fra­pu­ją­ce sekwen­cje, chwi­la­mi przy­bie­ra­ją­ce wymia­ry kosmicz­ne”.

Mirol­jub Todo­ro­vić to uro­dzo­ny w 1940 roku i zwią­za­ny od wie­lu dekad z Bel­gra­dem naj­waż­niej­szy neo­awan­gar­do­wy poeta serb­ski, pro­za­ik, ese­ista, per­for­mer, arty­sta mul­ti­me­dial­ny, ini­cja­tor i teo­re­tyk sygna­li­zmu, tren­du lite­rac­ko-arty­stycz­ne­go z koń­ca lat 60. XX wie­ku, będą­ce­go czę­ścią poszu­ki­wań euro­pej­skie­go kon­cep­tu­ali­zmu dru­giej poło­wy XX wie­ku. Twór­ca poezji kom­pu­te­ro­wej, gestu­al­nej, obiek­tów poetyc­kich, pro­pa­ga­tor zbli­że­nia sztu­ki i nauki, odno­wi­ciel dada­izmu i sur­re­ali­zmu na grun­cie lite­ra­tu­ry środ­ko­wo­eu­ro­pej­skiej.

Z wyjąt­kiem kil­ku wier­szy opu­bli­ko­wa­nych w cza­so­pi­smach lite­rac­kich (i trud­no dostęp­nych) twór­czość Mirol­ju­ba Todo­ro­vi­cia nie była wcze­śniej tłu­ma­czo­na na język pol­ski. Nowa ini­cja­ty­wa obcho­dzą­ce­go swo­je dwu­dzie­sto­pię­cio­le­cie Biu­ra Lite­rac­kie­go ma na celu przy­bli­ża­nie pol­skim czy­tel­ni­kom twór­czo­ści poetyc­kiej naj­waż­niej­szych euro­pej­skich twór­ców. Kon­ty­nu­uje „poszu­ki­wa­nia nowych języ­ków”, z któ­ry­mi już trze­cią deka­dę koja­rzo­ne jest wydaw­nic­two Artu­ra Bursz­ty.

Uro­dzo­ny w 1984 roku Jakub Korn­hau­ser to poeta, ese­ista, tłu­macz, nauczy­ciel aka­de­mic­ki Uni­wer­sy­te­tu Jagiel­loń­skie­go, dok­tor nauk huma­ni­stycz­nych w zakre­sie lite­ra­tu­ro­znaw­stwa. Jest współ­za­ło­ży­cie­lem i człon­kiem Ośrod­ka Badań nad Awan­gar­dą na Wydzia­le Polo­ni­sty­ki UJ. Wydał czte­ry tomy poezji. Za Droż­dżow­nię z 2015 roku został wyróż­nio­ny Nagro­dą im. Wisła­wy Szym­bor­skiej. Tłu­ma­czy z języ­ka fran­cu­skie­go, rumuń­skie­go i serb­skie­go. Miesz­ka w Kra­ko­wie.

Kin­ga Sie­wior (rocz­nik 1986) to lite­ra­tu­ro­znaw­czy­ni i tłu­macz­ka. Jest współ­pra­cow­nicz­ką Kate­dry Antro­po­lo­gii Lite­ra­tu­ry i Badań Kul­tu­ro­wych w Ośrod­ku Badań nad Kul­tu­ra­mi Pamię­ci (Uni­wer­sy­tet Jagiel­loń­ski). Zaj­mu­je się zja­wi­ska­mi z pogra­ni­cza foto­gra­fii i lite­ra­tu­ry, geo­po­ety­ką, środ­ko­wo­eu­ro­pej­ski­mi poli­ty­ka­mi i poety­ka­mi pamię­ci oraz maria­ża­mi dwu­dzie­sto­wiecz­nych ide­olo­gii z lite­ra­tu­rą. Tak­że miesz­ka w Kra­ko­wie.