recenzje / IMPRESJE

Y=

Adam Poprawa

Recenzja Adama Poprawy z książki nauka chodzenia / gehen lernen Tadeusza Różewicza.

Biuro Literackie kup książkę na poezjem.pl

Bohaterowi jednego z wierszy Różewicza (“serce podchodzi do gardła”) ktoś przypomina pewien dawny drobny uczynek:

pomogłem Ci w roku 1935
przy rozwiązywaniu równań
z jedną niewiadomą powiedział Bóg

Niewiadomą z równania, którym zatytułowałem niniejsze uwagi, jest Y. Ale rozwiązanie? A może w ogóle nie jest możliwe? Dlatego po znaku równości zostawiam pustkę, białą płaszczyznę ekranu, nic.

Y zaś, gdyż na tylnej stronie okładki widnieje fotografia niedużej konstrukcji, przedstawiająca przedmiot, którego przekrój poprzeczny ma właśnie kształt przedostatniej litery alfabetu. Jest to obiekt Y, autorstwa Jerzego Jaromira Aleksiuna, styropianowy model na przykład budynku (bo może to nie jest nic mimetycznego), przyklejony do podstawki z napisem T. RÓŻEWICZ. Aleksiun przygotował tę pracę dla poety, podarował mu ją, pisarz przechowuje ją w pracowni Eugeniusza Geta-Stankiewicza. Przychodząc na spotkania z plastykiem, niejednokrotnie uważnie oglądał obiekt Y. Historię tę opowiadam za Mirosławem Ratajczakiem, fascynującym interpretatorem obiektu Y oraz zastosowania tej pracy w synoptycznym wyborze wierszy Różewicza nauka chodzenia / gehen lernen. Get-Stankiewicz opracował mianowicie serię dwuwymiarowych rzutów owej bryły, drukowaną czarnymi i szarymi liniami. Na stronie przedtytułowej obiekt Y ma podstawę równoległą do dolnej linii kartki. Po każdej parze wierszy (oryginał i przekład) widać rysunek modelu w kolejnej fazie obrotu, przeciwnego do ruchu wskazówek zegara. Ratajczak proponuje bardzo spójne i na wiele zarazem otwarte odczytanie. Ciekawych – a warto! – odsyłam do wrześniowej “Odry”. Ja ograniczę się jedynie do postawienia teoretycznej kwestii. Czy takie wspólne dzieło Różewicza i Geta to problem jeszcze ekfrazy czy już liberatury? I miałbym jeszcze trzy punkty:

1. Jak wspomniałem, kreski rysunków Geta są szare i czarne. O szarości, czerni i bieli traktuje szara strefa:

moja szara strefa
powoli obejmuje poezję

biel nie jest tu absolutnie biała
czerń nie jest absolutnie czarna
brzegi tych nie-kolorów
stykają się

Potem Różewicz, nie do końca przekonany, czy to prawda, przytacza anegdotę o rzekomym daltonizmie Geta-Stankiewicza. Tyle że trzy pojawiające się nazwy barw to akurat trzy barwy podstawowe, z których można uzyskać resztę.

2. Dalej z tego wiersza:

według Lichtenberga tylko
nieliczni ludzie widzieli czystą biel

Czy dlatego Biuro Literackie wybrało papier o leciutkim żółtym odcieniu? Z tych samych pewnie powodów edytor tomu, Jan Stolarczyk, nie zamieścił w książce nie tak dawnego wiersza Różewicza o bieli.

3. Prace Geta wyglądają jak rysunki techniczne, są maksymalnie precyzyjne, tyle że dokładnością bezosobową. Oczywiście, ktoś konkretny na taki pomysł wpadł, więc ta bezosobowość pozostaje jedynie relatywna. W każdym razie kolejne planimetryczne tablice funkcjonują tu kontrastowo: poetyka Różewicza, której (mówiąc ryzykownym ekfrastycznym skrótem) zawsze było bliżej do rysunku tuszem niż do wielobarwnych pasteli czy olejów, prezentuje się tu nagle od innych stron. Jawi się jako nieledwie rozgadana, (jak ryzykować, to ryzykować) nieledwie życiowo nieuporządkowana. Epitetów tych używam w sensie opisowym, nie aksjologicznym.

