recenzje / IMPRESJE Sebyła. Wojna zabrała mu życie, ale oszczędziła archiwum
Wojciech Bonowicz
Esej Wojciecha Bonowicza towarzyszący premierze książki Dialog w ciemności Władysława Sebyły.
To nieprawdopodobne: zachowało się niemal wszystko – od najwcześniejszych utworów i rysunków, przez obszerny zbiór zdjęć i rękopisów, po listy pisane tuż przed wyruszeniem na front. Jest cała korespondencja z czasu, gdy był redaktorem “Kwadrygi”, a potem “Zet”; o publikację w tych pismach zabiegali wszyscy, którzy chcieli w literaturze coś znaczyć. “Jest to trochę po chamsku bić w oczy swojemi wersami i Pana zanudzać”, pisał do Władysława Sebyły Czesław Miłosz, wysyłając mu w marcu 1932 r. dwa utwory. Wszystko się zachowało; kamienica na Brzeskiej, w której mieszkali Sebyłowie, szczęśliwie ocalała wśród bombardowań i ostrzału. Potem przez lata wdowa po poecie, Sabina, czuwała nad tym, żeby nic z cennego zbioru nie zginęło. I nie zginęło. Brak jedynie oryginałów dwóch pocztówek wysłanych ze Starobielska.
Ze względu na okoliczności śmierci Sebyła był po wojnie skazany na zapomnienie. Ale wymazać zupełnie jego nazwiska nie było sposobu. Pojawiał się we wspomnieniach o Gałczyńskim, o “kwadrygantach”, o międzywojennej Warszawie. W kręgu jego literackich znajomych było wielu lewicujących autorów, którzy w PRL-u cieszyli się przychylnością władz. W 1960 r. Sabinie Sebyłowej udało się wydać książkę wspomnień “Okładka z pegazem”. Skazany na noc, egzystował w półmroku, na marginesach, które – zwłaszcza po roku 1980 – zaczęły coraz bardziej interesować badaczy dwudziestowiecznej literatury. Niestety, zerwanego kontaktu z czytelnikami już nie odzyskał; konsekwentnie upominał się o pamięć o nim Miłosz, także inni poświadczali, że był jednym z najwybitniejszych poetów dwudziestolecia międzywojennego. Ale zmiany, które dokonywały się w języku poezji, sprawiały, że dystans między współczesnym czytelnikiem a dziełem Sebyły stale się powiększał.
W Muzeum Literatury w Warszawie można do 19 maja oglądać poświęconą mu wystawę. Na plakacie, który ją reklamuje, umieszczono zdjęcie poety strzelającego z małego karabinku. Zostało wykonane w Paryżu w czerwcu 1931 r. na Wystawie Kolonialnej; celny strzał uruchamiał migawkę i w ten sposób otrzymywało się pamiątkową fotografię. Paradoks losu Sebyły polegał na tym, że jako człowiek o zdecydowanie pacyfistycznych przekonaniach dużą część życia spędził w mundurze i z bronią w ręku, brał udział w dwóch wojnach i jednym powstaniu, i zginął jako żołnierz. Nie cierpiał wojskowego drylu; powołany do służby pod koniec lat dwudziestych, pisał do żony: “Będę się chyba buntował przez cały czas pobytu w wojsku i znienawidzę armię i militaryzm w ogóle jeszcze gorzej, niż dotąd nienawidziłem”. Mimo to dziesięć lat później znów włożył mundur. Wyjechał na wojnę, nie zdążywszy pożegnać się z rodziną. W marcu 1940 r. pisał z obozu, jak sobie radzi z przymusową bezczynnością. “Czytam trochę, po rosyjsku i ukraińsku, gram w szachy, rozmawiam i rozmyślam. Czasem słucham muzyki przez radio, która tu jest dobra, ale – dziwne to dosyć – bardzo mi ciężko słuchać, choć jak wiesz, bardzo lubię muzykę. Następną kartkę napiszę, prawdopodobnie, w kwietniu…”.
Ostatnia część wystawy nosi tytuł “Lustra”. Poświęcona została Sabinie i Witoldowi Sebyłom (rodzice nazywali syna “Maciusiem”, ale na chrzcie jako pierwsze otrzymał imię Witold). Najbliżsi domyślali się, co stało się z poetą, ale mimo to czekali na jego powrót. 4 listopada 1943 r. Sabina zapisuje w dzienniku: “Urodziny Macieja. (…) Przyszedł do mnie, oparł palce rąk o moje ramiona i powiedział, nawet spokojnie: Wiesz mamo, że ja wciąż widzę ojca, któremu strzelają w kark”. Śmierć ojca staje się początkiem dramatu syna, którego domyślamy się tylko, spoglądając na zdjęcie matki i Witolda zrobione w latach sześćdziesiątych. Dwoje zrezygnowanych ludzi, smutno patrzących przed siebie. Pocztówki ze Starobielska zachowały się jedynie w fotokopiach. Co stało się z oryginałami? Pani Małgorzata, która oprowadza mnie po wystawie, mówi, że nikt nie wie. Może wdowa po poecie powierzyła je komuś, by je przechował? Może – starannie wcześniej skopiowawszy – zniszczyła? A może kazała włożyć je sobie do trumny?
