recenzje / ESEJE

Być tym, czym się jest

Monika Glosowitz

Szkic Moniki Glosowitz o poezji Ilony Witkowskiej. Prezentacja w ramach cyklu tekstów zapowiadających antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, która ukaże się w Biurze Literackim.

Biuro Literackie kup książkę na poezjem.pl

Czemu to właśnie poezja Ilony Witkowskiej jest jednym z najbardziej poruszających, a jednocześnie najskromniejszych przedsięwzięć literackich drugiego dziesięciolecia? Jakiemu wyzwaniu Witkowska stawia czoła, z czym się mierzy i czego udaje się jej uniknąć? Wystrzega się naiwnej, romantyzowanej reprezentacji wspólnoty różnorodnych podmiotów: mniejszościowych i większościowych, ludzkich i nieludzkich, mocnych i słabych, oprawców i ich ofiar (jakkolwiek byśmy je chcieli nazwać), które lokowałaby na równych pozycjach, zacierając ich przywileje i braki. Podmiot mówiący w tych wierszach nie udaje, że nie mówi za kogoś, w czyimś imieniu, kiedy przyjmuje czyjeś pozycje i naśladuje głosy, wyraźnie sygnalizuje, na czym polega to udawanie. Dlatego też nie mam zamiaru interpretować i uzupełniać reprezentacji wspaniałej rzeczywistości, ale pobieżnie zrekonstruować proces poetyckich negocjacji, w których dyskutowane są jej warunki i możliwości. W ten sposób doprecyzowałabym oksymoroniczne pojęcie „zaangażowania w porażkę”, powtórzone za Waldemarem Jocherem, które stanowi clou poetyckiej strategii Witkowskiej. Przekonując nas, że „zaangażować należy się w porażkę”, poetka udowadnia, że gest ten nie jest jednak poetycką kapitulacją, kolejnym kuponem odcinanym od dyskursu o niewyrażalnym:

dziewczyna, którą podglądam
nie pokazuje mi nic nowego
zaangażować należy się w porażkę.
w proste czynności bez ognia.
(gdybym znalazła nitkę, poszłabym za nią, Aniu) [1]

Sama poetka, tłumacząc przywołane sformułowanie, dopowiada, że jest to poezja zaangażowana w „małość i brak kontroli” [2]. A zatem małość odniosłabym do terenu i skali rozpoznań, natomiast brak kontroli do wyeliminowania zbawczych ambicji dekolonizacji świata, które zbyt często stają się powtórzeniem praktyk kolonizatorskich, innymi słowy, narzucania innym własnej wizji wspaniałej rzeczywistości. Witkowska przeciwstawia tę formułę narracyjną innej: samemu życiu. Najpierw umiejętnie demaskuje praktyki mitologizacji codzienności w wierszu epos, w niezwykle krótkiej realizacji konfrontując formę gatunku będącego podstawą sukcesu mitów bohaterskich z tematyką systemu ajencyjnego sieci sklepów Żabka w Polsce XXI wieku [3], uzyskując efekt heroikomizmu:

oto królowi śni się nowe miasto.
mieszka w żabce, bez okien. budzi go alarm;
i-uuu i-uuu. o siódmej.

w tej mitologii życie jest porządkiem.
(epos)

Jak podpowiadał Roland Barthes – sankcją mitu nie jest prawda i nic nie stoi na przeszkodzie, aby stanowił on wieczne alibi [4], alibi historiograficzne, polityczne, wreszcie literackie, odwracające uwagę od treści stojących za kategorią życia i kierujące tę uwagę w stronę różnie urządzonej wspaniałej rzeczywistości.

