recenzje / ESEJE

Jak linoskoczek…

Marcin Jurzysta

Recenzja Marcina Jurzysty, towarzysząca premierze książki Mów Sławomira Elsnera, wydanej w Biurze Literackim 6 września 2016 roku.

Biuro Literackie kup książkę na poezjem.pl

tak jak po fali
tak jak po linie
jak nad przepaścią idziesz drogą

Czytając nowy tom Elsnera, mimowolnie raz po raz myślałem o innej książce, zupełnie innego autora. Gdzieś pod sklepieniem mojej czaszki odzywał się Honet i jego świat był mój. Co prawda poetyka Elsnera daleka jest od dykcji autora alicji, próżno tu szukać rozpasanego obrazowania rozciągniętego pomiędzy jawą i snem, pomiędzy wspomnieniem i koszmarem.

Elsner wybiera poetykę stonowaną, elegancką i, rzec by można, powściągliwą, często aż nadto, zostawiając mnie jako czytelnika z niedosytem doznań. Jednak obie wspomniane książki łączy podobna melancholia podmiotu, dręczonego natrętną pamięcią przeszłych i teraźniejszych czynów, spisującego swoją prywatną historię, rozliczającego siebie z siebie.

„Nie pisałem przez cztery lata” – mówi w Cięciach bohater Elsnera przyznając się do milczenia jak do grzechu. Bo cisza w świecie Elsnera nie jest wytchnieniem, przez milczenie trzeba się przeciskać, zaciskając zęby. Brak słów prowadzi do choroby, tak jak w jednym z wierszy, którego bohater „Aktualnie cierpi na przewlekłą niemoc twórczą”.

Od braku słów, „życie // stało się stabilne do bólu” i trzeba „uciekać stąd, od tej trupio // białej kartki, od tych słów wirujących w mózgu, // które nie chcą ułożyć się w całość”. Dla typów takich jak ten z książki autora Antypodów, tak zwana stabilizacja jest jak ruchome piaski, w których grzęźnie się w monotonii codziennych czynności, w koniecznych odruchach, które schematyzują rzeczywistość, zawężają pole widzenia, zaciskają się jak pętla na gardle i utrudniają mówienie – jedyną czynność, która ocala, dlatego, że wyróżnia z tłumu.

Dlatego bohater Mów szuka „światła, które go oślepi”, „zrywa swoją twarz // na ułamek sekundy”, odsuwa od siebie śmierć odrzucając ją jak najdalej jak „małą piłeczkę”, „błąka się pomiędzy”. Próbuje usilnie uciec przed kryzysem, który wieszczy, że „nic już nie będzie // są dzieci, jest żona. // Ikea, McDonald’s”.

Wśród tonów dobywanych przez Elsnera pojawia się też krajobraz po śmierci ojca rozpisany na nieprzepracowaną żałobę, próby racjonalizacji straty, lecz przede wszystkim dojmujące poczucie, że oto runęła ostatnia granica, bezpieczne zasieki, które dzieliły syna od własnej śmierci. Bo skoro umiera ten, który był przed nami, to nie sposób już schować się za jego plecami i trzeba samemu spojrzeć końcowi prosto w jego zakazaną gębę i zdecydować, czy spluniemy mu w twarz, czy ułożymy usta do czułego pocałunku, „wejdziemy w śpiew // i nie wrócimy”.

Elsner w swoim nowym tomie zachowuje się trochę jak linoskoczek, balansujący na linie zawieszonej na dużej wysokości. Z jednej strony idzie w swoim tomie pewnie, z namysłem, stawiając rozsądnie każdą kropkę jak krok. Lubi stawiać małe kroki, zamykać się w krótkiej formie i w tych tekstach podoba mi się najbardziej, to właśnie te wiersze są największym atutem tej książki.

Z drugiej strony brakuje mi tu jakiejś szczypty szaleństwa, odrobiny improwizacji i spuszczenia języka ze smyczy. Czytelność Mów może być dla jednych atutem, dla drugich wadą. Wolałbym, patrząc jak Elsner idzie po swojej linie, móc odczuwać większy strach, czuć intensywniej, że jestem na tej linie z nim, tymczasem wciąż czuję się obserwatorem, bezpiecznym, stojącym twardo na ziemi, bez szans na większy zawrót głowy.

