Katastrofa jest zasadą świata

Marek Doskocz: Dla­cze­go aku­rat Wła­dy­sław Seby­ła został wzno­wio­ny przez Biu­ro Lite­rac­kie?

Woj­ciech Bono­wicz: No cóż, wraz z poja­wie­niem się serii „44” otwar­ła się moż­li­wość przy­po­mnie­nia poetów sła­biej pamię­ta­nych lub nie­mal cał­ko­wi­cie nie­pa­mięt­nych i nie­czy­ta­nych. W moim odczu­ciu Seby­ła nale­ży do tej dru­giej kate­go­rii. Naj­czę­ściej wspo­mi­na się go, jako jed­ną z ofiar zbrod­ni katyń­skiej, obok inne­go poety, Lecha Piwo­wa­ra. Piwo­war docze­kał się przy­naj­mniej pięk­ne­go por­tre­tu we Wspo­mnie­niach sta­ro­biel­skich Józe­fa Czap­skie­go. Seby­ła nie ma nawet tego. Jego nazwi­sko wymie­nia­ne jest też w kon­tek­ście Wspól­ne­go poko­ju Zbi­gnie­wa Uni­łow­skie­go. Jed­nak śro­do­wi­sko „Kwa­dry­gi”, z któ­rym był zwią­za­ny, któ­re współ­two­rzył i któ­re zosta­ło spor­tre­to­wa­ne w tej powie­ści, to – z dzi­siej­szej per­spek­ty­wy – gru­pa o nie­wiel­kim zna­cze­niu na tle tego, co się dzia­ło w lite­ra­tu­rze pol­skiej XX wie­ku. Jedy­nym poetą, któ­ry kon­se­kwent­nie upo­mi­nał się o Seby­łę w obec­nym stu­le­ciu, był Cze­sław Miłosz.

Owszem, są w Pol­sce śro­do­wi­ska, któ­re kul­ty­wu­ją pamięć o auto­rze „Pie­śni szczu­ro­ła­pa” (poeta ma na przy­kład swo­je kon­to na face­bo­oku), ale to wszyst­ko odby­wa się na sto­sun­ko­wo małą, naj­czę­ściej lokal­ną ska­lę. Robiąc wybór wier­szy Seby­ły, sko­rzy­sta­łem więc z nada­rza­ją­cej się oka­zji, żeby przy­po­mnieć, że ktoś taki ist­niał i miał coś do powie­dze­nia w poezji.

Z cze­go wyni­ka to zapo­mnie­nie poezji Seby­ły?

Prze­mia­ny poezji współ­cze­snej poszły w takim kie­run­ku, któ­re­go Seby­ła nie mógł prze­wi­dzieć. Nawet jeże­li w nie­któ­rych swo­ich utwo­rach się­gał na przy­kład po żywą mowę, to prze­wa­ża­ją u nie­go wier­sze, któ­re na nas dzi­siaj robią wra­że­nie wysty­li­zo­wa­nych. To Mło­da Pol­ska. Pod­da­na kry­ty­ce, ale jed­nak Mło­da Pol­ska: Miciń­ski, Szcze­pań­ski, Tet­ma­jer. To oczy­wi­ście dla dzi­siej­sze­go ucha musi brzmieć obco.

Miał 38 lat, gdy został zamor­do­wa­ny przez NKWD, wydał czte­ry tomi­ki wier­szy. Co może prze­ka­zać współ­cze­sne­mu odbior­cy?

Seby­ła pew­nie był­by bar­dzo zdzi­wio­ny, gdy­by musiał sta­nąć przed dzi­siej­szą publicz­no­ścią i czy­tać swo­je wier­sze. Był wpraw­dzie świad­kiem naj­waż­niej­szej rewo­lu­cji, jaka doko­na­ła się w lite­ra­tu­rze w cią­gu ostat­nich stu lat, ale praw­do­po­dob­nie wyobra­żał sobie, że jej kon­se­kwen­cje są odwra­cal­ne. W spo­rze „wizja prze­ciw rów­na­niu” sta­nął­by zapew­ne po stro­nie wizji. Może być jed­nak inte­re­su­ją­cy dla dzi­siej­sze­go czy­tel­ni­ka z powo­du szcze­gól­ne­go połą­cze­nia w jego twór­czo­ści pro­ble­ma­ty­ki spo­łecz­nej z meta­fi­zycz­ną. U Seby­ły kry­ty­ka kapi­ta­li­zmu i mili­ta­ry­zmu to jest część wiel­kie­go spo­ru z Bogiem o świat i rzą­dzą­ce nim zasa­dy.

Co Ty odkry­wasz dla sie­bie w wier­szach Seby­ły?