Spójrzmy więc, czym jest i czym miałaby być tytułowa wspaniała rzeczywistość, która notabene pojawia się na okładce projektu Piotra Zdanowicza w formie lustrzanego odbicia. Jest ona ironicznym komentarzem do zastanego porządku i próbą literackiej rekonstrukcji tego, co widziane i doświadczane. Gdzie splendor wielkich narracji opiewających ważne wydarzenia w dziejach ludzkości? Nie tu, „przeszła tędy szarańcza. doskonała. zwycięska” (zimne wakacje). Przewodniczka prowadzi nas po tym starym wspaniałym świecie, przyjmując mikroperspektywę i ukazując nam niedostrzegalne na ogół poruszenia: „to się dzieje w nocy. w ruchu. / ludzie śpią i wyglądają brzydko. / eksponują stopy. mają fałdy” (nie mówię o sarnach), niechciane, abiektalne ludzkie resztki: „znalazłam w książce obce włosy” (zaprzecz), wreszcie wkracza w przestrzeń nieludzką, zajmuje pozycję zwierzęcia, zamierając „w jałowym waruj, choć nikt / nie wydał polecenia” (ze sceny machałam do ciebie). Porządkiem nowej mitologii Witkowska czyni więc życie, pozbawiając je narracyjnego splendoru, a więc demaskując maszynerie napędzające tytułową wspaniałą rzeczywistość. Powrót do życia oznaczałby zatem napisanie historii na nowo, włączenie w dzieje uczestników, których obecność przemilczano, dowartościowanie pracy tych, którzy byli do tej pory niedoceniani.

Witkowska pracuje na pojedynczych kadrach. Wydaje się jednak, że nie jest jej intencją opowiadanie o tym, co widzi. Opowiada nam raczej o tym, jak widzi i dlaczego akurat tak, w jaki sposób rejestruje świat i skąd ta perspektywa. Rozpoczyna więc od zdekonstruowania, rozbrojenia, pozbawienia zasadności fundamentalnych pytań o konieczność. Nie uciekając się do naturalistycznych wizji, przypomina najprościej, jak można, że historiografia nie pisze się sama. Zwraca uwagę na krótkotrwałą perspektywę, która byłaby tą perspektywą pozbawioną zapisu w historii, trwaniem bez dźwięku: „doświadczyłeś kiedyś krótkotrwałej ślepoty? / doświadczyłem w życiu wielu rzeczy i wszystkie były krótkotrwałe” (jak umrzemy to przecinają nasz dowód na pół). Bez kwiku („musi być kwik. o to głównie chodzi” – pisze dalej) nie ma dowodu, bez dowodu nie ma historii, tylko że „nie można zejść ze sceny bo scena się kręci”. Tak jak scena będzie się kręcić z nami czy bez nas, z nimi czy bez nich, tak historia zostanie zapisana z nami czy bez nas, z nimi czy bez nich.

Aby ów kwik, krzyk: „ktoś wciąż krzyczy, słyszysz? czy to któreś z nas?” (zimne wakacje) stał się słyszalny, musi być rzecz jasna jak najgłośniejszy, stąd potrzeba wsparcia i różnorodnych aliansów. Krzyk jest też przejawem emocjonalnej postawy wobec świata, a dochodzący z wielu gardeł, bywa motorem wspólnego działania i zmiany. Równoczesny krzyk w wierszu emancypacyjny aspekt mocy u Maffesolego, w którym Witkowska bezpośrednio odnosi się do Czasu plemion, stanowi afektywną reakcję na pęknięcie ostatniego robaka. Nie znajdziemy, zdaje się, w tym poetyckim obrazie odpowiedzi na pytania socjologa albo znajdziemy ich zbyt wiele. Z pewnością poetka zgodziłaby się z tezą o końcu indywidualizmu i poszukiwaniu nowych form wspólnotowych, neoplemiennych, których powstanie przekraczałoby „genetyczną lojalność”, ale i nie opierałyby się one jedynie na wartościach ludycznych [5]. Proponuje, jak sądzę, rozważenie dwóch komplementarnych wizji uwspólnotowienia: jedna z nich przekracza porządek ludzkiego pokrewieństwa, druga przekracza Durkheimowską solidarność mechaniczną, a zatem różnice etniczne, społeczne i ekonomiczne, etc. Kiedy więc Witkowska pyta: „kim jesteśmy my?” (gniazdo ze śliny i gliny, „Rita Baum” nr 36/lato 2015), zamykając tym pytaniem antytetyczne oświadczenie dotyczące własności tego, co znajduje się „tu”: „tu nic nie jest moje / i wszystko jest moje”, nie tylko otwiera w poezji dyskusję o nowym podziale symbolicznej przestrzeni, ale przede wszystkim proponuje, żeby inaczej spojrzeć na układ społeczny, który nie jest wynikiem stabilnych pozycji, raz na zawsze ustalonych na podstawie najwyraźniejszych cech podmiotów związanych z ich pochodzeniem (rasa, narodowość, etnia, płeć) czy z nadaniem (status społeczny, kapitał ekonomiczny i symboliczny).