Tekst opublikowany w “Tygodniku Powszechnym” Nr 15 (3327) z 14 kwietnia 2013. Dziękujemy autorowi i redakcji za wyrażenie zgody na przedruk.
O AUTORZE
Wojciech Bonowicz
Urodzony 10 stycznia 1967 roku w Oświęcimiu. Poeta, publicysta, dziennikarz. Ukończył filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim. Otrzymał wyróżnienie w Konkursie na Brulion Poetycki (1989), nagrodę główną w konkursach poetyckich "Nowego Nurtu" (1995) oraz im. K.K. Baczyńskiego (1995). Laureat Nagrody Literackiej Gdynia za tom Pełne morze (2007). Do Nagrody Literackiej Nike nominowano biografię Tischner (2001) oraz Pełne morze (2007). Tom Echa (2013) nominowany do Nagrody im. Wisławy Szymborskiej. Stale współpracuje z "Tygodnikiem Powszechnym" (jako felietonista) i miesięcznikiem "Znak". Mieszka w Krakowie.
powiązania
Samochód na babilońskich numerach
dzwieki / WYDARZENIA Andrzej Sosnowski
Julia Szychowiak
Wojciech Bonowicz
Zapis całego spotkania autorskiego z udziałem Wojciecha Bonowicza, Andrzeja Sosnowskiego i Julii Szychowiak podczas Portu Wrocław 2008.
WIĘCEJ
Rozmowy rodzinne po latach
dzwieki / WYDARZENIA Bogusław Kierc
Mariusz Grzebalski
Wojciech Bonowicz
Zapis całego spotkania autorskiego z udziałem Wojciecha Bonowicza, Mariusza Grzebalskiego i Bogusława Kierca podczas Portu Wrocław 2007.
WIĘCEJ
Rozbiórka
dzwieki / WYDARZENIA Andrzej Sosnowski
Bohdan Zadura
Darek Foks
Dariusz Sośnicki
Dariusz Suska
Jacek Dehnel
Jerzy Jarniewicz
Krzysztof Siwczyk
Marcin Sendecki
Mariusz Grzebalski
Marta Podgórnik
Piotr Sommer
Ryszard Krynicki
Tadeusz Pióro
Urszula Kozioł
Wojciech Bonowicz
Zbigniew Machej
Zapis całego spotkania autorskiego z udziałem Urszuli Kozioł, Ryszarda Krynickiego, Bohdana Zadury, Piotra Sommera, Jerzego Jarniewicza, Zbigniewa Macheja, Andrzeja Sosnowskiego, Tadeuszy Pióry, Darka Foksa, Wojciecha Bonowicza, Marcina Sendeckiego, Dariusza Suski, Mariusza Grzebalskiego, Dariusza Sośnickiego, Krzysztofa Siwczyka, Marty Podgórnik i Jacka Dehnela podczas Portu Wrocław 2007.
WIĘCEJ
Rafał Wojaczek, który jest
dzwieki / WYDARZENIA Agnieszka Wolny-Hamkało
Andrzej Sosnowski
Bogusław Kierc
Bohdan Zadura
Darek Foks
Dariusz Sośnicki
Edward Pasewicz
Eugeniusz Tkaczyszyn-Dycki
Jerzy Jarniewicz
Jurij Andruchowycz
Krzysztof Siwczyk
Maciej Malicki
Maciej Melecki
Marcin Sendecki
Mariusz Grzebalski
Marta Podgórnik
Tadeusz Pióro
Tomasz Majeran
Tomasz Różycki
Wojciech Bonowicz
Zbigniew Machej
Zapis całego spotkania autorskiego poświęconego twórczości Rafała Wojaczka podczas Portu Legnica 2004.
WIĘCEJ
Wieczór, Center, Piasek, Kruki, Występek, Wzgórze
recenzje / KOMENTARZE Wojciech Bonowicz
Szkic Wojciecha Bonowicza opublikowany w cyklu prezentacji najciekawszych archiwalnych tekstów z dwudziestopięciolecia festiwalu Stacja Literatura.
WIĘCEJ
Wiersze ludowe i Konwalia
dzwieki / WYDARZENIA Adam Wiedemann
Wojciech Bonowicz
Zapis całego spotkania autorskiego Wojciecha Bonowicza i Adama Wiedemanna podczas festiwalu Port Legnica 2001.
