recenzje / ESEJE

Sceny szaleństwa

Paweł Kaczmarski

Recenzja Pawła Kaczmarskiego z książki Radiowidmo Agnieszki Mirahiny.

Biuro Literackie kup książkę na poezjem.pl

Twórczość Agnieszki Mirahiny to poezja małych, konkretnych przestrzeni i mocno zaciśniętych węzłów języka. W jej wierszach każde słowo służy rekonstrukcji rzeczywistości, która nieustannie redukuje się i łamie pod ciężarem doświadczeń. Autorka zdaje się walczyć o utrzymanie w świecie – o to, by nie zostać wypchniętą, pozbawioną własnego, jednostkowego miejsca. Jednocześnie usiłuje uchwycić pierwotny moment spotkania rzeczy; mityczną scenę, która warta jest ocalenia przez język i sama przynosi ocalenie podmiotowości. W swojej debiutanckiej książce (Radiowidmo) Mirahina podejmuje walkę o egzystencjalną szczerość poetyckiego przekazu. Rozwiązywanie splecionych relacji słów i obrazów wymaga bowiem nie tylko czystości głosu, ale – przede wszystkim – stanowczej obrony przed tym, co sztuczne, schematyczne, wtórne. Nawet wspomnienia stanowią zagrożenie:

trzyma mnie w szachu
splot kilku wspomnień

(…)

wybieram kulę w łeb

[“Skrzypek na dachu”]

Poetka wskazuje w swoich wierszach na rodzaj fundamentalnego spaczenia, które wrosło w strukturę świata. Żaden dobry początek nie wiedzie do dobrego zakończenia, tu “nie ma ładnych zakończeń”. Dlatego, żeby utrzymać się w gmachu rzeczywistości, należy go zdemontować do podstaw. W ten sposób uwidacznia się nie tylko odważny ton wierszy Mirahiny, ale również nawiązanie do tradycji katastrofizmu ocalającego – świat musi implodować, zredukować się do kilku najgłębiej doświadczanych, czasem jedynie przeczuwanych obrazów; dopiero potem może nastapić jego rekonstrukcja. Autorka zdaje się segregować rzeczywistość po to, by następnie odbudować ją na fundamentach jednostkowego przeżycia oraz wyobraźni, która staje się w Radiowidmie kategorią kluczową. Ona pozwala rozwijać zalążki wierszy, doprowadzać je do końca, aż do ostatniego słowa. Semantyczne węzły, punkty skupienia znaczeń, zostają rozciągnięte w całej przestrzeni dzięki swobodnej grze wyobraźni, imagistycznym eksperymentom.

chwycił nagle, z zaskoczenia, jak za dotknięciem brzytwy lub odsłonięciem przesłony, kaszmir obcięłam ją wzrokiem i obcięłam jej głowę

[“Kaszmir”]

Mirahina chwyta pojedyncze nici z osnowy rzeczywistości – orientalne słowa, krótkie sceny, tematy – i zdaje się splatać z nich na nowo przestrzeń języka. Wrogiem okazują się zastane struktury znaczeń, wyłania się opozycja żywe-statyczne. To, co już użyte – przetworzone przez świat, kulturę, literaturę – staje przeciw jednostce, usiłuje zmusić ją do uległości. Powrót do pierwotnego obrazu, do najgłębszego doświadczenia, jest odzyskaniem jednostkowej przestrzeni, przywróceniem mowie jej indywidualności. Poetka nie buntuje się bowiem przeciw istnieniu logosu, ale przeciwko słowu wykorzystanemu:

na początku było słowo i zostało użyte przeciwko tobie pracują

wszystkie radiostacje związku radzieckiego

[“Wszystkie radiostacje związku radzieckiego”]

Narracja Radiowidma opiera się temu, co statyczne i znormatyzowane, co jednostka zastaje w świecie jako barierę oddzielającą ją od żywej mowy. Stąd obsesyjne poszukiwanie zagubionych w języku miejsc, potrzeba zaskakiwania, prowadzenia wierszy do ich ostatecznych konsekwencji. Nie zawsze służy to jednak poezji Mirahiny. Paradoksalnie, autorka dość często trafia w końcu na obszary dobrze znane dzisiejszemu czytelnikowi – od poetyki Sosnowskiego (samodekonstruująca się narracja), po lingwistyczną konfesję Miłobędzkiej (podkreśloną jeszcze formą wersetu); widoczne są też wpływy Kępińskiego. Mocny, swoisty głos poetki gubi się tam, gdzie ryzykowny minimalizm wątków i intrygujące, bardzo konsekwentnie rozwijane tematy zastępuje przewidywalna gra formą.