[1] Wszystkie – za jednym wyjątkiem – cytowane w tekście utwory Ilony Witkowskiej pochodzą z jej debiutanckiej książki Splendida realta (WBPiCAK, Poznań 2013).
[2] Wierzę w chaos. Z Iloną Witkowską rozmawia Kuba Wojtaszczyk, http://www.kulturaupodstaw.pl/aktualnosci/942/wierze-w-chaos [dostęp: 22.02.2016].
[3] Zob. Żabka to koszmar. A na imię mu polski kapitalizm. Z Joanną Jurkiewicz rozmawia Jakub Dymek, „Dziennik Opinii” 2015, nr 167, http://www.krytykapolityczna.pl/artykuly/opinie/20150615/jurkiewicz-zabka-koszmar-na-imie-mu-polski-kapitalizm [dostęp: 25.02.2016].
[4] R. Barthes, Mit dzisiaj, przeł. W. Błońska, w: tegoż, Mit i znak. Eseje, Warszawa 1970, s. 25–61.
[5] Zob. M. Maffesoli, Czas plemion. Schyłek indywidualizmu w społeczeństwach ponowoczesnych, przeł. M. Bucholc, Warszawa 2008.

O AUTORZE

Monika Glosowitz

ur. w 1986 r., badaczka literatury, krytyczka literacka. Pracuje jako adiunktka w Instytucie Literaturoznawstwa Uniwersytetu Śląskiego. W 2019 r. wydała monografię Maszynerie afektywne. Literackie strategie emancypacji w najnowszej polskiej poezji kobiet. Wieloletnia redaktorka działu poetyckiego internetowego czasopisma „artPapier”, związana była również ze śląskimi „Opcjami”.  Koordynowała pracę Ośrodka Pomocy Pokrzywdzonym Przestępstwem w 2018 r. w Rybniku. W latach 2018–2020 była przewodniczącą Rybnickiej Rady Kobiet.  

powiązania

Kupiłam taki zeszyt

wywiady / O KSIĄŻCE Kira Pietrek Monika Glosowitz

Rozmowa Moniki Glosowitz z Kirą Pietrek, towarzysząca premierze książki Czeski zeszyt, wydanej w Biurze Literackim 23 sierpnia 2021 roku.

WIĘCEJ

Rzewna podżegaczka

recenzje / ESEJE Monika Glosowitz

Recenzja Moniki Glosowitz towarzysząca premierze książki Joanny Mueller Hista & her sista, wydanej w Biurze Literackim 3 maja 2021 roku.

WIĘCEJ

„Struktura małego systemu”. O miłości w poezji Marty Podgórnik

recenzje / ESEJE Monika Glosowitz

Esej Moniki Glosowitz o poezji Marty Podgórnik.

WIĘCEJ

„Not in our name”. Paradoksy parytetu

debaty / ANKIETY I PODSUMOWANIA Katarzyna Szopa Monika Glosowitz

Głos Moniki Glosowitz i Katarzyny Szopy w debacie „Jeszcze jedna dyskusja o parytetach”.

WIĘCEJ

Ofelia V.2.2

recenzje / ESEJE Monika Glosowitz

Recenzja Moniki Glosowitz z książki Białą Ofelia Julii Feidorczuk, która ukazała się 1 grudnia 2011 roku na łamach portalu artPapier.

WIĘCEJ

Być psem i kością poezji

nagrania / Stacja Literatura Ilona Witkowska Kira Pietrek Maja Staśko

Spotkanie autorskie “Być psem i kością poezji” z udziałem Kiry Pietrek, Ilony Witkowskiej i Mai Staśko w ramach festiwalu Stacja Literatura 21.

WIĘCEJ

Nie stoi w sprzeczności

wywiady / O KSIĄŻCE Paweł Kaczmarski Przemysław Rojek

Rozmowa Przemysława Rojka z Pawłem Kaczmarskim, towarzyszącą premierze antologii Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, wydanej w Biurze Literackim 20 września 2016 roku, a w wersji elektronicznej 18 grudnia 2017 roku.

WIĘCEJ

O poezji (i krytyce) zaangażowanej

recenzje / ESEJE Joanna Orska

Recenzja Joanny Orskiej, towarzysząca premierze antologii Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, wydanej w Biurze Literackim 20 września 2016 roku, a w wersji elektronicznej 18 grudnia 2017 roku.

