Skromne miejsce dla syna Hrudnychy

Od wielu lat pracuję nad historią XIX i XX-wiecznej poezji polskiej, której pewnie nie napiszę. Ale lubię poruszać się na obrzeżach i peryferiach. Może dlatego, że do piętnastego roku życia posługiwałem się językiem chachłackim, czyli mieszaniną języka polskiego i ukraińskiego.

Wychowałem się pośród deportowanych unitów w Olsztyńskiem i pośród rodzin polskich w Przemyskiem, które po 1947 roku zaakceptowały nieobecność unickich sąsiadów. Przylgnąłem do polskich wartości, nie odrzucając i nie negując tamtych, choć o tym, że jestem „wnukiem rezuna”, dowiedziałem się mniej więcej jako piętnastolatek.

Pod każdym względem ukształtowała mnie polska babcia Katarzyna Hrudniowa, żona rezuna, która podzieliła los deportowanych unitów. Chciałbym jej dzisiaj, wobec Państwa, podziękować za wszystko, co od niej odebrałem. To jej zawdzięczam umiłowanie języka ojczystego, to za jej pieniądze (z utargu na giżyckim rynku) mogłem kupić pierwsze książki poetyckie. Tomiki Erny Rosenstein, Tadeusza Nowaka i Stanisława Esdena-Tempskiego.

Była prostą kobietą z Wólki Krowickiej. Ze wsi lubaczowskiej w Przemyskiem. Związała się z unitą z sąsiedniej Borowej Góry, z ukraińskim nacjonalistą, który wraz z upowcami spalił jej rodzinną wieś w kwietniu 1944 roku. Zamordowano wtedy m.in. 24-letniego Wojciecha Tkaczyszyna. Z rodziny mojego spolonizowanego ojca o starym przydomku Dycki.

Babcia Hrudniowa nigdy nie uporała się z przeszłością. Z tragedią, która przeorała świat jednych i drugich. Ale nauczyła mnie, że przeszłość może być tworzywem literackim. Może być opowieścią. Fragmentem mniejszej lub większej opowieści.

Dziś chciałbym Państwu wyznać, iż moja opowieść (przy wszystkich swoich ograniczeniach) jest opowieścią w języku polskim, mimo że babcia i matka do 1962 roku rozmawiały na co dzień w języku ukraińskim. Podkreślam, że w gąszczu rodzinnych splątań i uwikłań znalazłem własną ścieżkę. Wyłącznie w polszczyźnie. Pomogła mi w tym babcia Katarzyna Hrudniowa, żona rezuna Mykoły.

Przez wiele lat musiałem opiekować się chorą psychicznie matką. Jej ojciec Mykoła okazał się „banderowcem”, „upowcem”, „siekiernikiem” i „rezunem”, matka natomiast, która wróciła w Przemyskie w 1962 roku, stała się „banderówką”, „córką banderowca”. Nigdy nie mogłem się z tym pogodzić.

Jako polski chłopiec nie umiałem pogodzić się z maskowaną lub niemaskowaną nieżyczliwością wobec mojej matki. Z odrzuceniem, z wykluczeniem, z jej dotkliwym osamotnieniem. To wszystko rozegrało się na moich oczach. I to wszystko powoli wprowadziłem do tekstów.

Jako polski poeta nie mam chyba innych ambicji. Pragnę zaledwie zrehabilitować Hrudnychę, moją unicką matkę, którą zaszczuto i skrzywdzono, którą skrzywdził mój ojciec, opowiadając się po lackiej stronie. W literaturze prawdopodobnie można zrehabilitować banderówkę. Zwłaszcza w naszej poezji, w której na pewno znajdzie się skromne miejsce dla syna Hrudnychy, czyli dla kogoś takiego, jak ETD.