recenzje / IMPRESJE

Sebyła. Wojna zabrała mu życie, ale oszczędziła archiwum

Wojciech Bonowicz

Esej Wojciecha Bonowicza towarzyszący premierze książki Dialog w ciemności Władysława Sebyły.

Biuro Literackie kup książkę na poezjem.pl

To nieprawdopodobne: zachowało się niemal wszystko – od najwcześniejszych utworów i rysunków, przez obszerny zbiór zdjęć i rękopisów, po listy pisane tuż przed wyruszeniem na front. Jest cała korespondencja z czasu, gdy był redaktorem “Kwadrygi”, a potem “Zet”; o publikację w tych pismach zabiegali wszyscy, którzy chcieli w literaturze coś znaczyć. “Jest to trochę po chamsku bić w oczy swojemi wersami i Pana zanudzać”, pisał do Władysława Sebyły Czesław Miłosz, wysyłając mu w marcu 1932 r. dwa utwory. Wszystko się zachowało; kamienica na Brzeskiej, w której mieszkali Sebyłowie, szczęśliwie ocalała wśród bombardowań i ostrzału. Potem przez lata wdowa po poecie, Sabina, czuwała nad tym, żeby nic z cennego zbioru nie zginęło. I nie zginęło. Brak jedynie oryginałów dwóch pocztówek wysłanych ze Starobielska.

Ze względu na okoliczności śmierci Sebyła był po wojnie skazany na zapomnienie. Ale wymazać zupełnie jego nazwiska nie było sposobu. Pojawiał się we wspomnieniach o Gałczyńskim, o “kwadrygantach”, o międzywojennej Warszawie. W kręgu jego literackich znajomych było wielu lewicujących autorów, którzy w PRL-u cieszyli się przychylnością władz. W 1960 r. Sabinie Sebyłowej udało się wydać książkę wspomnień “Okładka z pegazem”. Skazany na noc, egzystował w półmroku, na marginesach, które – zwłaszcza po roku 1980 – zaczęły coraz bardziej interesować badaczy dwudziestowiecznej literatury. Niestety, zerwanego kontaktu z czytelnikami już nie odzyskał; konsekwentnie upominał się o pamięć o nim Miłosz, także inni poświadczali, że był jednym z najwybitniejszych poetów dwudziestolecia międzywojennego. Ale zmiany, które dokonywały się w języku poezji, sprawiały, że dystans między współczesnym czytelnikiem a dziełem Sebyły stale się powiększał.

W Muzeum Literatury w Warszawie można do 19 maja oglądać poświęconą mu wystawę. Na plakacie, który ją reklamuje, umieszczono zdjęcie poety strzelającego z małego karabinku. Zostało wykonane w Paryżu w czerwcu 1931 r. na Wystawie Kolonialnej; celny strzał uruchamiał migawkę i w ten sposób otrzymywało się pamiątkową fotografię. Paradoks losu Sebyły polegał na tym, że jako człowiek o zdecydowanie pacyfistycznych przekonaniach dużą część życia spędził w mundurze i z bronią w ręku, brał udział w dwóch wojnach i jednym powstaniu, i zginął jako żołnierz. Nie cierpiał wojskowego drylu; powołany do służby pod koniec lat dwudziestych, pisał do żony: “Będę się chyba buntował przez cały czas pobytu w wojsku i znienawidzę armię i militaryzm w ogóle jeszcze gorzej, niż dotąd nienawidziłem”. Mimo to dziesięć lat później znów włożył mundur. Wyjechał na wojnę, nie zdążywszy pożegnać się z rodziną. W marcu 1940 r. pisał z obozu, jak sobie radzi z przymusową bezczynnością. “Czytam trochę, po rosyjsku i ukraińsku, gram w szachy, rozmawiam i rozmyślam. Czasem słucham muzyki przez radio, która tu jest dobra, ale – dziwne to dosyć – bardzo mi ciężko słuchać, choć jak wiesz, bardzo lubię muzykę. Następną kartkę napiszę, prawdopodobnie, w kwietniu…”.