WIĘCEJ

Punkty wspólne, punkty odniesienia

recenzje / ESEJE Marta Koronkiewicz Paweł Kaczmarski

Szkic Marty Koronkiewicz i Pawła Kaczmarskiego o poezji Konrada Góry i Szczepana Kopyta, prezentujący antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, wydaną w Biurze Literackim 20 września 2016 roku, a w wersji elektronicznej 18 grudnia 2017 roku.

WIĘCEJ

Polityczna, niepartyjna?

nagrania / Stacja Literatura Kamila Janiak Maciej Taranek Marta Koronkiewicz Tomasz Bąk

Spotkanie autorskie “Polityczna, niepartyjna?” z udziałem Kamili Janiak, Macieja Taranka, Tomasza Bąka i Marty Koronkiewicz w ramach festiwalu literackiego Stacja Literatura 21.

WIĘCEJ

Plując z lewej. Z wiatrem i pod wiatr

recenzje / ESEJE Rafał Gawin

Recenzja Rafała Gawina, towarzysząca premierze antologii Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, wydanej w Biurze Literackim 20 września 2016 roku.

WIĘCEJ

Wyjść z tego mieszkania i wyjść z tego wiersza

wywiady / O PISANIU Jakobe Mansztajn Maja Staśko

Rozmowa Mai Staśko z Jakobe Mansztajnem. Prezentacja w ramach cyklu tekstów zapowiadających antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, która ukaże się w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

Rzeki nas pochłoną

utwory / zapowiedzi książek Jakobe Mansztajn

Fragment zapowiadający antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, która ukaże się w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

Polska – albo „melanchujnia”

recenzje / ESEJE Marta Koronkiewicz

Szkic Marty Koronkiewicz o poezji Jakobe Mansztajna. Prezentacja w ramach cyklu tekstów zapowiadających antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, która ukaże się w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

Próba sił

recenzje / KOMENTARZE Jakobe Mansztajn

Autorski komentarz Jakobe Mansztajna w ramach cyklu „Historia jednego wiersza”. Prezentacja w ramach cyklu tekstów zapowiadających antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, która ukaże się w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

Genialna kolaborantka

recenzje / ESEJE Paweł Kaczmarski

Szkic Pawła Kaczmarskiego o poezji Kiry Pietrek. Prezentacja w ramach cyklu tekstów zapowiadających antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, która ukaże się w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

Nic nie jest najważniejsze

recenzje / KOMENTARZE Kira Pietrek

Autorski komentarz Kiry Pietrek w ramach cyklu „Historia jednego wiersza”. Prezentacja w ramach cyklu tekstów zapowiadających antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, która ukaże się w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

I nic, i nic dzieje się dalej

wywiady / O PISANIU Kamila Janiak Maja Staśko

Rozmowa Mai Staśko z Kamilą Janiak. Prezentacja w ramach cyklu tekstów zapowiadających antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, która ukaże się w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

Ja-składnia

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Szkic Jakuba Skurtysa o poezji Kamili Janiak. Prezentacja w ramach cyklu tekstów zapowiadających antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, która ukaże się w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

hdr connor effect

recenzje / KOMENTARZE Kamila Janiak

Autorski komentarz Kamili Janiak w ramach cyklu „Historia jednego wiersza”. Prezentacja w ramach cyklu tekstów zapowiadających antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, która ukaże się w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

Duchy Miasta są mi przychylne

wywiady / Jakub Skurtys Szymon Domagała-Jakuć

Rozmowa Jakuba Skurtysa z Szymonem Domagałą-Jakuciem. Prezentacja w ramach cyklu tekstów zapowiadających antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, która ukaże się w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

Nigdy nie oddzielaj

recenzje / ESEJE Paweł Kaczmarski

Szkic Pawła Kaczmarskiego o poezji Szymona Domagały-Jakucia. Prezentacja w ramach cyklu tekstów zapowiadających antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, która ukaże się w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

Odrodzenie we krwi

recenzje / KOMENTARZE Szymon Domagała-Jakuć

Autorski komentarz Szymona Domagały-Jakucia w ramach cyklu „Historia jednego wiersza”. Prezentacja w ramach cyklu tekstów zapowiadających antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, która ukaże się w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