I jeszcze o tłumaczach. Wiersz “Opowiadanie o starych kobietach” z 1963 został przełożony przez Karla Dedeciusa, pozostałe (z czasów już najnowszych), przenieśli w niemczyznę Bernhard Hartmann i Andrzej Słomianowski. O tym, że Różewicza, wbrew naiwnym pozorom, bynajmniej nie tak łatwo tłumaczyć, wspominać nie wypada. Tu jest jeszcze dodatkowa pułapka, przy okazji zastawiana przez poetę. Różewicz cytuje więc sporo fragmentów w języku właśnie niemieckim. I co ma z tym robić tłumaczący na niemiecki translator? Zostawić bez zmian – źle, bo znika, obecne w oryginale, zderzenie języków. Przełożyć na polski? Proporcję zostaną zachowane przez odwrócenie, ale wyjdzie dość bez sensu.

W każdym razie: ≠Y

O AUTORZE

Adam Poprawa

(ur. 1959) – filolog, krytyk literacki i muzyczny, edytor, pisarz. Wydał m.in. monografię Kultura i egzystencja w poezji Jarosława Marka Rymkiewicza (Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1999), zbiór szkiców Formy i afirmacje (Universitas, Kraków 2003), tomy prozatorskie Walce wolne, walce szybkie (WBPiCAK, Poznań 2009), Kobyłka apokalipsy (WBPiCAK, Poznań 2014), zbiór Szykista. Felietony po kulturze (WBPiCAK, Poznań 2020). Przetłumaczył Epifanie Jamesa Joyce’a (Biuro Literackie, Stronie Śląskie 2016). Przygotował poprawioną (odcenzurowaną i uzupełnioną) edycję Pamiętnika z powstania warszawskiego Mirona Białoszewskiego (PIW, Warszawa 2014). Opracował poszerzone wydanie Języka poetyckiego Mirona Białoszewskiego (Ossolineum, Wrocław 2016) oraz tom Odbiorca ubezwłasnowolniony. Teksty o kulturze masowej i popularnej Stanisława Barańczaka (Ossolineum, Wrocław 2017). Jest felietonistą „Nowych Książek”.

powiązania

Zahaczyła się chwila

recenzje / ESEJE Adam Poprawa

Recenzja Adama Poprawy towarzysząca premierze książki Z dnia robię noc Mirona Białoszewskiego, wydanej w Biurze Literackim 4 kwietnia 2022.

WIĘCEJ

Drugi, a dokładnie czwarty Dylan Łobodzińskiego

recenzje / ESEJE Adam Poprawa

Recenzja Adama Poprawy towarzysząca premierze książki Przekraczam Rubikon Boba Dylana w tłumaczeniu Filipa Łobodzińskiego, wydanej w Biurze Literackim 18 października 2021 roku.

WIĘCEJ

W owalu cyklonu, w oku stadionu

recenzje / ESEJE Adam Poprawa

Recenzja Adama Poprawy, towarzysząca premierze książki Puste trybuny, która ukazała się w Biurze Literackim 14 czerwca 2021 roku.

WIĘCEJ

John Lennon ścichapęk

wywiady / O KSIĄŻCE Adam Poprawa Filip Łobodziński

Rozmowa Adama Poprawy z Filipem Łobodzińskim, towarzysząca wydaniu książki Johna Lennona Przestworzone rzeczy, w tłumaczeniu Filipa Łobodzińskiego, którą ukazała się w Biurze Literackim 30 listopada 2020 roku.

WIĘCEJ

Poezja z nagrodami: Po sobie

recenzje / KOMENTARZE Adam Poprawa

Adam Poprawa, juror Nagrody Poetyckiej Silesius, odpowiada na pytania w ankiecie dotyczącej książki Po sobie Julii Szychowiak, wydanej w formie elektronicznej w Biurze Literackim 30 maja 2018 roku. Książka ukazuje się w ramach akcji „Poezja z nagrodami”.

WIĘCEJ

Elementy osnowy pajęczyny

recenzje / ESEJE Adam Poprawa

Recenzja Adama Poprawy książki Tarantula Boba Dylana w przekładzie Filipa Łobodzińskiego, wydanej nakładem Biura Literackiego 15 stycznia 2018 roku.

WIĘCEJ

Wysokie morza

recenzje / ESEJE Adam Poprawa

Recenzja Adama Poprawy książki Puste noce Jerzego Jarniewicza, wydanej nakładem Biura Literackiego 4 grudnia 2017 roku.

WIĘCEJ

Prosty liryk

wywiady / O KSIĄŻCE Adam Poprawa Marcin Sendecki

Rozmowa Adama Poprawy z Marcinem Sendeckim, towarzysząca premierze książki W, wydanej w Biurze Literackim w wersji papierowej 27 grudnia 2016 roku, a w wersji elektronicznej 3 lipca 2017 roku.