Ciem­no­ści. Naj­moc­niej przej­mu­ją mnie te jego wier­sze, w któ­rych jest naj­bar­dziej enig­ma­tycz­ny. Szczy­to­wym osią­gnię­ciem jest tu cykl „Osiem nok­tur­nów”: wizja świa­ta zmę­czo­ne­go ist­nie­niem, zapa­da­ją­ce­go się w „nie­na­sy­co­ną czerń”, w nicość. Co rusz dobie­ga zeń jakiś krzyk, płacz – bez­rad­na zapo­wiedź nad­cią­ga­ją­ce­go nie­szczę­ścia. Kata­stro­fizm Seby­ły jest sto­sun­ko­wo mało eks­pre­syj­ny, ale za to total­ny: kata­stro­fa jest zasa­dą świa­ta. Na tym tle przej­mu­ją­co brzmią jego modli­twy i anty­mo­dli­twy: „Ojcze nasz, któ­re­go nie ma…”.

Mógł­byś wska­zać jakichś kon­ty­nu­ato­rów tej poezji w naszych cza­sach?

Nie, dzi­siaj nie. Wywarł wpływ na wcze­sne­go Miło­sza, Baczyń­skie­go. W następ­nych poko­le­niach jego oddzia­ły­wa­nie jest śla­do­we.

Jak sam piszesz w swo­im wybo­rze poło­ży­łeś akcent na wier­sze meta­fi­zycz­ne. Seby­ła według cie­bie był poetą reli­gij­nym?

Tak, był czło­wie­kiem odczu­wa­ją­cym świat reli­gij­nie i poetą się­ga­ją­cym po reli­gij­ne gesty języ­ko­we.

Dia­log w ciem­no­ściach to repre­zen­ta­tyw­na anto­lo­gia jego wie­rzy czy są jakieś, któ­re chcia­łeś zamie­ścić w zbio­rze, ale bra­kło na nie miej­sca?

Myślę, że to repre­zen­ta­tyw­ny wybór, choć oczy­wi­ście moż­na by jesz­cze dodać doń jeden, dwa czy pięć innych wier­szy, zwłasz­cza wcze­snych. Ale chy­ba nicze­go istot­ne­go (poetyc­ko) tu nie bra­ku­je. I myślę, że Seby­ła w tym wybo­rze mimo wszyst­ko zabrzmi jakoś inte­re­su­ją­co dla tych wszyst­kich, któ­rzy są prze­ko­na­ni, że poezja powin­na się od cza­su do cza­su zmie­rzyć z tak zwa­ny­mi wiel­ki­mi tema­ta­mi.

Te wiel­kie tema­ty jak o nich mówisz chy­ba ostat­nio nie są zbyt popu­lar­ne. Co współ­cze­sne­mu czy­tel­ni­ko­wi poezja Seby­ły ma jesz­cze do prze­ka­za­nia?

Myślę, że wiel­kie tema­ty – Bóg, życie, świat, cier­pie­nie, śmierć, pro­blem praw­dy, rela­cji mię­dzy języ­kiem a świa­tem, sens twór­czo­ści i co tam, kto chciał­by jesz­cze dodać – nigdy tak napraw­dę nie są odło­żo­ne na bok. Zmie­nia­ją się nato­miast języ­ki, jaki­mi się o nich mówi. Było­by dziw­ne, gdy­by nic się w tej sfe­rze nie zmie­nia­ło, sko­ro cała kul­tu­ra się zmie­nia. Pew­ne spo­so­by mówie­nia mar­twie­ją, obumie­ra­ją, rodzą się nowe. Są okre­sy, kie­dy poezja bar­dziej zaj­mu­je się sama sobą, i to też jest potrzeb­ne. To tak jak­by zbie­ra­ła ener­gię do kolej­ne­go sko­ku. Może zresz­tą żaden kolej­ny skok nie jest moż­li­wy i rację mają ci, któ­rzy piszą o este­ty­ce wyczer­pa­nia. Seby­ła to apo­ka­lip­sa pięk­nie powi­ta­na. Ale było­by nie­zręcz­nie witać apo­ka­lip­sę tak pięk­nie jesz­cze raz i jesz­cze. Podob­nie z jego wier­sza­mi bluź­nier­czy­mi. To są bluź­nier­stwa kogoś, kto jest auten­tycz­nie prze­ję­ty tym, „jak się spra­wy się mają”. Kon­wen­cja jest tu pochod­ną powa­gi, z jaką się je trak­tu­je. A dziś bluź­nier­stwem naj­czę­ściej posłu­gu­ją się ci, któ­rych „spra­wy” w ogó­le nie obcho­dzą. U Seby­ły głód sen­su i głód obec­no­ści są bar­dzo sil­ne.

Dzię­ku­ję za roz­mo­wę.

Dzię­ku­ję bar­dzo.