Są też momenty, gdy nasz linoskoczek miewa chwile, że traci równowagę sięgając po „niestabilne” obrazy, epitety i metafory (w tym te dopełniaczowe, najbardziej śliskie i zdradliwe), tj.: „chłód ust”, „uszlachetnić ból”, „czas jest obojętny”, „trupio biała kartka”, „twarz odbita w szybie”, „metafora jego życia”, „światło pulsowało”, szukać światła które oślepi”, „gdy zamyka oczy myśli o śmierci”, „bicie [zegara] // boleśnie uświadamiało mi, // dziecku jeszcze przecież, // że czas bezpowrotnie mija”, „ślepo wpatrzony w ciemność”.

Sięgnięcie po te dosyć już zużyte wyrażenia i środki estetyczne można oczywiście potraktować jako celowy zabieg, w kontekście całego tomu i historii w nim zawartej. Może to być też objaw wewnętrznej zgody na poetykę wyciszoną, bardziej klasyczną, godzącą język i formę.

W tym momencie przypomina mi się dokument Człowiek na linie, opowiadający o francuskim linoskoczku, Philippie Petit, który w 1974 roku przeszedł po linie rozciągniętej między zbudowanymi wówczas bliźniaczymi wieżami World Trade Center. Jemu udało się balansować i iść na tyle sprawnie, że dotarł do celu z sukcesem. Czy taka sztuka udała się Sławomirowi Elsnerowi w tomie Mów? Czytajcie, chwiejcie się z bohaterem tomu i oceńcie sami, Szanowne Czytelniczki, Szanowni Czytelnicy.

O AUTORZE

Marcin Jurzysta

Urodzony 23 grudnia 1983 roku w Elblągu. Literaturoznawca, poeta, krytyk literacki, członek Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Autor tomów poetyckich: ciuciubabka (2011), Abrakadabra (2014), Chatamorgana (2018) oraz Spin-off (2021) wydanych przez Dom Literatury i łódzki oddział Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Laureat Konkursu im. Haliny Poświatowskiej w Częstochowie, Rafała Wojaczka w Mikołowie oraz Międzynarodowego Konkursu „OFF Magazine” w Londynie.

powiązania

Excalibur

nagrania / TransPort Literacki Filip FEJZJESTM Łuszcz Filip Łobodziński Marcin Jurzysta Piotr (Magik) Łuszcz Resina

Spotkanie z udziałem Filipa Fejzjestma Łuszcza, Marcina Jurzysty, Arkadiusza Wilmana, Hirka Wrony, Filipa Łobodzińskiego w ramach festiwalu TransPort Literacki 28. Muzyka Resina.

WIĘCEJ

Brzmienie oraz autentyczność…

wywiady / O KSIĄŻCE Filip FEJZJESTM Łuszcz Marcin Jurzysta

Rozmowa Marcina Jurzysty z Filipem FEJZJESTM Łuszczem, towarzysząca premierze książki Excalibur Piotra MAGIKA Łuszcza, wydanej w Biurze Literackim 12 grudnia 2022 roku.

WIĘCEJ

Teraz go zarymuję…

recenzje / ESEJE Marcin Jurzysta

Fragmenty posłowia Marcina Jurzysty do książki Excalibur Piotra MAGIKA Łuszcza, wydanej w Biurze Literackim 12 grudnia 2022 roku.

WIĘCEJ

Historia jednego wiersza: Nie ma mnie dla nikogo

recenzje / KOMENTARZE Marcin Jurzysta Piotr (Magik) Łuszcz

Autorski komentarz Marcina Jurzysty towarzyszący premierze książki Excalibur Piotra MAGIKA Łuszcza, wydanej w Biurze Literackim 12 grudnia 2022 roku.

WIĘCEJ

„Uderz w stół, a nożyce się odwdzięczą…”

debaty / ANKIETY I PODSUMOWANIA Marcin Jurzysta

Odpowiedź Marcina Jurzysty na polemikę Pawła Kaczmarskiego z podsumowaniem debaty “Krytyka krytyki”.

WIĘCEJ

Artur Burszta biegnie na setkę, czyli 100 wierszy polskich stosownej długości

recenzje / IMPRESJE Marcin Jurzysta

Esej Marcina Jurzysty towarzyszący premierze książki 100 wierszy polskich stosownej długości w wyborze Artura Burszty, która ukazała się 23 marca 2015 roku nakładem Biura Literackiego.

WIĘCEJ

“Nóż ma być długi i bardzo prosty”. Powązki Tadeusza Pióry

recenzje / IMPRESJE Marcin Jurzysta

Esej Marcina Jurzysty towarzyszący premierze książki Powązki Tadeusza Pióry, która ukazała się nakładem Biura Literackiego 2 lutego 2015 roku.

WIĘCEJ

tuż-tuż, czyli coraz bliżej i coraz dalej

recenzje / ESEJE Marcin Jurzysta

Recenzja Marcina Jurzysty z książki tuż-tuż Julii Fiedorczuk.