WIĘCEJ
Pozytywki i marienbadki
nagrania / Między wierszami Andrzej Sosnowski
Anna Kałuża
Jacek Gutorow
Joanna Orska
Kamil Zając
Piotr Śliwiński
Wojciech Bonowicz
O twórczości Andrzeja Sosnowskiego wypowiadają się Wojciech Bonowicz, Jacek Gutorow, Anna Kałuża, Joanna Orska, Piotr Śliwiński, Kamil Zając.
WIĘCEJ
Poeci: Marcin SENDECKI
nagrania / Między wierszami Marcin Sendecki
Wojciech Bonowicz
Odcinek nowego programu literackiego „Poeci”, w którym Wojciech Bonowicz rozmawia z Marcinem Sendeckim.
WIĘCEJ
Katastrofa jest zasadą świata
wywiady / O KSIĄŻCE Marek Doskocz
Wojciech Bonowicz
Rozmowa Wojciecha Bonowicza z Markiem Doskoczem.
WIĘCEJ
Dialog w ciemności – posłowie
recenzje / KOMENTARZE Wojciech Bonowicz
Autorski komentarz Wojciecha Bonowicza do książki Dialog w ciemności Władysława Sebyły.
WIĘCEJ
Naukowe wakacje
debaty / ANKIETY I PODSUMOWANIA Wojciech Bonowicz
Głos Wojciecha Bonowicza w debacie “Wakacje z książkami”.
WIĘCEJ
Małe święto
debaty / ANKIETY I PODSUMOWANIA Wojciech Bonowicz
Głos Wojciecha Bonowicza w debacie “Mieliśmy swoich poetów”.
WIĘCEJ
Dwa wiersze z komentarzami
recenzje / KOMENTARZE Wojciech Bonowicz
Komentarz Wojciecha Bonowicza do wierszy „Jeszcze raz” i „Świateczne popołudnie” pochodzących z książki Echa.
WIĘCEJ
Kraść bezceremonialnie, nie spodziewać się profitów
wywiady / O KSIĄŻCE Marcin Baran
Wojciech Bonowicz
Z Wojciechem Bonowiczem o książce Echa rozmawia Marcin Baran.
WIĘCEJ
Dialog w ciemności – posłowie
recenzje / KOMENTARZE Wojciech Bonowicz
Autorski komentarz Wojciecha Bonowicza do książki Dialog w ciemności Władysława Sebyły wydanej nakładem Biura Literackiego 2 lutego 2012.
WIĘCEJ
O Przygodach przyrody
recenzje / NOTKI I OPINIE Bohdan Zadura
Tomasz Fijałkowski
Wojciech Bonowicz
Komentarze Wojciecha Bonowicza, Tomasza Fijałkowskiego, Anny Kałuży oraz Bohdana Zadury.
WIĘCEJ
Hieny, Pickpocket
recenzje / KOMENTARZE Wojciech Bonowicz
Autorski komentarz Wojciecha Bonowicza do wierszy z książki Hurtownia ran i Wiersze ludowe.
WIĘCEJ
O Białym tygodniu
recenzje / NOTKI I OPINIE
Karol Maliszewski
Miłosz Biedrzycki
Rafał Skonieczny
Wojciech Bonowicz
Komentarze Karola Maliszewskiego, Wojciecha Bonowicza, Rafała Skoniecznego, Miłosza Biedrzyckiego, Jarosława Nowosada.
WIĘCEJ
Lekcja Różewicza
recenzje / NOTKI I OPINIE Wojciech Bonowicz
Nota Wojciecha Bonowicza o książce nauka chodzenia / gehen lernen Tadeusza Różewicza.
WIĘCEJ
O Po sobie
recenzje / NOTKI I OPINIE Agnieszka Wolny-Hamkało
Andrzej Sosnowski
Krystyna Miłobędzka
Piotr Kępiński
Wojciech Bonowicz
Komentarze Wojciecha Bonowicza, Piotra Kępińskiego, Krystyny Miłobędzkiej, Andrzeja Sosnowskiego, Agnieszki Wolny-Hamkało.
WIĘCEJ
Albo-albo, Znaleźli o świcie
recenzje / KOMENTARZE Wojciech Bonowicz
Autorski komentarz Wojciecha Bonowicza do wierszy z książki Wybór większości i Wiersze z okolic.
WIĘCEJ
Powinno mówić niewyrażalne
wywiady / O KSIĄŻCE Kuba Mikurda
Wojciech Bonowicz
Rozmowa Kuby Mikurdy z Wojciechem Bonowiczem.
WIĘCEJ
Czytajcie sami
recenzje / ESEJE Roman Honet
Recenzja Romana Honeta z książki Dialog w ciemności Władysława Sebyły w wyborze Wojciecha Bonowicza.