Wrażenie wtórności tej narracji ustępuje jednak umiejętnie kreowanej atmosferze pogłębiającego się obłędu – mglistej, przeczuwanej, rzadko wprowadzanej do tekstu wprost. Temat szaleństwa pojawia się gdzieś pomiędzy strofami i w napięciu między wierszami, kompozycyjnie spajając w ten sposób książkę Mirahiny. Jednocześnie ukazany jest z wielu perspektyw, wymyka się próbie defnicji; również próbie jasnego określenia, kto w zasadzie się w nim pogrąża, kim jest ten “uniwersalny” szaleniec języka. Mnogość punktów widzenia nie pozwala wtłoczyć go w żaden schemat ani spersonifikować.

moje oko oszalało robiło kolejne fotografie fotografii salgado fotografie wzdłuż i wszerz fotografie na okrągło fotografii przybywało i ciągle zjawiały się nowe

miałam już całe klisze całe naręcza klisz zwijałam je w harmonijki trąbki i upychałam po kątach a kiedy tylko udało mi się upchnąć klisze zjawiały się gotowe odbitki

w końcu wyczerpały mnie doszczętnie taśma się zerwała czas stanął i nic się nie zmieniło”

[“Przekleństwo polaroida”]

Autorka rehabilituje obłęd (nie unikając jednocześnie pewnej ironii, przede wszystkim w zamykającej książce prozie poetyckiej “Na przepustce”). Jest on dla niej specyficznym stanem języka, który pozwala sięgnąć bliżej pierwotnego brzmienia słów, uchwycić chwilę spotkania rzeczy, zobaczyć mit w jego nieskażonej, nieprzetworzonej formie. Nieco cynicznie, bardzo przewrotnie, wchodzi Mirahina w długą literacką tradycję postrzegania obłędu jako namaszczenia. Zaskakuje jednak, że autorka nie rozwija wystarczająco tej refleksji, nie przechodzi na grunt rozważań kulturowych, ogranicza się do zasugerowania pewnych zjawisk. Stworzenie obrazu szaleństwa zdaje się być dla niej celem samym w sobie, domknięciem własnej poetyki.

Radiowidmo jest ciekawym debiutem. Wyróżnia go przede wszystkim żywa, głęboka narracja, wychodząca z pozycji egzystencjalnej. Mirahina w umiejętny sposób łączy ryzykowny dobór tematów (śmierć, obłęd, lęk) z intrygującymi, wyraźnymi założeniami natury antropologicznej (poszukiwanie pierwotnego obrazu rzeczy), unikając przy tym pretensjonalnego, patetycznego tonu. Chociaż te wiersze nie stanowią jeszcze gotowego projektu poetyckiego, to – jeśli autorka podejmie się próby stworzenia go, ukierunkowania swojej dalszej twórczości – czeka nas na pewno kilka niezwykłych publikacji. Przywołując słowa zamykające Radiowidmo: “mamy to zagwarantowane ustawowo”.


Tekst opublikowany na łamach “Tygla Kultury” (7-9/2009). Dziękujemy za udostępnienie tekstu.

O AUTORZE

Paweł Kaczmarski

Urodzony w 1991 roku. Krytyk literacki, pisze głównie o poezji współczesnej. Redaktor działu recenzji książkowych w „Ricie Baum” oraz „8. Arkusza”, dodatku młodopoetyckiego do miesięcznika „Odra”. Współpracownik czasopisma naukowego „Praktyka Teoretyczna”. Mieszka we Wrocławiu.

powiązania

Genialna kolaborantka

recenzje / ESEJE Paweł Kaczmarski

Recenzja Pawła Kaczmarskiego książki Język korzyści Kiry Pietrek, która ukazała się w Biurze Literackim w wersji elektronicznej 27 grudnia 2018 roku.

WIĘCEJ

Sankcje. Posłowie

wywiady / O KSIĄŻCE Marta Koronkiewicz Paweł Kaczmarski

Rozmowa Marty Koronkiewicz i Paweł Kaczmarski o twórczości Jerzego Jarniewicza, będąca posłowiem do książki Sankcje, która ukazała się nakładem Biura Literackiego 30 kwietnia 2018 roku.

