Polska poezja przed debiutem – rozeznanie

W anto­lo­gii Połów. Poetyc­kie debiu­ty 2020 prze­czy­ta­my 72 wier­sze, któ­rych auto­ra­mi są: Sara Akram, Tomasz Gro­mad­ka, Karo­li­na Kapu­sta, Julian Rosiń­ski, Zuzan­na Strehl, Nina Voy­ta­la. Gros tych nazwisk dla wie­lu brzmi już zna­jo­mo, ale czym innym jest czy­ta­nie roz­sy­pa­nych po róż­nych cza­so­pi­smach tek­stów, a czym innym cały tuzin utwo­rów zebra­nych w jed­nym miej­scu i pod wspól­nym tytu­łem. To przed­smak tego, z czym lada moment może­my mieć do czy­nie­nia w peł­no­praw­nych debiu­tach wspo­mnia­nych wyżej auto­rek i auto­rów. Sto­ją na przed­po­lu i wyko­nu­ją w stro­nę czy­tel­ni­ka gest. Już teraz mówią, co mają, a my powin­ni­śmy się szy­ko­wać, żeby być przy­go­to­wa­ni, gdy nadej­dzie. Ale co nadej­dzie? Jakim arse­na­łem środ­ków dys­po­nu­ją wyło­wie­ni? O tym teraz kil­ka słów.

1. Sara Akram, „Mistrz Wor­da opa­no­wu­je pod­sta­wo­we kom­pe­ten­cje soszja­lu”

U Akram zwra­ca­ją uwa­gę przede wszyst­kim dwa aspek­ty: świet­ne ope­ro­wa­nie języ­kiem i struk­tu­rą wier­sza oraz kon­se­kwent­ne się­ga­nie po tema­ty­kę i środ­ki – powiedz­my dosyć ogól­nie – kom­pu­te­rów czy inter­ne­tów. Współ­cze­sna tema­ty­ka, pew­na mecha­nicz­ność rze­czy­wi­sto­ści, w jakiej funk­cjo­nu­je­my, w tek­stach lubel­skiej poet­ki znaj­du­je sobie odpo­wied­nik w posta­ci powtó­rzeń. Sens ewo­lu­uje dzię­ki sub­tel­nym zmia­nom słów, a to ewo­lu­cja w spo­sób natu­ral­ny skut­ku­je gra­da­cją wier­sza, któ­ry w peł­ni wybrzmie­wa dopie­ro po ostat­niej fra­zie. Akram się bar­dzo dobrze czy­ta, ale rów­nie dobrze by się jej słu­cha­ło: „Mistrz Wor­da banu­je SEM w gło­śni­kach ści­na biel/ sze­ru­je szmer w przed­sion­kach i roz­ra­sta się”.

2. Tomasz Gro­mad­ka, „Komu­nizm, gów­no i może cię kocham”

Naj­star­szy – zda­je się – uczest­nik tego Poło­wu. Jego poety­ka wyraź­nie odsta­je od pozo­sta­łych gło­sów. Bie­rze się skąd­inąd, mówi o czym innym i przy uży­ciu innych środ­ków. Cie­ka­we pisa­nie, któ­re brzmi zaska­ku­ją­co zna­jo­mo, dzię­ki temu, że autor się­ga po utar­te lite­rac­ko i kul­tu­ro­wo fra­zy; roz­bi­ja je, two­rząc nowe sen­sy. Zna­ne każ­de­mu przy­śpiew­ki, mimo­cho­dem nuco­ne szla­gie­ry, do cna zuży­te fra­ze­olo­gi­zmy. Gro­mad­ka zbie­ra je wszyst­kie i prze­twa­rza na wła­sny uży­tek. Bar­dzo cie­ka­we jest też świa­do­me ope­ro­wa­nie błę­dem w tych wier­szach: nie­wła­ści­wą for­mą, nie­pa­su­ją­cą odmia­ną itd. To wytrą­ca z rów­no­wa­gi, zatrzy­mu­je uwa­gę czy­tel­ni­ka. Intry­gu­ją­ce.

3. Karo­li­na Kapu­sta, „Wykwit”

Bar­dzo oszczęd­ny zestaw. Krót­kie wier­sze, w któ­rych pod­miot czę­sto dystan­su­je się od mate­rii tek­stu, by móc z chi­rur­gicz­ną pre­cy­zją (tak zresz­tą zaty­tu­ło­wał swój komen­tarz Dawid Mate­usz) doko­nać sto­so­wych cięć i ope­ra­cji na wier­szu. Pisa­nie o cie­le­snym cier­pie­niu, któ­re się w nim nie nurza, tyl­ko odno­to­wu­je sta­ny, dozna­nia, reak­cje. Mimo nie­zwy­kłej zwię­zło­ści poszcze­gól­nych utwo­rów autor­ce uda­je się zagrać ryt­mem, refre­nem, odpo­wied­nim wyczu­ciem melo­dii i tem­pa fra­zy. „Wykwit” to jesz­cze za mało na samo­dziel­ny debiut, ale też Kapu­sta nie obra­ła łatwej ścież­ki: z jed­nej stro­ny temat czę­sto eks­plo­ato­wa­ny, z dru­giej lako­nicz­ność, któ­ra wyma­ga napraw­dę dosko­na­łe­go warsz­ta­tu. Trzy­mam kciu­ki za dal­szy roz­wój i jestem go bar­dzo cie­ka­wa.

