O „młodości poetyckiej”

Zaczą­łem w 1938 roku. Pierw­szy mój wiersz uka­zał się w piśmie Soda­li­cji Mariań­skiej, jego źró­dła były meta­fi­zycz­ne. Dru­gi zro­dził się z miło­ści ziem­skiej. Rów­nież prze­cięt­ne i nie ma w tym nic ory­gi­nal­ne­go. Więk­szość moich kole­gów pisa­ła w tym wie­ku takie wier­sze.

Ten pierw­szy wiersz odno­sił się do wia­ry. Nazy­wał się bodaj „Drew­nia­ny kośció­łek”. Póź­niej nastą­pi­ło już odry­wa­nie się nie od wie­rzeń zwią­za­nych z oby­cza­jem, z litur­gią, ale z meta­fi­zy­ką w ogó­le. To było cię­cie nożem pępo­wi­ny, któ­ra łączy­ła z nie­bem, z misty­ką, z meta­fi­zy­ką. Ale prze­cież w samym ziar­nie dzie­ciń­stwa był dia­beł, anioł, dobry Bóg – ziar­na zosta­ły.

Po pro­stu mia­łem 16 lat, bra­ta poetę oraz gorą­cą miłość. Pismo to [„Czer­wo­ne Tar­cze”] sta­ło się tak­że począt­kiem mojej dzia­łal­no­ści kry­tycz­nej, ponie­waż publi­ko­wa­łem tam roz­pra­wę teo­re­tycz­ną pt. „Poezja jadal­na, czy nie­ja­dal­na”, w któ­rej wie­ści­łem zwy­cię­stwo Awan­gar­dy nad Ska­man­drem.

Zanim zosta­łem poetą, byłem „dzien­ni­ka­rzem”. Wyda­wa­li­śmy w domu gazet­kę, któ­ra zawie­ra­ła wia­do­mo­ści ze świa­ta i z nasze­go podwór­ka. Gazet­ka „Styr” wycho­dzi­ła od roku 1929. Potem byłem w gim­na­zjum współ­re­dak­to­rem gazet­ki ścien­nej „Mio­tła”.

Cały ówcze­sny okres mojej twór­czo­ści to usil­ne poszu­ki­wa­nia for­mal­ne. Bar­dzo sta­ran­nie stu­diu­ję wszyst­kie roz­pra­wy wer­sy­fi­ka­cyj­ne, by następ­nie pisać kunsz­tow­ne sone­ty czy okto­sty­chy. Dość powie­dzieć, że stwo­rzy­łem kil­ka utwo­rów w kształ­cie trój­ką­ta, elip­sy bądź innych geo­me­trycz­nych figur.

W latach 1943–1944 prze­by­wa­łem w par­ty­zant­ce. Tam też wyda­ję pod pseu­do­ni­mem „Satyr” swój pierw­szy tomik pt. Echa leśne. Nie jest to wpraw­dzie tomik w całym tego sło­wa zna­cze­niu, ale pisa­na na powie­la­czu anto­lo­gia mojej liry­ki, saty­ry, szki­ców, uwag etc. Duża część zawar­te­go tam mate­ria­łu pocho­dzi z wyda­wa­ne­go prze­ze mnie w lesie w jed­nym egzem­pla­rzu par­ty­zanc­kie­go pisem­ka „Głos z krza­ka”. Być może nastrój tego pisem­ka jak i owej anto­lo­gii spra­wił, że pierw­szym moim powo­jen­nym tomi­kiem były wła­śnie saty­ry W łyż­ce wody. Dopie­ro po roku wydru­ko­wa­łem Nie­po­kój. Dla satyr mam zresz­tą dużo sym­pa­tii z inne­go powo­du. W latach 1949–1953, kie­dy okrzy­cza­no mnie deka­den­tem i drob­no­miesz­cza­ni­nem, kie­dy żad­ne pismo nie chcia­ło dru­ko­wać moich wier­szy, utrzy­my­wa­łem się wła­śnie z dru­ku satyr w „Szpil­kach”.

Bar­dzo wie­le z moich utwo­rów publi­ko­wa­nych w pra­sie dawa­ło wyraz moim poglą­dom na spra­wy poezji, zawie­ra­ły one wyraź­ne ele­men­ty publi­cy­stycz­ne. W utwo­rach tego typu zawie­rał się jak gdy­by mój głos w dys­ku­sjach, moje poglą­dy.

Poetą czu­łem się w gim­na­zjum, nawet czu­łem się wte­dy jak­by wyróż­nio­ny. W szko­le kole­dzy cze­ka­li, żebym napi­sał coś na przy­kład na andrzej­ki czy inną oka­zję… Zresz­tą w par­ty­zant­ce też. Ta świa­do­mość opu­ści­ła mnie w cza­sie spo­ra­dycz­ne­go prze­by­wa­nia w tzw. śro­do­wi­sku. O ile coś takie­go ist­nie­je.

Mło­dość poetyc­ka, to zna­czy lata, kie­dy powsta­wa­ły pierw­sze wier­sze – to są pró­by pisa­nia wier­szy, prze­waż­nie pod wpły­wem lek­tur. Są wtór­ne. I to nie tyle wobec lek­tur szkol­nych, bo ci mło­dzi poeci, jak w moim przy­pad­ku, nie naśla­do­wa­li od razu poetów-kla­sy­ków, ale korzy­sta­li raczej ze swo­ich pry­wat­nych lek­tur.

Te wier­sze są prze­waż­nie nie­sa­mo­dziel­ne, tro­chę zbli­żo­ne do wypra­co­wań szkol­nych, rymo­wa­nych. Zresz­tą tema­ty­ka jest zazwy­czaj rów­nie poważ­na, jak u poetów doj­rza­łych i u kla­sy­ków. Mło­dzi piszą o miło­ści, o śmier­ci, o przy­ro­dzie. Wspa­nia­łe, wiel­kie tema­ty! Cho­dzi tyl­ko o to, jak piszą. To jest waż­ne. Więc ta pierw­sza mło­dość poetyc­ka była podob­na do wie­lu innych. Nie byłem cudow­nym dziec­kiem, w żad­nym wypad­ku.

Lecz okres woj­ny wpły­nął w ten spo­sób, że po pro­stu te tre­ści jak­by same zaczę­ły dopo­mi­nać się o nowe for­my i jak­by zaczę­ły wytwa­rzać sobie nowe for­my. To był już duży prze­skok − prze­rwa lat oku­pa­cji. I potem ta dru­ga mło­dość poetyc­ka, któ­ra była już doj­rza­łą.

Wszyst­kie wypo­wie­dzi pocho­dzą z książ­ki Wbrew sobie wyda­nej przez Biu­ro Lite­rac­kie w 2012 roku i zaczerp­nię­te zosta­ły z roz­mów prze­pro­wa­dzo­nych przez: Kry­sty­nę Nastu­lan­kę, Ada­ma Czer­niaw­skie­go, Jerze­go Jan­kow­skie­go, a.r., Wło­dzi­mie­rza Macią­ga i Ste­fa­na Poło­ma.