WIĘCEJ

Nie stoi w sprzeczności

wywiady / O KSIĄŻCE Paweł Kaczmarski Przemysław Rojek

Rozmowa Przemysława Rojka z Pawłem Kaczmarskim, towarzyszącą premierze antologii Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, wydanej w Biurze Literackim 20 września 2016 roku, a w wersji elektronicznej 18 grudnia 2017 roku.

WIĘCEJ

Punkty wspólne, punkty odniesienia

recenzje / ESEJE Marta Koronkiewicz Paweł Kaczmarski

Szkic Marty Koronkiewicz i Pawła Kaczmarskiego o poezji Konrada Góry i Szczepana Kopyta, prezentujący antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, wydaną w Biurze Literackim 20 września 2016 roku, a w wersji elektronicznej 18 grudnia 2017 roku.

WIĘCEJ

Nie będzie naród pluł nam w twarz

nagrania / Stacja Literatura Dawid Mateusz Jakobe Mansztajn Paweł Kaczmarski Piotr Przybyła

Spotkanie autorskie “Nie będzie naród pluł nam w twarz” z udziałem Pawła Kaczmarskiego, Jakobe Mansztajna, Dawida Mateusza i Piotra Przybyły w ramach festiwalu Stacja Literatura 21.

WIĘCEJ

Echo-sfera wiersza

wywiady / O KSIĄŻCE Kacper Bartczak Paweł Kaczmarski

Rozmowa Pawła Kaczmarskiego z Kacprem Bartczakiem, towarzysząca premierze książki Pokarm suweren, wydanej w Biurze Literackim 12 czerwca 2017 roku.

WIĘCEJ

Antropoeta w jarzmie wywiadu

wywiady / O KSIĄŻCE Paweł Kaczmarski Przemysław Owczarek

Rozmowa Pawła Kaczmarskiego z Przemysławem Owczarkiem, towarzysząca premierze książki Jarzmo, wydanej w Biurze Literackim 29 maja 2017 roku.

WIĘCEJ

Genialna kolaborantka

recenzje / ESEJE Paweł Kaczmarski

Szkic Pawła Kaczmarskiego o poezji Kiry Pietrek. Prezentacja w ramach cyklu tekstów zapowiadających antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, która ukaże się w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

Nigdy nie oddzielaj

recenzje / ESEJE Paweł Kaczmarski

Szkic Pawła Kaczmarskiego o poezji Szymona Domagały-Jakucia. Prezentacja w ramach cyklu tekstów zapowiadających antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, która ukaże się w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

Niewinny czarodziej wchodzi do śródmieścia

debaty / ANKIETY I PODSUMOWANIA Paweł Kaczmarski

Polemika Pawła Kaczmarskiego z głosem Łukasza Żurka w debacie „Formy zaangażowania”, towarzyszącej premierze antologii Zebrało się śliny, która ukaże się niebawem w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

Wojna hybrydowa z neoliberalizmem

wywiady / O PISANIU Paweł Kaczmarski Tomasz Bąk

Rozmowa Pawła Kaczmarskiego z Tomaszem Bąkiem. Prezentacja w ramach cyklu tekstów zapowiadających antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, która ukaże się w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

Wyrastanie z wielogłosu

debaty / ANKIETY I PODSUMOWANIA Paweł Kaczmarski

Głos Pawła Kaczmarskiego w debacie „Formy zaangażowania”, towarzyszącej premierze antologii Zebrało się śliny, która ukaże się niebawem w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

Niebezpieczeństwa krytyki antyintelektualnej

debaty / ANKIETY I PODSUMOWANIA Paweł Kaczmarski

Polemika Pawła Kaczmarskiego z podsumowaniem debaty “Krytyka krytyki” autorstwa Marcina Jurzysty.

WIĘCEJ

Koniak dla Czechowa

recenzje / ESEJE Paweł Kaczmarski

Recenzja Pawła Kaczmarskiego z książki Killer Andrija Lubki.

WIĘCEJ

Ziemia i mit

recenzje / ESEJE Paweł Kaczmarski

Recenzja Pawła Kaczmarskiego z książki Ruchomy ogień Ostapa Sływynskiego.

