Świat jest ogromny

Świat z opo­wia­dań Jer­go­vi­cia, wybra­nych do Dru­gie­go poca­łun­ku Gity Danon, prze­siąk­nię­ty jest sta­nem woj­ny do szpi­ku kości. Kolej­ni boha­te­ro­wie zda­ją się w nim zanu­rze­ni tak bar­dzo, że pra­wie go nie zauwa­ża­ją. Nie­któ­rzy z nich przy­zwy­cza­ili się do zagro­że­nia albo wła­śnie powo­li się przy­zwy­cza­ja­ją. Czy­tel­nik – szcze­gól­nie nie śle­dzą­cy kon­flik­tu bał­kań­skie­go z nale­ży­tą uwa­gą – może nie dostrzec siły histo­rii do momen­tu, w któ­rym ona sama nie upo­mni się o swo­je, nio­sąc w kolej­nych opo­wia­da­niach naj­czę­ściej roz­wią­za­nia osta­tecz­ne. Śmierć poja­wia się przy­pad­ko­wo – jak ta w Naj­pięk­niej­szy mój Johan­nes­burg – lub zosta­je zapla­no­wa­na wraz z tra­jek­to­rią kuli – niczym w Hau. Woj­na, mimo że deter­mi­nu­je czę­sto­kroć losy posta­ci, nie zamy­ka czy­tel­ni­ko­wi Dru­gie­go poca­łun­ku Gity Danon inter­pre­ta­cyj­nych moż­li­wo­ści.

Powie­dzieć, że Jer­go­vić pisze wyłącz­nie o trud­nym życiu w trak­cie woj­ny lub w sta­nach oko­ło­wo­jen­nych, ozna­cza­ło­by spłasz­czyć zna­czą­co wydźwięk jego tek­stów. Opo­wia­da­nia Mil­jen­ka Jer­go­vi­cia to – że zacy­tu­ję jed­no z nich – „histo­rie naszpi­ko­wa­ne pułap­ka­mi na miłość”. Przy­naj­mniej więk­szość. I prze­waż­nie jed­ną z owych puła­pek będzie woj­na. Cza­sa­mi do spół­ki z cho­ro­bą nisz­czą­cą pamięć (Przy­bie­że­li do Betle­jem) lub z dumą prze­ra­dza­ją­cą się w upór (tytu­ło­wy Dru­gi poca­łu­nek Gity Danon). Woj­na, a wraz z nią sztucz­nie wpro­wa­dza­ne przez ludzi podzia­ły i gra­ni­ce, znisz­czą nawet miłość wznie­sio­ną ponad wszel­ki­mi podzia­ła­mi, to spe­cy­ficz­ne uczu­cie rodzą­ce się pomię­dzy czło­wie­kiem oraz psem. Dado – boha­te­ro­wi Hau – nawet „nie prze­szka­dza­ło, że Maj­da [jego czwo­ro­nóg] jest płci męskiej. Pies kochał go tak bar­dzo, że głu­pio by było zaj­mo­wać się tego typu róż­ni­ca­mi”. To, że jed­nost­ki likwi­du­ją podzia­ły, nie ozna­cza wca­le ich uni­ce­stwie­nia na zawsze. Wie­lu z upo­rem będzie wyzna­czać gra­ni­ce, któ­rych prze­kro­cze­nie chcą karać. Inni z tego powo­du muszą cier­pieć.

