debaty / ANKIETY I PODSUMOWANIA

Czy próbujesz zmienić świat swoim pisaniem?

Artur Burszta

Grzegorz Jankowicz

Wprowadzenie do debaty „Czy próbujesz zmienić świat swoim pisaniem?” autorstwa Artura Burszty i Grzegorza Jankowicza.

strona debaty

Przed rokiem na naszym festiwalu rozważaliśmy znaczenie słowa TRANS, w tym roku chcemy przyjrzeć się słowu PORT, szczególnie dwóm jego przeciwstawnym znaczeniom – zakotwiczeniu w jednym miejscu i przejściu z jednego miejsca w drugie. Punktem wyjścia do tych rozważań jest „Trans-porto, porta-ae” (drzwi i brama) przywołane w otwierających TransPort Literacki 27 „Pięciu esejach homerowskich” Tadeusza Sławka. Idąc dalej tym tropem, uznaliśmy, że warto byłoby zapytać autorki i autorów zaproszonych do udziału w 28. edycji festiwalu o transformującą, transformacyjną, metamorficzną moc literatury.

Zmiana to stały temat literatury, podejmowany w każdym okresie, nawet w tych czasach, które z dzisiejszej perspektywy jawią się nam jako zachowawcze. Jednak nigdy, nawet w tych momentach, które uznajemy za progresywne, zmiana nie była traktowana jako coś w oczywisty sposób pozytywnego. Na przykład Wergiliusz i Owidiusz uważali, że transformacja świata i zamieszkujących go bytów jest nie tylko procesem nieuchronnym, lecz także pożądanym, gdyż to, co krzepnie w określony kształt, ulega znieruchomieniu, skonstnieniu. Serwiusz, który w IV wieku komentował Eneidę, ganił jej autora za umieszczenie w tekście zbyt licznych odniesień do mitów opowiadających o przemianie, widział w tym bowiem przykład nieodpowiedzialnego pragnienia transformacji istniejącego porządku rzeczy.

Zjawisko zmiany (rozmaicie rozumiane) zawsze fascynowało i przerażało. Dość wcześnie – na gruncie alchemii, a potem sztuki i literatury – zaczęto fantazjować na temat możliwości wywołania transformacji za sprawą samego aktu twórczego. Postulat prowokowania zmian politycznych, który dużo później sformułowano w kontekście m.in. literatury, wywodzi się z tej właśnie tradycji, choć jego zwolenniczki i zwolennicy wyrażają go za pomocą pojęć uchodzących za najaktualniejsze i najadekwatniejsze wobec danej sytuacji społecznej. Z drugiej strony ciągle słychać cytowane lub parafrazowane słowa Audena z „Wiersza dla W.B. Yeatsa”: „poetry makes nothing happen” (w przekładzie Stanisława Barańczaka: „nic się nie zdarza za sprawą poezji”), które można interpretować jako wyraz radykalnej niewiary w transformacyjną moc literatury, a szerzej sztuki (jeśli weźmiemy pod uwagę, że słowo „poetry”, podobnie jak polski wyraz „poezja”, wywodzi się z greckiego „poiein” oznaczającego „tworzyć”, „działać”, „wywoływać skutek”, „oddziaływać”, „przekształcać”).

Tym samym chcielibyśmy zapytać, w jaki sposób dzisiejsza literatura opowiada o zjawiskach zmiany i transformacji (społecznej, obyczajowej, politycznej, biologicznej, kulturowej etc.)? Czy według Ciebie literatura może wywołać zmianę, czy posiada potrzebną do tego moc? Czy za jej sprawą może się wydarzyć coś nowego – coś, co nie tylko skłoni nas do tworzenia nowych interpretacji świata, ale też do jego przekształcenia? A może w płynnym świecie literatura powinna tworzyć ostoję stałości? I na koniec: czy Ty sam/sama próbujesz zmieniać świat swoim pisaniem? Choćby ten własny, wokół siebie?

O AUTORZE

Artur Burszta

Menadżer kultury. Redaktor naczelny i właściciel Biura Literackiego. Wydawca blisko tysiąca książek, w tym m.in. utworów Tymoteusza Karpowicza, Krystyny Miłobędzkiej, Tadeusza Różewicza i Rafała Wojaczka, a także Boba Dylana, Nicka Cave'a i Patti Smith. W latach 1990-1998 działacz samorządowy. Realizator Niemiecko-Polskich Spotkań Pisarzy (1993-1995). Od 1996 roku dyrektor festiwalu literackiego organizowanego jako Fort Legnica, od 2004 – Port Literacki Wrocław, od 2016 – Stacja Literatura w Stroniu Śląskim, a od 2022 – TransPort Literacki w Kołobrzegu. Autor programów telewizyjnych w TVP Kultura: Poezjem (2008–2009) i Poeci (2015) oraz filmu dokumentalnego Dorzecze Różewicza (2011). Realizator w latach 1993–1995 wraz z Berliner Festspiele Niemiecko-Polskich Spotkań Pisarzy. Wybrany podczas I Kongresu Menedżerów Kultury w 1995 roku do Zarządu Stowarzyszenia Menedżerów Kultury w Polsce. Pomysłodawca Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej Silesius. Współtwórca Literary Europe Live – organizacji zrzeszającej europejskie instytucje kultury i festiwale literackie. Organizator Europejskiego Forum Literackiego (2016 i 2017). Inicjator krajowych i zagranicznych projektów, z których najbardziej znane to: Komiks wierszem, Krytyk z uczelni, Kurs na sztukę, Nakręć wiersz, Nowe głosy z Europy, Połów. Poetyckie i prozatorskie debiuty, Pracownie literackie, Szkoła z poezją. Wyróżniony m.in. nagrodą Sezonu Wydawniczo-Księgarskiego IKAR za „odwagę wydawania najnowszej poezji i umiejętność docierania z nią różnymi drogami do czytelnika” oraz nagrodą Biblioteki Raczyńskich „za działalność wydawniczą i żarliwą promocję poezji”.

Grzegorz Jankowicz

Urodzony w 1978 roku. Krytyk, filozof literatury i tłumacz. Redaktor serii krytycznoliterackiej „Punkt Krytyczny” czasopisma „Studium”. Wykładał literaturę polską na Uniwersytecie Indiana w Bloomington. Współpracownik Centre for Advanced Studies in the Humanities UJ. Prowadził audycję „Czytelnia” w TVP Kultura. Jest wiceprezesem i redaktorem w Fundacji Korporacja Ha!Art. Redaktor działu kultura „Tygodnika Powszechnego”. Juror Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej „Silesius”. Dyrektor wykonawczy Międzynarodowego Festiwalu Literatury im. Josepha Conrada. Mieszka w Krakowie.