recenzje / ESEJE

Od słów do zaskoczenia

Paweł Kaczmarski

Recenzja Pawła Kaczmarskiego z książki Długi dystans Krzysztofa Szeremety.

Biuro Literackie

W swoich wierszach Krzysztofa Szeremeta poszukuje tego, co nie pozwala zredukować się do gestów, pozostaje czystym ruchem słów, opiera się schematom i powtarzalnym frazom. Narracja tej poezji pozostaje swobodna, często ironiczna. Autor zachowuje duży dystans do własnych doświadczeń, jest gotów porzucić kategorie, w które sam chwilę wcześniej się wpisał (szybko zastępuję / wybierane słowa). Obrazy zmieniają się tu niezauważenie, czytelnik daje się pochłonąć narracji, w której dynamika dominuje nad pojedynczym symbolem czy brzmieniem. A jednocześnie – w dalszej perspektywie – pozostaje to, co poza ironią i zamierzeniem poety; nieznane, z którego będzie […] jakieś życie:

Metalowa konewka i puste wiadra. W pogotowiu
rzeka, jak grzyby po deszczu. Studnia jest głęboka,
więc coś powinno być na dnie. O ile dno istnieje

[“Weźmiesz syna, on ci pomoże”]

Każdy wiersz Szeremety mówi o spotkaniu rzeczy, osób, ciał. Spotkanie jest zawsze wydarzeniem jednorazowym, niepowtarzalnym; umyka nie tylko językowi, ale też wyobraźni i odczuwaniu. Uczestniczący w nim bohater Długiego dystansu od razu trafia na pozycję obserwatora, jakby nie był w stanie włączyć się w jakąkolwiek bezpośrednią relację. Zmaganie z tą niemożnością pozostaje jednym z głównych tematów arkusza. Zaangażowanie nie jest naturalne, przeciwnie – świat skłania do łagodnego oddalenia się od rzeczywistości, spojrzenia na rzeczy w szerszej perspektywie, do wychodzenia na zewnątrz. Naturalna postawa wiąże się z ironią i dystansem do rzeczy. Przyjmując takie założenia, Szeremeta bez trudu włącza się w nurt subtelnego imagizmu, przywołującego na myśl w pierwszej kolejności wczesne wiersze Dariusza Sośnickiego i twórczość Mariusza Grzebalskiego (po Ulicy gnostyckiej), widać tu też inspirację Poundem i Joycem. Autor zdaje się na każdym kroku trafiać na bariery, wymuszające na nim to wyostrzone, ale zdystansowane spojrzenie; zawsze pozostaje jakaś przeszkoda lub brak, które uniemożliwiają pełne doświadczenie:

Dziewczyna tak szczupła, że wzrusza,
opiera się, przywierając plecami do ciepła.
Światło jest w środku, za murem, o który

opieramy ciała, węgiel spala się przy dłoni.

[“Poparzyłem rękę w środku”]

Ironiczne i zdystansowane komentarze poety kierują się przede wszystkim przeciwko rytualizacji rzeczywistości. W każdą opisaną sytuację niepostrzeżenie wplatają się różnego rodzaju obrzędy, schematy i ryty (choćby rite de passage, rytuał przejścia w wierszu “Donikąd”). To, co nadaje spotkaniu z Innym jego niepowtarzalny, wyjątkowy charakter – mówi autor – nie poddaje się redukcji do gestu. Wszelki rytuał jest bowiem w gruncie rzeczy banalny i bezcelowy:

Będziemy podawać te wiadra, ustawimy się w rzędzie:
ja do ciebie, ty do mnie. Ja do ciebie, ty do mnie.