Świat, któ­ry przed­sta­wia Jer­go­vić, znisz­czy przy­wią­za­nie, tro­skę oraz wszel­ki ład. Nawet jeśli autor opo­wia­da baśń, to dobro nie zwy­cię­ży nad złem. To jedy­ny ele­ment, któ­ry w jego wer­sji nie pasu­je do kla­sycz­nych histo­ry­jek tego gatun­ku. Przy samym koń­cu Nad­mor­skiej baśni świat się wyko­le­ja i już nigdy nie wró­ci na obra­ną u zara­nia dro­gę. Legen­dar­ne cza­sy spo­ko­ju, har­mo­nii, w któ­rej żyły wszyst­kie zwie­rzę­ta, a w pier­wot­nym – nie­ska­la­nym przez czło­wie­ka – borze rzą­dzi­ła zasa­da, że każ­dy, kto kogoś uśmier­ci, zamie­nia się w swo­ją ofia­rę, te cza­sy już nie wró­cą. Owo daw­no, daw­no temu nie jest wyłącz­nie nie­okre­ślo­no­ścią cza­su, powtó­rze­niem ogra­ne­go zabie­gu, ale praw­dzi­wym prze­su­nię­ciem mitycz­ne­go raju w tak odle­głą, że wła­ści­wie nie­stwier­dzal­ną prze­szłość.

Co znisz­czy­ło ten ład? Miłość? Czy gdy­by głów­ny boha­ter Nad­mor­skiej baśni nie poko­chał tak bar­dzo, żeby dla zdro­wia wybran­ki dać ser­ce innej… Czy gdy­by kró­lo­wa rusa­łek nie poko­cha­ła go bez wza­jem­no­ści… Czy gdy­by nie było miło­ści… Czy wów­czas świat ist­niał­by w pier­wot­nej har­mo­nii?

Kró­lo­wa rusa­łek popeł­ni­ła zło: „otwo­rzy­ła ser­ce, któ­re nale­ża­ło do innej. Tak oto znad morza znik­nął las, na świe­cie poja­wi­li się ludzie pozba­wie­ni lito­ści i kra­ja­mi zawład­nę­ło nie­szczę­ście”.

I wła­śnie o tym nie­szczę­ściu, o owej pułap­ce na miłość opo­wia­da Jer­go­vić w Dru­gim poca­łun­ku Gity Danon. Opo­wia­da na wie­le spo­so­bów, budu­je histo­rie róż­ne i róż­nie. Owe nar­ra­cje są melo­dra­ma­tycz­nie – czy nawet ludycz­nie – spój­ne, ale rów­no­cze­śnie się nie dublu­ją. Choć wszyst­kie przy­po­mi­na­ją gawę­dy, to nie dostrze­że­cie tu manie­rycz­no­ści. Raz legen­dy, raz współ­cze­sność, raz prze­szłość sta­ją się ich tłem. Zawsze nato­miast są ory­gi­nal­ne.

Kolej­ni boha­te­ro­wie to indy­wi­dua, ludzie wyjąt­ko­wi lub – co tutaj wyda­je się lepiej paso­wać – nie­po­wta­rzal­ni. Jer­go­vić wie, że „świat jest ogrom­ny i dużo ludzi na nim żyje, tylu, że nie spo­sób ich wszyst­kich poznać”. O losach wie­lu z nich war­to opo­wie­dzieć. Nawet jeże­li są oni tyl­ko fik­cją lite­rac­ką. Wyjąt­ko­wość losów boha­te­rów prze­kła­da się na wyjąt­ko­wość nar­ra­cji oraz samych opo­wia­dań, wzbo­ga­co­nych o cel­ne spo­strze­że­nia zamknię­te w zgrab­ne fra­zy. Tak te fra­zy, jak i przy­glą­da­nie się życiu jed­no­stek, powo­du­je, że owe opo­wia­da­nia nie mówią tyl­ko o woj­nie czy miło­ści, ale sta­no­wią dygre­sje na temat ogrom­ne­go świa­ta.

Nie spo­sób zapo­mnieć o kon­flik­cie bał­kań­skim pod­czas lek­tu­ry Mil­jen­ka Jer­go­vi­cia. Nie moż­na też jed­nak myśleć o nich tyl­ko przez ten pry­zmat. I wła­śnie dla­te­go, że ucie­ka od pro­stych kate­go­ry­za­cji, Dru­gi poca­łu­nek Gity Danon wart jest lek­tu­ry.