Ostatnia część wystawy nosi tytuł “Lustra”. Poświęcona została Sabinie i Witoldowi Sebyłom (rodzice nazywali syna “Maciusiem”, ale na chrzcie jako pierwsze otrzymał imię Witold). Najbliżsi domyślali się, co stało się z poetą, ale mimo to czekali na jego powrót. 4 listopada 1943 r. Sabina zapisuje w dzienniku: “Urodziny Macieja. (…) Przyszedł do mnie, oparł palce rąk o moje ramiona i powiedział, nawet spokojnie: Wiesz mamo, że ja wciąż widzę ojca, któremu strzelają w kark”. Śmierć ojca staje się początkiem dramatu syna, którego domyślamy się tylko, spoglądając na zdjęcie matki i Witolda zrobione w latach sześćdziesiątych. Dwoje zrezygnowanych ludzi, smutno patrzących przed siebie. Pocztówki ze Starobielska zachowały się jedynie w fotokopiach. Co stało się z oryginałami? Pani Małgorzata, która oprowadza mnie po wystawie, mówi, że nikt nie wie. Może wdowa po poecie powierzyła je komuś, by je przechował? Może – starannie wcześniej skopiowawszy – zniszczyła? A może kazała włożyć je sobie do trumny?


Tekst opublikowany w “Tygodniku Powszechnym” Nr 15 (3327) z 14 kwietnia 2013. Dziękujemy autorowi i redakcji za wyrażenie zgody na przedruk.

O AUTORZE

Wojciech Bonowicz

Urodzony 10 stycznia 1967 roku w Oświęcimiu. Poeta, publicysta, dziennikarz. Ukończył filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim. Otrzymał wyróżnienie w Konkursie na Brulion Poetycki (1989), nagrodę główną w konkursach poetyckich "Nowego Nurtu" (1995) oraz im. K.K. Baczyńskiego (1995). Laureat Nagrody Literackiej Gdynia za tom Pełne morze (2007). Do Nagrody Literackiej Nike nominowano biografię Tischner (2001) oraz Pełne morze (2007). Tom Echa (2013) nominowany do Nagrody im. Wisławy Szymborskiej. Stale współpracuje z "Tygodnikiem Powszechnym" (jako felietonista) i miesięcznikiem "Znak". Mieszka w Krakowie.

powiązania

Poezja „szkieletu”, ogołocenia

recenzje / ESEJE Wojciech Bonowicz

Recenzja Wojciecha Bonowicza, towarzysząca premierze premierze książki Do środka Julii Szychowiak, wydanej w Biurze Literackim 6 listopada 2023 roku.

WIĘCEJ

Samochód na babilońskich numerach

dzwieki / WYDARZENIA Andrzej Sosnowski Julia Szychowiak Wojciech Bonowicz

Zapis całego spotkania autorskiego z udziałem Wojciecha Bonowicza, Andrzeja Sosnowskiego i Julii Szychowiak podczas Portu Wrocław 2008.

WIĘCEJ

Rozmowy rodzinne po latach

dzwieki / WYDARZENIA Bogusław Kierc Mariusz Grzebalski Wojciech Bonowicz

Zapis całego spotkania autorskiego z udziałem Wojciecha Bonowicza, Mariusza Grzebalskiego i Bogusława Kierca podczas Portu Wrocław 2007.

WIĘCEJ

Rozbiórka

dzwieki / WYDARZENIA Andrzej Sosnowski Bohdan Zadura Darek Foks Dariusz Sośnicki Dariusz Suska Jacek Dehnel Jerzy Jarniewicz Krzysztof Siwczyk Marcin Sendecki Mariusz Grzebalski Marta Podgórnik Piotr Sommer Ryszard Krynicki Tadeusz Pióro Urszula Kozioł Wojciech Bonowicz Zbigniew Machej

Zapis całego spotkania autorskiego z udziałem Urszuli Kozioł, Ryszarda Krynickiego, Bohdana Zadury, Piotra Sommera, Jerzego Jarniewicza, Zbigniewa Macheja, Andrzeja Sosnowskiego, Tadeuszy Pióry, Darka Foksa, Wojciecha Bonowicza, Marcina Sendeckiego, Dariusza Suski, Mariusza Grzebalskiego, Dariusza Sośnickiego, Krzysztofa Siwczyka, Marty Podgórnik i Jacka Dehnela podczas Portu Wrocław 2007.

WIĘCEJ

Rafał Wojaczek, który jest

dzwieki / WYDARZENIA Agnieszka Wolny-Hamkało Andrzej Sosnowski Bogusław Kierc Bohdan Zadura Darek Foks Dariusz Sośnicki Edward Pasewicz Eugeniusz Tkaczyszyn-Dycki Jerzy Jarniewicz Jurij Andruchowycz Krzysztof Siwczyk Maciej Malicki Maciej Melecki Marcin Sendecki Mariusz Grzebalski Marta Podgórnik Tadeusz Pióro Tomasz Majeran Tomasz Różycki Wojciech Bonowicz Zbigniew Machej

Zapis całego spotkania autorskiego poświęconego twórczości Rafała Wojaczka podczas Portu Legnica 2004.