[“Weźmiesz syna, on ci pomoże”]

Bohater Długiego dystansu wydaje się poszukiwać właśnie tego, co nieprzewidywalne i niepoddające się rytualizacji czy instrumentalizacji. Stara się odnaleźć słowa, które go zaskoczą. Bowiem tylko to, co zaskakujące, co wymusza otwartość podmiotu, jest wartościowe. Autor jest jednocześnie bewzględny w swojej ironii, obnażając bądź wykrzywiając sens utartych fraz (“Myśli się -/ do dupy, a mówi do jutra”). Nie przywiązuje się do konkretnych znaczeń; obraca nimi i zamienia je miejscami, tworząc językową układankę, w której precyzja okazuje się mniej istotna od dynamiki i fascynacji samym procesem dopasowywania do siebie kolejnych fragmentów. “Ujmujące formy” są oczywistym przedmiotem kpiny:

W powietrzu jak na języku, topnieją ujmujące
formy, nawet czekolada.

[“Lochy i smoki”]

Już w tym niewielkim zbiorze wierszy czuje się szczególną otwartość narracji Szeremety na różne języki. To poezja bardzo pojemna, zachłanna wobec własnego tworzywa, ciążąca ku wolnym skojarzeniom i grze słów (“Czasem gardzę i kpię z tego Legionu. / Wycieram sobie gębę czasem.”). Autor tworzy kolejny obieg dla obrazów raz już wykorzystanych, potocznych, przedstawiając czytelnikowi swoją propozycję recyklingu codzienności. Nie tworząc konceptów, nie schematyzując własnego życia, “wypisując” się z rzeczywistości, można naprawdę zaangażować się w językową grę (w rozumieniu Wittgensteina). Jednostkowa i swoista przestrzeń bohatera tej narracji tworzona jest doraźnie, ze sceny na scenę, z wiersza na wiersz. A we wszystkim pozostaje widoczny pierwiastek ryzyka, poetyckiej ekscytacji.

Na własne ryzyko wszedłem w miejsce, gdzie spotykają się
czasy teraźniejsze: jestem obecny, zmęczony i gotów.

[“Kroki, podrygi”]

Przestrzeń tej narracji rozpina się między zręcznymi, wyćwiczonymi prestidigiatorskimi sztuczkami a niezwykłą improwizacją; między pchlim targiem symboli a wolnym strumieniem skojarzeń. To jednak wciąż konkretny poetycki projekt, przybierający naprzemian postać fascynującej dyskusji z czytelnikiem i scenicznego spektaklu. Chociaż zdarzyły się w Długim dystansie wiersze słabsze, patetyczne, niezachowujące dystansu (“Babel” czy zamykające arkusz “Przejście prostą”), to autora już w tej chwili wydaje się cechować duża świadomość twórcza. Szeremeta stworzył bogatą, pojemną i niezwykle dynamiczną narrację. Długi dystans okazał się bardzo udanym arkuszem.

O AUTORZE

Paweł Kaczmarski

Urodzony w 1991 roku. Krytyk literacki, pisze głównie o poezji współczesnej. Redaktor działu recenzji książkowych w „Ricie Baum” oraz „8. Arkusza”, dodatku młodopoetyckiego do miesięcznika „Odra”. Współpracownik czasopisma naukowego „Praktyka Teoretyczna”. Mieszka we Wrocławiu.

powiązania

Genialna kolaborantka

recenzje / ESEJE Paweł Kaczmarski

Recenzja Pawła Kaczmarskiego książki Język korzyści Kiry Pietrek, która ukazała się w Biurze Literackim w wersji elektronicznej 27 grudnia 2018 roku.

WIĘCEJ

Sankcje. Posłowie

wywiady / O KSIĄŻCE Marta Koronkiewicz Paweł Kaczmarski

Rozmowa Marty Koronkiewicz i Paweł Kaczmarski o twórczości Jerzego Jarniewicza, będąca posłowiem do książki Sankcje, która ukazała się nakładem Biura Literackiego 30 kwietnia 2018 roku.

WIĘCEJ

Nie stoi w sprzeczności

wywiady / O KSIĄŻCE Paweł Kaczmarski Przemysław Rojek

Rozmowa Przemysława Rojka z Pawłem Kaczmarskim, towarzyszącą premierze antologii Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, wydanej w Biurze Literackim 20 września 2016 roku, a w wersji elektronicznej 18 grudnia 2017 roku.