WIĘCEJ

Kto się boi słowika?

recenzje / ESEJE Marcin Jurzysta

Recenzja Marcina Jurzysty z książki Glossolalia Katarzyny Fetlińskiej.

WIĘCEJ

W życiu, być może nie daje się żyć bez duchów

recenzje / IMPRESJE Marcin Jurzysta

Esej Marcina Jurzysty towarzyszący premierze książki Duchy dni Dariusza Suski.

WIĘCEJ

Pies z poezją w pysku, czyli o wierszu XVI. z Imienia i znamienia Eugeniusza Tkaczyszyna-Dyckiego

recenzje / IMPRESJE Marcin Jurzysta

Esej Marcina Jurzysty towarzyszący premierze książki Imię i znamię Eugeniusza Tkaczyszyna-Dyckiego.

WIĘCEJ

Idiom i tajemnica

wywiady / O KSIĄŻCE Krzysztof Hoffmann Marcin Jurzysta

Rozmowa Krzysztofa Hoffmana z Marcinem Jurzystą o książce Imię i znamię Eugeniusza Tkaczyszyna-Dyckiego, która ukazała się nakładem Biura Literackiego 29 września 2011 roku.

WIĘCEJ

Głowa pełna zakładek. Wokół Księgi zakładek Jacka Gutorowa

recenzje / ESEJE Marcin Jurzysta

Recenzja Marcina Jurzysty z książki Księga zakładek Jacka Gutorowa.

WIĘCEJ

Palimpsest na marginesach, czyli Mariana Stali Niepojęte: Jest. Urywki nie napisanej książki o poezji i krytyce

recenzje / ESEJE Marcin Jurzysta

Recenzja Marcina Jurzysty z książki Niepojęte: Jest Mariana Stali.

WIĘCEJ

Samotność i wspólnota. Na marginesie Nigdy samotniej… Gottfrieda Benna

recenzje / ESEJE Marcin Jurzysta

Recenzja Marcina Jurzysty z książki Nigdy samotniej i inne wiersze Gottfrieda Benna.

WIĘCEJ

Dlaczego wciąż Wojaczek?

recenzje / IMPRESJE Marcin Jurzysta

Esej Marcina Jurzysty towarzyszący premierze czwartego wydania książki Wierszy zebranych (1964-1971) Rafała Wojaczka.

WIĘCEJ

Alt + a i inne polskie znaki Wojciecha Bonowicza

recenzje / ESEJE Marcin Jurzysta

Recenzja Marcina Jurzysty z książki Polskie znaki Wojciecha Bonowicza.

WIĘCEJ

Widzenie księdza Romana? Antologia Poeci na nowy wiek

recenzje / ESEJE Marcin Jurzysta

Recenzja Marcina Jurzysty z antologii Poeci na nowy wiek przygotowanej przez Romana Honeta.

WIĘCEJ

To miejsce to jest neutralny teren…

recenzje / IMPRESJE Marcin Jurzysta

Recenzja Marcina Jurzysty z książki Doba hotelowa Bartłomieja Majzla.

WIĘCEJ

Całkiem smaczna kanapeczka

recenzje / ESEJE Marcin Jurzysta

Recenzja Marcina Jurzysty z książki Niosłem ci kanapeczkę Kārlisa Vērdiņša.

WIĘCEJ

Mowność według Sławomira Elsnera

recenzje / ESEJE Maciej Krzyżan

Recenzja Macieja Krzyżana książki Mów Sławomira Elsnera, która ukazała się w wersji elektronicznej nakładem Biura Literackiego 18 września 2017 roku.

WIĘCEJ

Słowa po prostu wypowiedziane

recenzje / ESEJE Dominik Borowski

Recenzja Dominika Borowskiego książki Mów Sławomira Elsnera, która ukazała się w wersji elektronicznej nakładem Biura Literackiego 18 września 2017 roku.

WIĘCEJ

Mam wrażenie, że kaleczę język polski

wywiady / O KSIĄŻCE Aleksandra Olszewska Sławomir Elsner

Rozmowa Aleksandry Olszewskiej ze Sławomirem Elsnerem, towarzysząca premierze książki Mów, wydanej w Biurze Literackim 6 września 2016 roku.

WIĘCEJ

Niedziela

recenzje / KOMENTARZE Sławomir Elsner

Komentarz Sławomira Elsnera w ramach cyklu „Historia jednego wiersza”, towarzyszący premierze książki Mów, wydanej w Biurze Literackim 6 września 2016 roku.

WIĘCEJ