Kochanka Norwida to metaforyczny dowód na dojrzałość poetycką opierającą się na konfrontacji przeszłości (pod postacią klasycyzmu i tradycji romantycznych) z teraźniejszością (czyli awangardowością oraz potocznością przekazu). Tom ten jest owocem zmagań ze światem i przede wszystkim z samym sobą, a poszczególne utwory (jako “stworzonka aseksualne”) tarczami wspomagającymi obronę człowieka jako konglomeratu wielu “nieszczęść”.

To, co skrzętnie ukrywane w zbiorowej pamięci Polaków i Polek, poeta wydobywa na światło dzienne właśnie za sprawą mowy wiązanej, dużo lepiej radzącej sobie ze sprzecznościami niż dyskursywne i nierzadko toporne dzieła historyków pielęgnujących narodowy habitus.

Istnieje wiele książek wybitnych, ale tylko do niektórych chce się wracać i właśnie jedną z takich jest Kochanka Norwida Eugeniusza Tkaczyszyna-Dyckiego. Fascynuje mnie w niej lawirowanie pomiędzy światem poezji a światem rzeczywistym. Tomik układa się w nieprzerwaną melodię, co jest znamienne u poety, poprzez powtarzalność danych fraz w kolejnych wierszach. Postać matki intryguje, chce się ją odbierać różnorako; czy to destylując jej obraz dla siebie, czy to widząc ją przez pryzmat podmiotu mówiącego.

Jest w tej poezji coś starego, klasycznego, ale jednocześnie czuć powiew nowości i awangardę. I czasami czytając jego kolejny wiersz, odnoszę wrażenie, jakby był napisany specjalnie dla mnie i wyrażał moje myśli lepiej niż ja sama.

Poezja biograficzna. Tak określiłabym Kochankę Norwida Tkaczyszyn-Dyckiego. Każdy wiersz stanowi pamiątkę różnych życiowych sytuacji od wspomnień matki przez dziecinne lata Dycia aż do głębokich autorefleksji nieszczęśliwego człowieka poszukującego własnej tożsamości oraz czyniącego rachunek sumienia. Kochanka Norwida to także rozrachunek z poezją, która jest przesycona metaforami tak bardzo, że staje się sztuczna, daleka czytelnikowi. Poeta jest rozczarowany twórczością liryczną, gdyż niewiele jest wierszy “do których wchodzę jak do domu/w Wólce Krowickiej i rozrabiam/bo poezja/musi być rozróbą musi się podobać”. Tkaczyszyn-Dycki pyta także sam siebie, czy jego wiersze nie są jedynie rozpaczliwym, lecz niezrozumiałym skrzekiem gawrona, podczas gdy tłum domaga się: “Mów po polsku,/mów po polsku s…..synie!”.

Wymknął się językowi ukraińskiemu, chachłackiemu, przeszedł na stronę polszczyzny, zamieszkał w wierszach innych poetów. W tym tomie przywołuję choćby Zuzannę Ginczankę. Oczywiście ten wymyk jest nie do końca możliwy – wiersze rodzą się z pamięci, z “krwawych szmat” matki, jednak coraz trudniej czerpać z tego źródła. Dycki stosuje więc rozmaite strategie ucieczek, mnoży pseudonimy, jest Bełskim, Polańskim i krową. Jest świadom wszystkich pułapek, konwencji i z tej świadomości czyni swój atut.

Jak zawsze nowe wiersze Dyckiego grają refrenami, wariantami, odbiciami, kontradykcjami. (…) “Piosenka o deportacjach”, cykl wierszy otwierający książkę, znakomicie wprowadza “w mgłę”, która rozciąga się nad obrazami przeszłości. Są niewiarygodne (“nikt nie wierzy w moją przeszłość”), ale – jak gęsta mgła – wciskają się wszędzie. Są bytem schizofrenicznym, jawą poplątaną z omamem, chorą percepcją, psychozą, wcieleniem w nie swoją rolę (“Kochanka Norwida”) i nie swoje ciało (“Złudzenie”). Wydaje mi się, że silniej niż kiedykolwiek dotąd są cierpieniem.

Twórczość Tkaczyszyna-Dyckiego niemal konstytuuje poczucie wiecznego napięcia, konieczność przeciwstawiania języka “chachłackiego” i literackiej polszczyzny, kontrast między ukraińskimi korzeniami i polską tożsamością. Być może właśnie stąd bierze się konieczność odnalezienia własnego miejsca w literaturze.

Niewielu jest już poetów, którzy potrafią w tak intymny i subtelny sposób zwracać się ku przeszłości.

Tkaczyszyn-Dycki przenosi czytelnika do krainy swojego dzieciństwa, małej ojczyzny, na wschodnie rubieże Polski. Młodość ta jednak pozbawiona została beztroski. Wiersze, wchodzące w skład tomu, nie są miłymi wspomnieniami, do których chce się wracać – to raczej coś, o czym nie można zapomnieć. Poeta opowiada historię swojej matki, tytułowej kochanki Norwida, która wywarła wpływ na jego przyszłą twórczość. Mamy więc pogranicze polsko-ukraińskie, żołnierzy, deportacje i, co chyba najważniejsze, poszukiwanie własnej tożsamości.