WIĘCEJ

Punkty wspólne, punkty odniesienia

recenzje / ESEJE Marta Koronkiewicz Paweł Kaczmarski

Szkic Marty Koronkiewicz i Pawła Kaczmarskiego o poezji Konrada Góry i Szczepana Kopyta, prezentujący antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, wydaną w Biurze Literackim 20 września 2016 roku, a w wersji elektronicznej 18 grudnia 2017 roku.

WIĘCEJ

Nie będzie naród pluł nam w twarz

nagrania / Stacja Literatura Dawid Mateusz Jakobe Mansztajn Paweł Kaczmarski Piotr Przybyła

Spotkanie autorskie “Nie będzie naród pluł nam w twarz” z udziałem Pawła Kaczmarskiego, Jakobe Mansztajna, Dawida Mateusza i Piotra Przybyły w ramach festiwalu Stacja Literatura 21.

WIĘCEJ

Echo-sfera wiersza

wywiady / O KSIĄŻCE Kacper Bartczak Paweł Kaczmarski

Rozmowa Pawła Kaczmarskiego z Kacprem Bartczakiem, towarzysząca premierze książki Pokarm suweren, wydanej w Biurze Literackim 12 czerwca 2017 roku.

WIĘCEJ

Antropoeta w jarzmie wywiadu

wywiady / O KSIĄŻCE Paweł Kaczmarski Przemysław Owczarek

Rozmowa Pawła Kaczmarskiego z Przemysławem Owczarkiem, towarzysząca premierze książki Jarzmo, wydanej w Biurze Literackim 29 maja 2017 roku.

WIĘCEJ

Genialna kolaborantka

recenzje / ESEJE Paweł Kaczmarski

Szkic Pawła Kaczmarskiego o poezji Kiry Pietrek. Prezentacja w ramach cyklu tekstów zapowiadających antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, która ukaże się w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

Nigdy nie oddzielaj

recenzje / ESEJE Paweł Kaczmarski

Szkic Pawła Kaczmarskiego o poezji Szymona Domagały-Jakucia. Prezentacja w ramach cyklu tekstów zapowiadających antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, która ukaże się w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

Niewinny czarodziej wchodzi do śródmieścia

debaty / ANKIETY I PODSUMOWANIA Paweł Kaczmarski

Polemika Pawła Kaczmarskiego z głosem Łukasza Żurka w debacie „Formy zaangażowania”, towarzyszącej premierze antologii Zebrało się śliny, która ukaże się niebawem w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

Wojna hybrydowa z neoliberalizmem

wywiady / O PISANIU Paweł Kaczmarski Tomasz Bąk

Rozmowa Pawła Kaczmarskiego z Tomaszem Bąkiem. Prezentacja w ramach cyklu tekstów zapowiadających antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, która ukaże się w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

Wyrastanie z wielogłosu

debaty / ANKIETY I PODSUMOWANIA Paweł Kaczmarski

Głos Pawła Kaczmarskiego w debacie „Formy zaangażowania”, towarzyszącej premierze antologii Zebrało się śliny, która ukaże się niebawem w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

Niebezpieczeństwa krytyki antyintelektualnej

debaty / ANKIETY I PODSUMOWANIA Paweł Kaczmarski

Polemika Pawła Kaczmarskiego z podsumowaniem debaty “Krytyka krytyki” autorstwa Marcina Jurzysty.

WIĘCEJ

Koniak dla Czechowa

recenzje / ESEJE Paweł Kaczmarski

Recenzja Pawła Kaczmarskiego z książki Killer Andrija Lubki.

WIĘCEJ

Ziemia i mit

recenzje / ESEJE Paweł Kaczmarski

Recenzja Pawła Kaczmarskiego z książki Ruchomy ogień Ostapa Sływynskiego.

WIĘCEJ

Pisać by zrozumieć

recenzje / ESEJE Paweł Kaczmarski

Szkic Pawła Kaczmarskiego o książkach Ta chwila i takim ściegiem Andrzeja Falkiewicza.

