Lipowicz armatohaubica

Lipowicz włóczy się z nami po opłotkach jak armatohaubica, co zdaje się przetrzymać każde bagno, zawsze gotowa do wystrzału. Na krańcach wsi pokazuje traumy, brud i upodlenie. Ale nie po to, by się nimi smarować i chełpić przed miastowymi. Raczej żeby dać szansę swojej bohaterce, Hance, znaleźć nadzieję na coś własnego. Coś niekłamanego i nieobarczonego presją otoczenia. Bo mamy tu historię wziętą z ziemi. Wszystko tkwi w glebie i najchętniej nosa by z niej nie wyściubiało. Widoków na zmianę brak, więc niech choćby tej Hance, przez los poniewieranej, uda się coś zmienić, jakoś wyjść na swoje. No a że jest to pierońsko trudne pośród biedy i strachu, wiadomo nie od dziś.

Ale nie jest przecież tak, że powieść Marty Lipowicz smęci mizerią na prawo i lewo. Chyba na odwrót: pisze się tu z nasłuchu i oglądu, język dwoi się, troi i czworzy, to w nim bohaterowie mogą zakosztować trochę swobody i godności, choć to w nim także grzęzną i topią się jak w podmokłej glebie, to z języka czerpią chichy i śmichy. Poszczególne sceny łączą się ze sobą, ale nie w chronologicznym porządku, tylko w niemej tęsknocie. Za normalną rodziną? Jasne – ze Starą, teściową jak z koszmaru, trudno wytrzymać. O Mietku, mężu, który bije, nie ma nawet co mówić. Zresztą ludzie wokół lepsi nie są. „Być sobą” w takim środowisku to skazać się na nie-bycie. Trzeba by jakiejś rewolucji, ale z czym do rewolucji, skoro „miejsca wysiedziane” i pościel musi być u Starej zmieniona. Koniec, kropka.

W prozie Lipowicz dostajemy zapętlające się opowieści, które lubią zmieniać plany czasowe i wkręcać się w historie różnych postaci. Wszystkie jednak skupiają się w końcu na Hance i jej walce o samostanowienie. Krótsze i dłuższe epizody upokorzeń przetykane są atrakcyjnie brzmiącymi zapowiedziami lepszego jutra. Tylko coś ono, to jutro, nadejść nie chce. A może w końcu nadejdzie? Może da Hance coś, czego istnienia ona nawet nie podejrzewa? Z tą powieścią jest tak jak z samobieżną armatohaubicą typu krab: z zewnątrz niby straszna, onieśmielająca i ciężka, od środka wytrzymała, wściubiająca lufę w najgłębsze zakamarki, nieunikająca konfrontacji z najgorszym. Oczywiście ma cię bronić, ale budzi niepokój i wpycha w defensywę. Budzi koszmary. Działa na tyle intensywnie, że niepodobna się od niej uwolnić. Trzeba zaufać jej ruchom. Zabiorą was do nieupudrowanego życia, którego wydzieliny poczujecie na własnej skórze.

W pewnym momencie zdacie sobie sprawę, że ucieczki ze świata Hanki nie ma, że tekst rozrasta się, pochłaniając wszystko na swojej drodze. Oczywiście głównie dlatego, że proza Marty Lipowicz to mocna, świetnie napisana i skonstruowana rzecz. Autentyczna i językowo niebanalna zarazem. Zbudowana z mroku i jasności. Trzymająca się konkretu i wychylona w nieprzewidziane. Dająca radę w każdych warunkach. Zawsze wychylona w stronę nieznanego. Jak samobieżna armatohaubica.