Ciekawi mnie każde cudze znalezisko

wywiady / O PISANIU Ilona Witkowska Maja Staśko

Rozmowa Mai Staśko z Iloną Witkowską. Prezentacja w ramach cyklu tekstów zapowiadających antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, która ukaże się w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

rzecz w tym, żeby nie patrzeć ze zbyt bliska

recenzje / KOMENTARZE Ilona Witkowska

Autorski komentarz Ilony Witkowskiej w ramach cyklu „Historia jednego wiersza”. Prezentacja w ramach cyklu tekstów zapowiadających antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, która ukaże się w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

Zapping i petting

wywiady / O PISANIU Maja Staśko Piotr Przybyła

Rozmowa Mai Staśko z Piotrem Przybyłą. Prezentacja w ramach cyklu tekstów zapowiadających antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, która ukaże się w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

Fulwypasik-Zdrój

utwory / zapowiedzi książek Piotr Przybyła

Fragment zapowiadający antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, która ukaże się w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

Fonosfera i mantra

recenzje / ESEJE Marta Koronkiewicz

Szkic Marty Koronkiewicz o poezji Piotra Przybyły. Prezentacja w ramach cyklu tekstów zapowiadających antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, która ukaże się w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

Musisz wybaczyć każdemu

recenzje / KOMENTARZE Piotr Przybyła

Autorski komentarz Piotra Przybyły w ramach cyklu „Historia jednego wiersza”. Prezentacja w ramach cyklu tekstów zapowiadających antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, która ukaże się w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

Bez polskich znaków

wywiady / O PISANIU Maciej Taranek Marta Koronkiewicz

Rozmowa Marty Koronkiewicz z Maciejem Tarankiem. Prezentacja w ramach cyklu tekstów zapowiadających antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, która ukaże się w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

nomenklatura

utwory / zapowiedzi książek Maciej Taranek

Fragment zapowiadający antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, która ukaże się w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

repetytorium, czyli wszystko, co chcielibyście wiedzieć o młodej poezji, ale baliście się zapytać

recenzje / ESEJE Maja Staśko

Szkic Mai Staśko o poezji Macieja Taranka. Prezentacja w ramach cyklu tekstów zapowiadających antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, która ukaże się w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

Wiersz dla Andrzeja Franaszka

recenzje / KOMENTARZE Maciej Taranek

Autorski komentarz Macieja Taranka w ramach cyklu „Historia jednego wiersza”. Prezentacja w ramach cyklu tekstów zapowiadających antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, która ukaże się w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

Wojna hybrydowa z neoliberalizmem

wywiady / O PISANIU Paweł Kaczmarski Tomasz Bąk

Rozmowa Pawła Kaczmarskiego z Tomaszem Bąkiem. Prezentacja w ramach cyklu tekstów zapowiadających antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, która ukaże się w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

Kąt zaangażowania

wywiady / O PISANIU Dawid Mateusz Jakub Skurtys

Rozmowa Jakuba Skurtysa z Dawidem Mateuszem. Prezentacja w ramach cyklu tekstów zapowiadających antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, która ukaże się w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

Mefedron dla mas

utwory / zapowiedzi książek Tomasz Bąk

Fragment zapowiadający antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, która ukaże się w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

Kult cargo i brzydkie wyrazy

recenzje / ESEJE Marta Koronkiewicz

Szkic Marty Koronkiewicz o poezji Tomasza Bąka. Prezentacja w ramach cyklu tekstów zapowiadających antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, która ukaże się w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

Gniew i sample

recenzje / ESEJE Dawid Kujawa

Szkic Dawida Kujawy o krytycznej recepcji poezji Tomasza Bąka. Prezentacja w ramach cyklu tekstów zapowiadających antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, która ukaże się w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

Taka prawda posiadania

recenzje / ESEJE Dawid Kujawa Maja Staśko

Szkic Mai Staśko i Dawida Kujawy o poezji Dawida Mateusza z tomu Stacja wieży ciśnień. Prezentacja w ramach cyklu tekstów zapowiadających antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, która ukaże się w Biurze Literackim.

WIĘCEJ

Wykształcenie

recenzje / KOMENTARZE Dawid Mateusz

Autorski komentarz Dawida Mateusza w ramach cyklu „Historia jednego wiersza”. Prezentacja w ramach cyklu tekstów zapowiadających antologię Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, która ukaże się w Biurze Literackim.

WIĘCEJ