WIĘCEJ

Przemyt mroku

recenzje / ESEJE Adam Poprawa

Recenzja Adama Poprawy z książki wizyjna Martyny Buliżańskiej, wydanej w Biurze Literackim 26 czerwca 2017 roku.

WIĘCEJ

Historia spóźnionego tytułu

recenzje / KOMENTARZE Adam Poprawa

Autorski komentarz Adama Poprawy do przekładu Epifanii Jamesa Joyce’a, wydanych w Biurze Literackim w wersji papierowej 23 sierpnia 2016 roku, a w wersji elektronicznej 27 marca 2017 roku.

WIĘCEJ

Debiut po debiucie

nagrania / Stacja Literatura Adam Poprawa Arkadiusz Żychliński Bronka Nowicka Tadeusz Dąbrowski

Spotkania autorskie “Debiut po debiucie” z udziałem Adama Poprawy, Tadeusza Dąbrowskiego, Bronki Nowickiej i Arkadiusza Żychlińskiego w ramach festiwalu literackiego Stacja Literatura 21.

WIĘCEJ

Przyziemna metafizyka

wywiady / O KSIĄŻCE Adam Poprawa Jerzy Jarniewicz

Rozmowa Jerzego Jarniewicza z Adamem Poprawą, towarzysząca premierze książki Epifanie Jamesa Joyce’a, wydanej w Biurze Literackim 23 sierpnia 2016 roku.

WIĘCEJ

Niedomknięte arcydzieło

recenzje / ESEJE Adam Poprawa

Fragment posłowia do książki Portret artysty w wieku młodzieńczym Jamesa Joyce’a, wydanej w przekładzie Jerzego Jarniewicza w Biurze Literackim 30 maja 2016 roku.

WIĘCEJ

Kochanka Norwida

recenzje / IMPRESJE Adam Poprawa

Szkic Adama Poprawy towarzyszący premierze książki Kochanka Norwida Eugeniusza Tkaczyszyn-Dyckiego.

WIĘCEJ

Wiersze mieszkalne W. H. Audena

recenzje / ESEJE Adam Poprawa

Recenzja Adama Poprawy z książki W podziękowaniu za siedlisko W.H. Audena.

WIĘCEJ

Definiując poezje

recenzje / IMPRESJE Adam Poprawa

Esej Adama Poprawy towarzyszący premierze książki zbierane, gubione (1960-2010) Krystyny Miłobędzkiej.

WIĘCEJ

Pięć tez o Tadeuszu Piórze

recenzje / ESEJE Adam Poprawa

Recenzja Adam Poprawy z książki O dwa kroki stąd Tadeusza Pióry.

WIĘCEJ

Gdzie indziej jest teraz

recenzje / ESEJE Adam Poprawa

Recenzja Adama Poprawy z książki Zapisy rozmów Piotra Sommera.

WIĘCEJ

Skaczemy po górach, czyli rysowanie grubą kreską najważniejszych punktów odniesienia

debaty / ANKIETY I PODSUMOWANIA Adam Poprawa Artur Burszta Bartosz Sadulski Grzegorz Jankowicz Paweł Kaczmarski Piotr Czerniawski Przemysław Witkowski

Głosy Artura Burszty, Piotra Czerniawskiego, Grzegorza Jankowicza, Pawła Kaczmarskiego, Adama Poprawy, Bartosza Sadulskiego i Przemysława Witkowskiego w debacie “Barbarzyńcy czy nie? Dwadzieścia lat po ‘przełomie'”.

WIĘCEJ

Okienne lustra Piotra Sommera

recenzje / ESEJE Adam Poprawa

Recenzja Adama Poprawy z książki O krok od nich Piotra Sommera.

WIĘCEJ

Nauka chodzenia

nagrania / Z Fortu do Portu Tadeusz Różewicz

Ceremonia przyznania Tadeuszowi Różewiczowi Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej Silesius 2008 za całokształt twórczości.

WIĘCEJ

Rzutowanie poezji na powierzchnię płaską pokrytą drukiem w porządku określonym przez program AutoCAD 2008/Get 2007

recenzje / IMPRESJE Mirosław Ratajczak

Recenzja Mirosława Ratajczaka z książki nauka chodzenia / gehen lernen Tadeusza Różewicza.

WIĘCEJ

Dlaczego nie mamy dość Różewicza

recenzje / ESEJE Piotr Śliwiński

Recenzja Piotra Śliwińskiego z książki nauka chodzenia Tadeusz Różewicza.

WIĘCEJ