recenzje / ESEJE

Niedomknięte arcydzieło

Adam Poprawa

Fragment posłowia do książki Portret artysty w wieku młodzieńczym Jamesa Joyce’a, wydanej w przekładzie Jerzego Jarniewicza w Biurze Literackim 30 maja 2016 roku.

Biuro Literackie kup książkę na poezjem.pl

(…)

W przypadku Joyce’a nie da się, na dobrą sprawę, mówić o szczególności jakiegoś dzieła (bo wszystkie cztery jego główne książki są tak czy inaczej szczególne). Stephen Dedalus z Portretu powróci w Ulissesie, błędem byłoby jednak pisać na przykład o rozwinięciu, skoro już pierwsza powieść jest arcydzielnym spełnieniem. Oczywiście, Portret artysty doczekał się olbrzymiej bibliografii. Nie zaszkodzi wynotować tu parę uwag, które wybieram, żeby na ich podstawie wypunktować powinności tłumacza, czyli różne kłopoty piętrzące się przed nim nieskończenie.

John Paul Riquelme mówi więc o stylistycznej polifonii Portretu i, podobnie jak inni komentatorzy, podkreśla bardzo precyzyjne związki łączące poszczególne części powieści. Tę łączność i zarazem procesualność od nieco innej strony kapitalnie ujęła Jeri Johnson: „Jak rozwija się artysta, tak rozwija się styl”. Według tej badaczki „doprawdy, nigdy przedtem język powieści nie był w sposób tak silny i osobisty związany ze szczególnym punktem widzenia, z mentalnymi i językowymi zachowaniami postaci tam przedstawionej”. Tak, powieść Joyce’a dzieje się od niemal gaworzenia do dumnej deklaracji dojrzałego artysty, bohatera i autora. Johnson i inni podkreślają relację ustanowioną i wygrywaną przez Joyce’a, polegającą na oscylowaniu pomiędzy silnie indywidualizowaną perspektywą a trzecioosobową narracją. Pojawia się złożona ironia. Seamus Deane uznał powieść za „częściowo czuły, częściowo ironiczny” autoportret Joyce’a, „jako (bardzo) młodego człowieka”.

I, już na zakończenie tych wstępnie wystawianych tłumaczowi obligów, jeszcze jedno spostrzeżenie Deane’a, według którego – obok modernisty Yeatsa – Stephen (nawet nie Joyce!) jest postmodernistą. Ta kwestia, przy całej komplikacji, jest, mimo wszystko, dość łatwa do przyjęcia: gdyby bowiem Joyce nie współbrzmiał z ponowoczesnością, to tak bardzo i tak namiętnie by nas dzisiaj nie obchodził.

Tłumacz działa więc w takiej sytuacji, kulturalnej, a zatem też: językowej. Powinien poza tym znaleźć taki język przekładu, który byłby i konsekwentnie jednorodny, i stylistycznie wielokrotny. Powinien może nawet zagrać (sobą) bohatera, mocno trzymać się w tej roli, a jednocześnie wyznaczać perspektywę ironiczną.

(…)

Przywoływałem już wcześniej opinię Jeri Johnson o paralelności rozwoju bohatera i stylu powieści. Jarniewicz, w posłowiu do swojego przekładu Portretu, analogicznie podchodzi do kwestii: „Każda z dziewiętnastu części tego dzieła napisana jest innym językiem, a każdy z tych języków jest portretem innego Stephena, Stephena w określonym czasie”.

Z takiego odczytania powieści – niezwykle wrażliwego stylistycznie, a także porządnie ugruntowanego wiedzą joyce’ologiczną – Jarniewicz wyciągnął wnioski dla swojego przekładu. Jak każdy tłumacz dzieła oddalonego w czasie, także i on miał do rozstrzygnięcia pierwszorzędnej wagi dylemat: czy tłumaczyć „historycznie”, czy też, w miarę potrzeb i możności, zbliżać się do „współczesności” polszczyzny.  (…)

Autor przekładu umiejętnie łączy stylistyczną wielość z nadrzędnym stylem własnym, tłumacza. Lub dokładniej: istnieje dominujący język własny, będący odniesieniem dla poszczególnych, zmiennych języków przekładu. Można by powiedzieć, że pisarsko-translatorska osobowość Jarniewicza nadaje tym zróżnicowanym składnikom (niezbędny) uspójniający kształt. I, oczywiście, wcale nie chodzi tu o upraszczające wyrównywanie.

I jeszcze jedna zaleta Portretu artysty w wieku młodzieńczym, dość trudna do opisania. Spróbuję więc okrężnie, przypominając funkcjonujące w polszczyźnie pojęcie skończonego arcydzieła. Otóż zaryzykowałbym dla przekładu Jarniewicza miano arcydzieła nie domkniętego. Nie w tym sensie, że można tam jeszcze coś skorygować (każdy przekład zawsze uruchamia nieskończoną serię, to jedno z podstawowych praw translatologii). Myślę o niedomknięciu jako o otwarciu: język Joyce’a, zaproponowany przez Jarniewicza, pozostaje tu – przy całej artystycznej nieprzezroczystości – otwarty w tym znaczeniu, że wrażliwość współczesnego czytelnika szybko się z tym językiem uzgadnia.