WIĘCEJ

Zakłócenia i dobra wiadomość

recenzje / IMPRESJE Paweł Kaczmarski

Esej Pawła Kaczmarskiego towarzyszący premierze książki Kronika zakłóceń Mariusza Grzebalskiego.

WIĘCEJ

Nowe sposoby

recenzje / ESEJE Paweł Kaczmarski

Recenzja Pawła Kaczmarskiego z antologii Poeci na nowy wiek przygotowanej przez Romana Honeta.

WIĘCEJ

Sceny szaleństwa

recenzje / ESEJE Paweł Kaczmarski

Recenzja Pawła Kaczmarskiego z książki Radiowidmo Agnieszki Mirahiny.

WIĘCEJ

To zaangażowanie domaga się zwrotu

wywiady / O KSIĄŻCE Jacek Gutorow Paweł Kaczmarski

Rozmowa Pawła Kaczmarskiego z Jackiem Gutorowem o książce Rzeczywiste i nierzeczywiste staje się jednym ciałem Eugeniusza Tkaczyszyna-Dyckiego, która ukazała się nakładem Biura Literackiego 3 grudnia 2009 roku.

WIĘCEJ

Poezja nie jest już liryką

wywiady / O KSIĄŻCE Jakub Skurtys Kacper Bartczak Paweł Kaczmarski

Z Kacprem Bartczakiem o książce Świat nie scalony. Estetyka, poetyka, pragmatyzm rozmawiają Paweł Kaczmarski i Jakub Skurtys.

WIĘCEJ

Przeciw scaleniu. Krytyczne tropy

recenzje / ESEJE Paweł Kaczmarski

Recenzja Pawła Kaczmarskiego z książki Świat nie scalony Kacpra Bartczaka.

WIĘCEJ

Nieprzewidziana obecność

recenzje / ESEJE Paweł Kaczmarski

Recenzja Pawła Kaczmarskiego z książki Przymiarki Rafała Gawina.

WIĘCEJ

Egzamin z doświadczeń

recenzje / ESEJE Paweł Kaczmarski

Recenzja Pawła Kaczmarskiego z książki Niepiosenki Mariusza Grzebalskiego.

WIĘCEJ

Ciężko utrzymać poziom, ale jeszcze trudniej wiarygodność poetycką

debaty / WYDARZENIA I INICJATYWY Grzegorz Jankowicz Julia Fiedorczuk Marcin Sierszyński Marta Kucharska Mateusz Kotwica Paweł Kaczmarski

Głosy Julii Fiedorczuk, Grzegorza Jankowicza, Pawła Kaczmarskiego, Mateusza Kotwicy, Marty Kucharskiej i Marcina Sierszyńskiego w debacie “Dożynki 2008”.

WIĘCEJ

Skaczemy po górach, czyli rysowanie grubą kreską najważniejszych punktów odniesienia

debaty / ANKIETY I PODSUMOWANIA Adam Poprawa Artur Burszta Bartosz Sadulski Grzegorz Jankowicz Paweł Kaczmarski Piotr Czerniawski Przemysław Witkowski

Głosy Artura Burszty, Piotra Czerniawskiego, Grzegorza Jankowicza, Pawła Kaczmarskiego, Adama Poprawy, Bartosza Sadulskiego i Przemysława Witkowskiego w debacie “Barbarzyńcy czy nie? Dwadzieścia lat po ‘przełomie'”.

WIĘCEJ

Spojrzenie pełne po brzegi

recenzje / ESEJE Paweł Kaczmarski

Recenzja Pawła Kaczmarskiego z książki Państwo P. Dariusza Sośnickiego.

WIĘCEJ

Poparzyłem rękę w środku

recenzje / KOMENTARZE Krzysztof Szeremeta

Autorski komentarz Krzysztofa Szeremetyki do wiersza z książki Długi dystans.

WIĘCEJ

O Długim dystansie Krzysztofa Szeremety

recenzje / ESEJE Elżbieta Lipińska

Nota Elżbiety Lipińskiej o książce Długi dystans Krzysztofa Szeremety.

WIĘCEJ