WIĘCEJ
Dialog w ciemności – posłowie
recenzje / KOMENTARZE Wojciech Bonowicz
Autorski komentarz Wojciecha Bonowicza do książki Dialog w ciemności Władysława Sebyły.
WIĘCEJ
Jesteśmy gnojem mój bracie (czyta Wojciech Bonowicz)
dzwieki / RECYTACJE Władysław Sebyła
Wiersz z książki Dialog w ciemności, zarejestrowany podczas spotkania “Tadeusz Nowak, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Władysław Sebyła” na festiwalu Port Wrocław 2012.
WIĘCEJ
Wola dnia. Uwagi o poezji Władysława Sebyły
recenzje / ESEJE Paweł Tański
Recenzja Pawła Tańskiego z książki Dialog w ciemności Władysława Sebyły w wyborze Wojciecha Bonowicza.
WIĘCEJ
Dwa tomiki i antologia
recenzje / IMPRESJE Tadeusz Dąbrowski
Esej Tadeusza Dąbrowskiego towarzyszący premierze książki Dialog w ciemności Władysława Sebyły w wyborze Wojciecha Bonowicza.
WIĘCEJ
Dialog w ciemności – posłowie
recenzje / KOMENTARZE Wojciech Bonowicz
Autorski komentarz Wojciecha Bonowicza do książki Dialog w ciemności Władysława Sebyły wydanej nakładem Biura Literackiego 2 lutego 2012.
WIĘCEJ
Czytajcie sami
recenzje / IMPRESJE Roman Honet
Esej Romana Honeta towarzyszący premierze książki Dialog w ciemności Władysława Sebyły w wyborze Wojciecha Bonowicza.
WIĘCEJ
„Pół świata nas / nienawidzi. / Drugie pół to my”, czyli esencja i ekstaza w ogrodzie detali
recenzje / ESEJE Przemysław Koniuszy
Recenzja Przemysława Koniuszego z książki Echa Wojciecha Bonowicza, która ukazała się 20 grudnia 2013 roku na stronie Biblioteka Młodego Człowieka.
WIĘCEJ
Coś
recenzje / ESEJE Anna Kałuża
Recenzja Anny Kałuży z książki Echa Wojciecha Bonowicza.
WIĘCEJ
Powrót podmiotu odłożony
recenzje / ESEJE Paweł Mackiewicz
Recenzja Pawła Mackiewicza z książki Polskie znaki Wojciecha Bonowicza.
WIĘCEJ
Alt + a i inne polskie znaki Wojciecha Bonowicza
recenzje / ESEJE Marcin Jurzysta
Recenzja Marcina Jurzysty z książki Polskie znaki Wojciecha Bonowicza.
WIĘCEJ
Polska: tyle, ile znaczy z perspektywy dżdżownicy
recenzje / IMPRESJE Przemysław Rojek
Recenzja Przemysława Rojka z książki Polskie znaki Wojciecha Bonowicza.
WIĘCEJ
Nie (wy)obrażać sobie za wiele…
recenzje / IMPRESJE Konrad Wojtyła
Recenzja Konrada Wojtyły z książki Polskie znaki Wojciecha Bonowicza.
WIĘCEJ
Notatki o nowej książce Wojtka Bonowicza
recenzje / ESEJE Jacek Gutorow
Recenzja Jacka Gutorowa z książki Wojciecha Bonowicza.
WIĘCEJ
O Hurtowni ran i Wierszach ludowych
recenzje / NOTKI I OPINIE Adam Wiedemann
Karol Maliszewski
Marcin Świetlicki
Komentarze Adama Wiedemanna, Marcina Świetlickiego, Karola Maliszewskiego.
WIĘCEJ
O Wyborze większości i Wierszach z okolic
recenzje / NOTKI I OPINIE Adam Wiedemann
Karol Maliszewski
Marian Stala
Radosław Kobierski
Rafał Rżany
Komentarze Adama Wiedemanna, Mariana Stali, Artura Grabowskiego, Radosława Kobierskiego, Karola Maliszewskiego, Rafała Rżanego.
WIĘCEJ
Znaki dla odważnych
recenzje / ESEJE Marian Stala
Recenzja Mariana Stali z książki Pełne morze Wojciecha Bonowicza.
WIĘCEJ
Znaki wspólnoty
recenzje / ESEJE Jacek Gutorow
Recenzja Jacka Gutorowa z książki Pełne morze Wojciecha Bonowicza.
WIĘCEJ
O Pełnym morzu
recenzje / NOTKI I OPINIE Dariusz Sośnicki
Jacek Gutorow
Jarosław Borowiec
Kuba Mikurda
Piotr Kępiński
Komentarza Jacka Gutorowa, Jarosława Borowca, Dariusza Sośnickiego, Mariana Stali, Piotra Kępińskiego i Kuby Mikurdy.
WIĘCEJ