 

O AUTORZE

Adam Poprawa

(ur. 1959) – filolog, krytyk literacki i muzyczny, edytor, pisarz. Wydał m.in. monografię Kultura i egzystencja w poezji Jarosława Marka Rymkiewicza (Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1999), zbiór szkiców Formy i afirmacje (Universitas, Kraków 2003), tomy prozatorskie Walce wolne, walce szybkie (WBPiCAK, Poznań 2009), Kobyłka apokalipsy (WBPiCAK, Poznań 2014), zbiór Szykista. Felietony po kulturze (WBPiCAK, Poznań 2020). Przetłumaczył Epifanie Jamesa Joyce’a (Biuro Literackie, Stronie Śląskie 2016). Przygotował poprawioną (odcenzurowaną i uzupełnioną) edycję Pamiętnika z powstania warszawskiego Mirona Białoszewskiego (PIW, Warszawa 2014). Opracował poszerzone wydanie Języka poetyckiego Mirona Białoszewskiego (Ossolineum, Wrocław 2016) oraz tom Odbiorca ubezwłasnowolniony. Teksty o kulturze masowej i popularnej Stanisława Barańczaka (Ossolineum, Wrocław 2017). Jest felietonistą „Nowych Książek”.

powiązania

Zahaczyła się chwila

recenzje / ESEJE Adam Poprawa

Recenzja Adama Poprawy towarzysząca premierze książki Z dnia robię noc Mirona Białoszewskiego, wydanej w Biurze Literackim 4 kwietnia 2022.

WIĘCEJ

Drugi, a dokładnie czwarty Dylan Łobodzińskiego

recenzje / ESEJE Adam Poprawa

Recenzja Adama Poprawy towarzysząca premierze książki Przekraczam Rubikon Boba Dylana w tłumaczeniu Filipa Łobodzińskiego, wydanej w Biurze Literackim 18 października 2021 roku.

WIĘCEJ

W owalu cyklonu, w oku stadionu

recenzje / ESEJE Adam Poprawa

Recenzja Adama Poprawy, towarzysząca premierze książki Puste trybuny, która ukazała się w Biurze Literackim 14 czerwca 2021 roku.

WIĘCEJ

John Lennon ścichapęk

wywiady / O KSIĄŻCE Adam Poprawa Filip Łobodziński

Rozmowa Adama Poprawy z Filipem Łobodzińskim, towarzysząca wydaniu książki Johna Lennona Przestworzone rzeczy, w tłumaczeniu Filipa Łobodzińskiego, którą ukazała się w Biurze Literackim 30 listopada 2020 roku.

WIĘCEJ

Poezja z nagrodami: Po sobie

recenzje / KOMENTARZE Adam Poprawa

Adam Poprawa, juror Nagrody Poetyckiej Silesius, odpowiada na pytania w ankiecie dotyczącej książki Po sobie Julii Szychowiak, wydanej w formie elektronicznej w Biurze Literackim 30 maja 2018 roku. Książka ukazuje się w ramach akcji „Poezja z nagrodami”.

WIĘCEJ

Elementy osnowy pajęczyny

recenzje / ESEJE Adam Poprawa

Recenzja Adama Poprawy książki Tarantula Boba Dylana w przekładzie Filipa Łobodzińskiego, wydanej nakładem Biura Literackiego 15 stycznia 2018 roku.

WIĘCEJ

Wysokie morza

recenzje / ESEJE Adam Poprawa

Recenzja Adama Poprawy książki Puste noce Jerzego Jarniewicza, wydanej nakładem Biura Literackiego 4 grudnia 2017 roku.

WIĘCEJ

Prosty liryk

wywiady / O KSIĄŻCE Adam Poprawa Marcin Sendecki

Rozmowa Adama Poprawy z Marcinem Sendeckim, towarzysząca premierze książki W, wydanej w Biurze Literackim w wersji papierowej 27 grudnia 2016 roku, a w wersji elektronicznej 3 lipca 2017 roku.

WIĘCEJ

Przemyt mroku

recenzje / ESEJE Adam Poprawa

Recenzja Adama Poprawy z książki wizyjna Martyny Buliżańskiej, wydanej w Biurze Literackim 26 czerwca 2017 roku.

WIĘCEJ

Historia spóźnionego tytułu

recenzje / KOMENTARZE Adam Poprawa

Autorski komentarz Adama Poprawy do przekładu Epifanii Jamesa Joyce’a, wydanych w Biurze Literackim w wersji papierowej 23 sierpnia 2016 roku, a w wersji elektronicznej 27 marca 2017 roku.