WIĘCEJ

Wieczór, Center, Piasek, Kruki, Występek, Wzgórze

recenzje / KOMENTARZE Wojciech Bonowicz

Szkic Wojciecha Bonowicza opublikowany w cyklu prezentacji najciekawszych archiwalnych tekstów z dwudziestopięciolecia festiwalu Stacja Literatura.

WIĘCEJ

Wiersze ludowe i Konwalia

dzwieki / WYDARZENIA Adam Wiedemann Wojciech Bonowicz

Zapis całego spotkania autorskiego Wojciecha Bonowicza i Adama Wiedemanna podczas festiwalu Port Legnica 2001.

WIĘCEJ

Pozytywki i marienbadki

nagrania / Między wierszami Andrzej Sosnowski Anna Kałuża Jacek Gutorow Joanna Orska Kamil Zając Piotr Śliwiński Wojciech Bonowicz

O twórczości Andrzeja Sosnowskiego wypowiadają się Wojciech Bonowicz, Jacek Gutorow, Anna Kałuża, Joanna Orska, Piotr Śliwiński, Kamil Zając.

WIĘCEJ

Poeci: Marcin SENDECKI

nagrania / Między wierszami Marcin Sendecki Wojciech Bonowicz

Odcinek nowego programu literackiego „Poeci”, w którym Wojciech Bonowicz rozmawia z Marcinem Sendeckim.

WIĘCEJ

Dialog w ciemności – posłowie

recenzje / KOMENTARZE Wojciech Bonowicz

Autorski komentarz Wojciecha Bonowicza do książki Dialog w ciemności Władysława Sebyły.

WIĘCEJ

Dwa wiersze z komentarzami

recenzje / KOMENTARZE Wojciech Bonowicz

Komentarz Wojciecha Bonowicza do wierszy „Jeszcze raz” i „Świateczne popołudnie” pochodzących z książki Echa.

WIĘCEJ

Kraść bezceremonialnie, nie spodziewać się profitów

wywiady / O KSIĄŻCE Marcin Baran Wojciech Bonowicz

Z Wojciechem Bonowiczem o książce Echa rozmawia Marcin Baran.

WIĘCEJ

Dialog w ciemności – posłowie

recenzje / KOMENTARZE Wojciech Bonowicz

Autorski komentarz Wojciecha Bonowicza do książki Dialog w ciemności Władysława Sebyły wydanej nakładem Biura Literackiego 2 lutego 2012.

WIĘCEJ

O Przygodach przyrody

recenzje / NOTKI I OPINIE Bohdan Zadura Tomasz Fijałkowski Wojciech Bonowicz

Komentarze Wojciecha Bonowicza, Tomasza Fijałkowskiego, Anny Kałuży oraz Bohdana Zadury.

WIĘCEJ

Hieny, Pickpocket

recenzje / KOMENTARZE Wojciech Bonowicz

Autorski komentarz Wojciecha Bonowicza do wierszy z książki Hurtownia ran i Wiersze ludowe.

WIĘCEJ

O Białym tygodniu

recenzje / NOTKI I OPINIE Karol Maliszewski Miłosz Biedrzycki Rafał Skonieczny Wojciech Bonowicz

Komentarze Karola Maliszewskiego, Wojciecha Bonowicza, Rafała Skoniecznego, Miłosza Biedrzyckiego, Jarosława Nowosada.

WIĘCEJ

O Po sobie

recenzje / NOTKI I OPINIE Agnieszka Wolny-Hamkało Andrzej Sosnowski Krystyna Miłobędzka Piotr Kępiński Wojciech Bonowicz

Komentarze Wojciecha Bonowicza, Piotra Kępińskiego, Krystyny Miłobędzkiej, Andrzeja Sosnowskiego, Agnieszki Wolny-Hamkało.

WIĘCEJ

Albo-albo, Znaleźli o świcie

recenzje / KOMENTARZE Wojciech Bonowicz

Autorski komentarz Wojciecha Bonowicza do wierszy z książki Wybór większości i Wiersze z okolic.

WIĘCEJ

Czytajcie sami

recenzje / ESEJE Roman Honet

Recenzja Romana Honeta z książki Dialog w ciemności Władysława Sebyły w wyborze Wojciecha Bonowicza.

WIĘCEJ

Dialog w ciemności – posłowie

recenzje / KOMENTARZE Wojciech Bonowicz

Autorski komentarz Wojciecha Bonowicza do książki Dialog w ciemności Władysława Sebyły.