4. Julian Rosiń­ski, „Wie­że”

Rosiń­ski sta­rym histo­riom znaj­du­je nowe ramy. Ponie­waż się­ga po wąt­ki reli­gij­ne, za zasad­ne uwa­żam uzna­nie pew­nej apo­kry­ficz­no­ści tych wier­szy, przy czym tek­stem wła­ści­wym (wyj­ścio­wym) była­by tu nie tyl­ko Biblia, lecz tak­że choć­by baśnie. Rosiń­ski i Zuzan­na Strehl (o któ­rej zaraz) to naj­młod­si auto­rzy uję­ci w tej anto­lo­gii, uro­dze­ni już w XXI wie­ku. Autor zesta­wu „Wie­że” czy­ta rze­czy­wi­stość oswo­jo­ną przez poprzed­nie poko­le­nia – mam na myśli tysiąc­le­cia, per­spek­ty­wę histo­rycz­ną – już zupeł­nie ina­czej, cze­mu wyraz daje w poezji. Bar­dzo dobrze komu­ni­ku­je się z czy­tel­ni­kiem, się­ga po zaso­by wspól­ne (kul­tu­ra, reli­gia), ale rein­ter­pre­tu­je zna­ne wąt­ki, umiesz­cza w aktu­al­nych kon­tek­stach. Napraw­dę war­to­ścio­we doświad­cze­nie lek­tu­ro­we.

5. Zuzan­na Strehl, „Wszyst­kie moje les­by sprze­dam do por­no”

Wspo­mnia­na wyżej autor­ka uro­dzi­ła się – podob­nie jak poprzed­nik – w 2001 roku. Tytuł zesta­wu bar­dzo dużo mówi o pomiesz­czo­nych w nim wier­szach. Strehl inte­re­su­je obszar w poezji nie­do­re­pre­zen­to­wa­ny. To eufe­mizm – tak napraw­dę sed­no spra­wy odda­je „krót­ka roz­pra­wa o widocz­no­ści les­bi­jek w prze­strze­ni publicz­nej:”. A dalej co? Pusta kart­ka. To ude­rza. Moc­no. I bar­dzo dobrze. Jest w tych wier­szach olbrzy­mia ener­gia, nie­zgo­da, chęć dzia­ła­nia. To, co mówi Strehl, jest nie­zwy­kle waż­ne i potrzeb­ne. Niech ta nie­zgo­da jesz­cze się pod­go­tu­je na wol­nym ogniu i ude­rzy w nas, czy­tel­ni­ków, z siłą podob­ną do Instruk­cji dla ludzi nie stąd Patry­cji Siko­ry. Będę na to cze­kać.

6. Nina Voy­ta­la, „Found Foota­ge”

Last but not least – Nina Voy­ta­la, któ­rej pro­jekt poetyc­ki trud­no ująć w jakieś ramy oprócz tych, któ­re – jak słusz­nie zauwa­żył Dawid Mate­usz – autor­ka pod­po­wie­dzia­ła czy­tel­ni­kom w tytu­le zesta­wu. Sty­li­zo­wa­ne ama­tor­skie nagra­nie, roze­dr­ga­ny obraz, pozor­ny cha­os. W tych wier­szach waż­ne są poje­dyn­cze sekwen­cje i zarzą­dza­nie prze­strze­nią wewnątrz tek­stu. Wier­sze Voy­ta­li są nie­zwy­kle pojem­ne, ale łącze­nie poszcze­gól­nych ele­men­tów to w znacz­nej mie­rze zada­nie czy­tel­ni­ka. Lek­tu­ra pew­nie poskut­ku­je co naj­mniej unie­sie­niem brwi. Jeśli debiu­tanc­ka książ­ka autor­ki będzie utrzy­ma­na w takiej kon­wen­cji, to przed czy­tel­ni­ka­mi i kry­ty­ka­mi zosta­nie posta­wio­ne spo­re wyzwa­nie. Zresz­tą – jest nim już teraz.

Tak – w dużym skró­cie – pre­zen­tu­je się anto­lo­gia Połów. Poetyc­kie debiu­ty 2020. Róż­no­rod­ne gło­sy, róż­ne eta­py twór­czo­ści, róż­ne narzę­dzia i tema­ty. Łączy je jed­no – auto­rzy jesz­cze nie zade­biu­to­wa­li samo­dziel­ny­mi książ­ka­mi poetyc­ki­mi, ale naj­pew­niej prę­dzej czy póź­niej to uczy­nią. Wów­czas ta publi­ka­cja będzie war­to­ścio­wą prób­ką ich twór­czo­ści. Dla nie­któ­rych pew­nie „poło­wo­we” wier­sze pozo­sta­ną juwe­ni­lia­mi, dla innych zestaw pomiesz­czo­ny w tej książ­ce będzie pod­sta­wą całe­go twór­cze­go pro­jek­tu. W tym momen­cie w ręce czy­tel­ni­ka z pew­no­ścią tra­fia inte­re­su­ją­ca anto­lo­gia. Jak śpie­wał nie­ja­ki Ska­za: „Oto plan nasz i kłów naszych blask./ Przyj­dzie czas!”. Gdy przyj­dzie – będzie­my goto­wi.

Dofi­nan­so­wa­no ze środ­ków Mini­stra Kul­tu­ry, Dzie­dzic­twa Naro­do­we­go i Spor­tu pocho­dzą­cych z Fun­du­szu Pro­mo­cji Kul­tu­ry – pań­stwo­we­go fun­du­szu celo­we­go.