WIĘCEJ

Pisać by zrozumieć

recenzje / ESEJE Paweł Kaczmarski

Szkic Pawła Kaczmarskiego o książkach Ta chwila i takim ściegiem Andrzeja Falkiewicza.

WIĘCEJ

Zakłócenia i dobra wiadomość

recenzje / IMPRESJE Paweł Kaczmarski

Esej Pawła Kaczmarskiego towarzyszący premierze książki Kronika zakłóceń Mariusza Grzebalskiego.

WIĘCEJ

Nowe sposoby

recenzje / ESEJE Paweł Kaczmarski

Recenzja Pawła Kaczmarskiego z antologii Poeci na nowy wiek przygotowanej przez Romana Honeta.

WIĘCEJ

To zaangażowanie domaga się zwrotu

wywiady / O KSIĄŻCE Jacek Gutorow Paweł Kaczmarski

Rozmowa Pawła Kaczmarskiego z Jackiem Gutorowem o książce Rzeczywiste i nierzeczywiste staje się jednym ciałem Eugeniusza Tkaczyszyna-Dyckiego, która ukazała się nakładem Biura Literackiego 3 grudnia 2009 roku.

WIĘCEJ

Poezja nie jest już liryką

wywiady / O KSIĄŻCE Jakub Skurtys Kacper Bartczak Paweł Kaczmarski

Z Kacprem Bartczakiem o książce Świat nie scalony. Estetyka, poetyka, pragmatyzm rozmawiają Paweł Kaczmarski i Jakub Skurtys.

WIĘCEJ

Przeciw scaleniu. Krytyczne tropy

recenzje / ESEJE Paweł Kaczmarski

Recenzja Pawła Kaczmarskiego z książki Świat nie scalony Kacpra Bartczaka.

WIĘCEJ

Od słów do zaskoczenia

recenzje / ESEJE Paweł Kaczmarski

Recenzja Pawła Kaczmarskiego z książki Długi dystans Krzysztofa Szeremety.

WIĘCEJ

Nieprzewidziana obecność

recenzje / ESEJE Paweł Kaczmarski

Recenzja Pawła Kaczmarskiego z książki Przymiarki Rafała Gawina.

WIĘCEJ

Egzamin z doświadczeń

recenzje / ESEJE Paweł Kaczmarski

Recenzja Pawła Kaczmarskiego z książki Niepiosenki Mariusza Grzebalskiego.

WIĘCEJ

Ciężko utrzymać poziom, ale jeszcze trudniej wiarygodność poetycką

debaty / WYDARZENIA I INICJATYWY Grzegorz Jankowicz Julia Fiedorczuk Marcin Sierszyński Marta Kucharska Mateusz Kotwica Paweł Kaczmarski

Głosy Julii Fiedorczuk, Grzegorza Jankowicza, Pawła Kaczmarskiego, Mateusza Kotwicy, Marty Kucharskiej i Marcina Sierszyńskiego w debacie “Dożynki 2008”.

WIĘCEJ

Skaczemy po górach, czyli rysowanie grubą kreską najważniejszych punktów odniesienia

debaty / ANKIETY I PODSUMOWANIA Adam Poprawa Artur Burszta Bartosz Sadulski Grzegorz Jankowicz Paweł Kaczmarski Piotr Czerniawski Przemysław Witkowski

Głosy Artura Burszty, Piotra Czerniawskiego, Grzegorza Jankowicza, Pawła Kaczmarskiego, Adama Poprawy, Bartosza Sadulskiego i Przemysława Witkowskiego w debacie “Barbarzyńcy czy nie? Dwadzieścia lat po ‘przełomie'”.

WIĘCEJ

Spojrzenie pełne po brzegi

recenzje / ESEJE Paweł Kaczmarski

Recenzja Pawła Kaczmarskiego z książki Państwo P. Dariusza Sośnickiego.

WIĘCEJ

A imię jego nieprzewidywalność

recenzje / ESEJE Jacek Gutorow

Recenzja Jacka Gutorowa z książki Radiowidmo Agnieszki Mirahiny.

WIĘCEJ

Marsz przez eter

recenzje / ESEJE Marcin Sierszyński

Recenzja Marcina Sierszyńskiego z książki Radiowidmo Agnieszki Mirahiny.

WIĘCEJ