WIĘCEJ

Debiut po debiucie

nagrania / Stacja Literatura Adam Poprawa Arkadiusz Żychliński Bronka Nowicka Tadeusz Dąbrowski

Spotkania autorskie “Debiut po debiucie” z udziałem Adama Poprawy, Tadeusza Dąbrowskiego, Bronki Nowickiej i Arkadiusza Żychlińskiego w ramach festiwalu literackiego Stacja Literatura 21.

WIĘCEJ

Przyziemna metafizyka

wywiady / O KSIĄŻCE Adam Poprawa Jerzy Jarniewicz

Rozmowa Jerzego Jarniewicza z Adamem Poprawą, towarzysząca premierze książki Epifanie Jamesa Joyce’a, wydanej w Biurze Literackim 23 sierpnia 2016 roku.

WIĘCEJ

Kochanka Norwida

recenzje / IMPRESJE Adam Poprawa

Szkic Adama Poprawy towarzyszący premierze książki Kochanka Norwida Eugeniusza Tkaczyszyn-Dyckiego.

WIĘCEJ

Wiersze mieszkalne W. H. Audena

recenzje / ESEJE Adam Poprawa

Recenzja Adama Poprawy z książki W podziękowaniu za siedlisko W.H. Audena.

WIĘCEJ

Definiując poezje

recenzje / IMPRESJE Adam Poprawa

Esej Adama Poprawy towarzyszący premierze książki zbierane, gubione (1960-2010) Krystyny Miłobędzkiej.

WIĘCEJ

Pięć tez o Tadeuszu Piórze

recenzje / ESEJE Adam Poprawa

Recenzja Adam Poprawy z książki O dwa kroki stąd Tadeusza Pióry.

WIĘCEJ

Gdzie indziej jest teraz

recenzje / ESEJE Adam Poprawa

Recenzja Adama Poprawy z książki Zapisy rozmów Piotra Sommera.

WIĘCEJ

Skaczemy po górach, czyli rysowanie grubą kreską najważniejszych punktów odniesienia

debaty / ANKIETY I PODSUMOWANIA Adam Poprawa Artur Burszta Bartosz Sadulski Grzegorz Jankowicz Paweł Kaczmarski Piotr Czerniawski Przemysław Witkowski

Głosy Artura Burszty, Piotra Czerniawskiego, Grzegorza Jankowicza, Pawła Kaczmarskiego, Adama Poprawy, Bartosza Sadulskiego i Przemysława Witkowskiego w debacie “Barbarzyńcy czy nie? Dwadzieścia lat po ‘przełomie'”.

WIĘCEJ

Okienne lustra Piotra Sommera

recenzje / ESEJE Adam Poprawa

Recenzja Adama Poprawy z książki O krok od nich Piotra Sommera.

WIĘCEJ

Powieść w odcinkach: Portret artysty w wieku młodzieńczym

dzwieki / AUDYCJE James JOYCE

Fragmenty Portretu artysty w wieku młodzieńczym, zarejestrowane podczas audycji w Radiu Wrocław Kultura. Czyta Bartosz Woźny.

WIĘCEJ

Powieść w odcinkach: Portret artysty w wieku młodzieńczym

dzwieki / AUDYCJE James JOYCE

Fragmenty Portretu artysty w wieku młodzieńczym, zarejestrowane podczas audycji w Radiu Wrocław Kultura. Czyta Bartosz Woźny.

WIĘCEJ

Trzy fundamentalne pytania o Joyce’a

wywiady / O KSIĄŻCE Jerzy Jarniewicz Przemysław Rojek

Rozmowa Przemysława Rojka z Jerzym Jarniewiczem, towarzysząca premierze książki Portret artysty w wieku młodzieńczym, wydanej w Biurze Literackim 30 maja 2016 roku.

WIĘCEJ

Język sportretowany

recenzje / KOMENTARZE Jerzy Jarniewicz

Komentarz Jerzego Jarniewicza w ramach cyklu „Historia jednego tłumaczenia”, towarzyszący premierze książki Portret artysty w wieku młodzieńczym, wydanej w Biurze Literackim 30 maja 2016 roku.

WIĘCEJ

Portret artysty w wieku młodzieńczym

utwory / zapowiedzi książek James JOYCE

Fragment zapowiadający książkę Portret artysty w wieku młodzieńczym Jamesa Joyce’a, która ukaże się w przekładzie Jerzego Jarniewicza w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

Portret artysty w wieku młodzieńczym

utwory / zapowiedzi książek James JOYCE

Fragment zapowiadający książkę Portret artysty w wieku młodzieńczym Jamesa Joyce’a, która ukaże się w przekładzie Jerzego Jarniewicza w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

Portret artysty w wieku młodzieńczym

utwory / zapowiedzi książek James JOYCE

Fragment zapowiadający książkę Portret artysty w wieku młodzieńczym Jamesa Joyce’a, która ukaże się w przekładzie Jerzego Jarniewicza w Biurze Literackim.

WIĘCEJ