Sto tysięcy uderzeń. O debiucie poetyckim Łukasza Jarosza

Po przeczytaniu tomu wierszy Łukasza Jarosza jestem skłonny zaryzykować tezę, że Soma to – obok tomików takich poetów jak Bartosz Konstrat, Joanna Wajs czy Jacek Dehnel – jeden z najlepszych debiutów poetyckich ostatnich lat.

Tytuł tomu wywodzi się z języka greckiego i oznacza ciało. Rzeczywistość, którą proponuje nam Jarosz, jest w całości cielesna – mowa tu zarówno o świecie materialnym jak i o człowieku. I chyba właśnie zmysłowa namacalność świata przedstawionego uderza najbardziej. Czterdzieści jeden wierszy, które tworzą zbiór, to utrzymana w klasycznych ryzach relacja z codziennych wydarzeń. Wiersze Jarosza koncentrują się na przemijalności świata, w subtelny sposób rejestrują jego powolny, nieuchronny rozpad.

Perspektywa cielesności zdaje się zmuszać autora Somy do przedstawiania rzeczywistości ludzkiej i pozaludzkiej w ten sam sposób. Świadczy o tym nie tylko konsekwentna opisowość tych wierszy (przewaga zdań oznajmujących, brak pytajników), ale także sposób, w jaki strukturyzują się znaczenia. Z jednej strony pojawiają się opisy ludzkiego ciała, jak w wierszu “Cyrk i wesołe miasteczko opuszczają kurort”: “chłód znad wody co chwilę / tnie nasze ciała. Pełznie po twardej kości żebra, / po ostrej skórze brzucha”. Z drugiej, uderza cielesność świata pozaludzkiego: “Światło liże kuchenne schody, leukocyt / dnia otwiera oko, ogrzewa kasztanowe / dłonie liści” (“Vinyl”). Znaczący wydaje się też u Jarosza przemienny, by tak rzec, kierunek metaforyzowania (z jednej strony “twarda kość dnia”, z drugiej – “słońce śródstopia”).

Motywem przewodnim książki jest śmierć. Czytając Somę można odnieść wrażenie, że śmierć wdrukowana jest w rzeczywistość. Ciągle obecna powraca poprzez drobne wydarzenia codzienne: “rozbijane kamieniem orzechy”, “rdzewiejący scyzoryk”, “trzask upadającej bombki” czy fale, które “trawią zanurzone w wodzie wiosła”. Skojarzenie ze śmiercią pojawia się nawet nad ranem, kiedy:

…obejmuję cię, przejeżdżam dłonią
wzdłuż blizny na twoim kręgosłupie.
Próbuję wyobrazić sobie jak wyglądamy.
W takiej pozycji będziemy leżeć po śmierci

“[Kierują mną te same przyzwyczajenia i namiętności…]”

Jarosz woli zresztą “Nie pisać o miłości. Ona pochodzi z mózgu. Serca nie ma.” (“Do wszystkich kotów śpiących, smutnych i przeciągających się”). Najbardziej “namacalna” jest jednak śmierć zwierząt: powszechna, okrutna i całkowicie na porządku dziennym, jak w utworze “Zwierzę zabite”: “Zwierzę zabite. Rodzice do późna ćwiartują mięso…” czy w wierszu “Świniobicie”: “Potem cisza. / Na podwórku kury dziobią ochłap, / rozbawione dziecko pompuje świński pęcherz”.

Autor Somy nie wartościuje przedstawianych wydarzeń. Nie snuje abstrakcyjnych analiz, a jedyne, na co sobie pozwala, to subtelna sugestia, wprowadzana na przykład za pomocą kontrastu: “przeczytana w gazecie wiadomość, jaką kobieta / wysłała do swego męża przed skokiem z jedenastego piętra: / Zawiadom policję, żebyśmy długo nie leżały na bruku. / Nie martw się, Klaudusia mocno śpi” (“Noir”) czy podobieństwa: “Kolejny dzień bez ciebie w okolicy, w której / pełno dzikich kotów. Wyjadają z łąk jaszczurki, / jedzenie z koryt. Wczoraj jeden zdechł pod balkonem” “[Kolejny dzień bez ciebie w okolicy, w której…]”.

Na zasadzie kontrastu i podobieństwa zbudowany jest zresztą cały tom. Choć razem ze zwierzętami umierają miejsca (jak w wierszu “Wujek Rysiek wyprowadza się z domu w Domaniewicach”), to czerń, która “dopomina się o nas”, bywa przekreślona w imię “próby światła”. Tak się dzieje na przykład w utworze “Ćmy”, który zamykając tomik przypomina, że nieprzekraczalnym horyzontem wszelkiej refleksji jest nasze własne istnienie:

Czuję jak wieje. Jeszcze należymy do tego świata.
Zwężają się nam źrenice, gdy jezioro powtarza blask słońca,
Gdy w oczy uderza jasny kwadrat otwartego okna.

Tekst opublikowany na łamach “Twórczości” (11/2006). Dziękujemy za udostępnienie materiału.