WIĘCEJ

Jesteśmy gnojem mój bracie (czyta Wojciech Bonowicz)

dzwieki / RECYTACJE Władysław Sebyła

Wiersz z książki Dialog w ciemności, zarejestrowany podczas spotkania “Tadeusz Nowak, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Władysław Sebyła” na festiwalu Port Wrocław 2012.

WIĘCEJ

Wola dnia. Uwagi o poezji Władysława Sebyły

recenzje / ESEJE Paweł Tański

Recenzja Pawła Tańskiego z książki Dialog w ciemności Władysława Sebyły w wyborze Wojciecha Bonowicza.

WIĘCEJ

Dwa tomiki i antologia

recenzje / IMPRESJE Tadeusz Dąbrowski

Esej Tadeusza Dąbrowskiego towarzyszący premierze książki Dialog w ciemności Władysława Sebyły w wyborze Wojciecha Bonowicza.

WIĘCEJ

Dialog w ciemności – posłowie

recenzje / KOMENTARZE Wojciech Bonowicz

Autorski komentarz Wojciecha Bonowicza do książki Dialog w ciemności Władysława Sebyły wydanej nakładem Biura Literackiego 2 lutego 2012.

WIĘCEJ

Czytajcie sami

recenzje / IMPRESJE Roman Honet

Esej Romana Honeta towarzyszący premierze książki Dialog w ciemności Władysława Sebyły w wyborze Wojciecha Bonowicza.

WIĘCEJ

„Pół świata nas / nienawidzi. / Drugie pół to my”, czyli esencja i ekstaza w ogrodzie detali

recenzje / ESEJE Przemysław Koniuszy

Recenzja Przemysława Koniuszego z książki Echa Wojciecha Bonowicza, która ukazała się 20 grudnia 2013 roku na stronie Biblioteka Młodego Człowieka.

WIĘCEJ

Powrót podmiotu odłożony

recenzje / ESEJE Paweł Mackiewicz

Recenzja Pawła Mackiewicza z książki Polskie znaki Wojciecha Bonowicza.

WIĘCEJ

Alt + a i inne polskie znaki Wojciecha Bonowicza

recenzje / ESEJE Marcin Jurzysta

Recenzja Marcina Jurzysty z książki Polskie znaki Wojciecha Bonowicza.

WIĘCEJ

Polska: tyle, ile znaczy z perspektywy dżdżownicy

recenzje / IMPRESJE Przemysław Rojek

Recenzja Przemysława Rojka z książki Polskie znaki Wojciecha Bonowicza.

WIĘCEJ

Nie (wy)obrażać sobie za wiele…

recenzje / IMPRESJE Konrad Wojtyła

Recenzja Konrada Wojtyły z książki Polskie znaki Wojciecha Bonowicza.

WIĘCEJ

Notatki o nowej książce Wojtka Bonowicza

recenzje / ESEJE Jacek Gutorow

Recenzja Jacka Gutorowa z książki Wojciecha Bonowicza.

WIĘCEJ

O Hurtowni ran i Wierszach ludowych

recenzje / NOTKI I OPINIE Adam Wiedemann Karol Maliszewski Marcin Świetlicki

Komentarze Adama Wiedemanna, Marcina Świetlickiego, Karola Maliszewskiego.

WIĘCEJ

O Wyborze większości i Wierszach z okolic

recenzje / NOTKI I OPINIE Adam Wiedemann Karol Maliszewski Marian Stala Radosław Kobierski Rafał Rżany

Komentarze Adama Wiedemanna, Mariana Stali, Artura Grabowskiego, Radosława Kobierskiego, Karola Maliszewskiego, Rafała Rżanego.

WIĘCEJ

Znaki dla odważnych

recenzje / ESEJE Marian Stala

Recenzja Mariana Stali z książki Pełne morze Wojciecha Bonowicza.

WIĘCEJ

Znaki wspólnoty

recenzje / ESEJE Jacek Gutorow

Recenzja Jacka Gutorowa z książki Pełne morze Wojciecha Bonowicza.

WIĘCEJ

O Pełnym morzu

recenzje / NOTKI I OPINIE Dariusz Sośnicki Jacek Gutorow Jarosław Borowiec Kuba Mikurda Piotr Kępiński

Komentarza Jacka Gutorowa, Jarosława Borowca, Dariusza Sośnickiego, Mariana Stali, Piotra Kępińskiego i Kuby Mikurdy.

WIĘCEJ