recenzje / ESEJE

"Gra w literackość" i "gra w życie"

Krzysztof Siwczyk

Recenzja Krzysztofa Siwczyka z książki Inne tempo Jacka Gutorowa.

Biuro Literackie kup książkę na poezjem.pl

Inne tempo Jacka Gutorowa to książka ze wszech miar wyzywająca. Trudno bowiem jednoznacznie zidentyfikować poetykę nowych wierszy Gutorowa. Czego tu nie ma? I trochę gnomicznych zapisów w stylu Krynickiego, trochę dłuższych medytacji przypominających Ashbery’ego. I wreszcie wyraźnie obecny duch poezji Stevensa, tak lubianej przez Gutorowa tłumacza. Najbardziej zastanawiająca jest metoda, za pomocą której Gutorow osiąga efekt brzmienia oryginalnego i, co tu kryć, niepodrabialności swojego charakteru pisma. Wydaje mi się, że metoda ta polega na takim łączeniu motywów, skądinąd znajomych, aby pierwotne źródło inspiracji, w przestrzeni samego wiersza, ulegało zatarciu, a nawet całkowitemu “wyparciu”. Gutorow ma bowiem co “wypierać”. Nie dość, że napisał sporo z najistotniejszych tekstów krytycznych dotyczących “nierozpoznanej tradycji” wiersza polskiego (np. Urwany ślad), to jeszcze swoją praktyką translacyjną przysposobił wiele z tradycji wiersza anglojęzycznego (Stevens, Ashbery). “Wyprzeć” tego rodzaju doświadczenie okołopoetyckie z pewnością nie jest łatwo, zwłaszcza gdy w grę wchodzi walka o swoją i tylko swoją intonację i brzmienie tekstu. Wydaje się, że Gutorow nie sili się na wykoncypowaną i niezapośredniczoną oryginalność. Wie, że tego typu postawa skazuje poetę na śmieszność, nawet jeżeli ta śmieszność jest cokolwiek bądź heroiczna. Wybiera więc grę w różne tradycje, w “inne tradycje”, przy założeniu, że reguły tej gry są nie do końca jasne. Niejasność reguł gry, możliwa zmiana i dowolność paradygmatu poetyckiego, który zawsze może zaistnieć w przebiegu poszczególnego wiersza Gutorowa, nadaje rytm tytułowego innego tempa.

Niektóre jego wiersze są niczym kalejdoskop, w którym możemy przeglądać poszczególne obrazki (nieprzystające do siebie, zrywające linearne i fabularne narracje całość “opowieści” wierszem najczęściej układa się tuż za linią demarkacyjną: puentą. Dużo dzieje się tam, gdzie wiersz się kończy. Tam otwiera się pole ewentualnej spekulacji interpretacyjnej, tam wreszcie wybrzmiewa wyraźne echo elokwencji i nad-świadomości autora tych wierszy, który raz po raz ośmiesza arbitralne gesty efektownego “kończenia” czy “zaczynania” wiersza. Innymi słowy: Gutorow wie o pisaniu na tyle dużo, że sam w swoim tekście jest krytykiem jego mocnych, ontologicznych przesłanek. W Innym tempie odnaleźć można sporo momentów, w których poeta problematyzuje status samego wiersza, jego wątpliwy modus operandi powołujący i uruchamiający istnienie nieliteralnej rzeczywistości. Chociaż często poeta operuje namacalnym konkretem, drobną obserwacją, błyskawicznie “podcina” jej empiryczną sprawdzalność. Tym samym odważnie wikła się w całe pasmo nierozstrzygalnych zagadnień filozofii języka, pułapek modalności, które czyhają na każdy wiersz, który twardo próbuje coś o rzeczywistości orzekać. Może się wydawać, że tego rodzaju tematyczna dominanta została już silnie wyeksploatowana przez poetów, których Gutorow tłumaczył i krytycznie opisywał, rzecz jednak w tym, iż jego autorska refleksja naznaczona jest trudnym do sprecyzowania konglomeratem powagi i lekkości jednocześnie. Wiersze te czyta się w klimacie zdecydowanie “post”: poststevensowskim, postashberowskim. Niekoniecznie natomiast w postmodernistycznym.

Być może na tym polega rzeczona “metoda”: wybrać z tradycji bardzo określone punkty orientacyjnie i jednocześnie rozrzedzić je w ogólnym klimacie “literatury wyczerpania”, dając tym samym szansę własnym słowom dojść do głosu. Gutorow swoją poezją przywraca wiarę w istnienie równowagi między dwoma, zasadniczymi lękami twórczym: lękiem przed wpływem i lękiem przed naiwnością. Pokazuje, że możne istnieć doskonale zbalansowany wiersz, który nie odmawia sobie prawa do “gry w literackość” i “gry w życie”. Gra w życie pojawia się więc w momentach nieco czułostkowych retrospekcji, kiedy poeta przyspiesza z konfesją, retardacja natomiast każdorazowo polegałaby na przytrzymaniu tej konfesji w określonej tradycji poezjowania. Tym samym “inne tempo” tej poezji oznaczać musi inne imię mediacji między porządkami życia i literatury. Porządkiem, który tak bardzo zajmuje Gutorowa, i sporą grupę poetów polskich, którymi Jacek Gutorow zajmował się jako eseista.


Tekst ukazał się po raz pierwszy w “Gazecie Nagrody Literackiej Gdynia” (nr 3 [4]), 2009. Dziękujemy redakcji za zgodę na przedruk.

O AUTORZE

Krzysztof Siwczyk

Urodzony w 1977 roku w Knurowie. Poeta, recenzent literacki oraz okazjonalnie aktor. W „Polityce” ukazują się jego felietony, pracuje w Instytucie Mikołowskim. Laureat nagród literackich: „Czasu Kultury” (1995) i Fundacji Kultury (1999), Poznańskiego Przeglądu Nowości Wydawniczych (2003), Fundacji im. Kościelskich (2014). Był nominowany także do Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej „Silesius” (czterokrotnie), Narody Literackiej Gdynia oraz Nagrody Poetyckiej im. W. Szymborskiej. Zagrał tytułową rolę w filmie Wojaczek, za którą był nominowany do Europejskiej Nagrody Filmowej (2000). Dotychczas opublikował kilkanaście książek poetyckich, ostatnio: Krematoria 1/Krematoria 2. Mieszka w Gliwicach.

powiązania

Moje likwidacje

dzwieki / WYDARZENIA Krzysztof Siwczyk Marta Podgórnik Roman Honet

Zapis całego spotkania autorskiego z udziałem Romana Honeta, Marty Podgórnik i Krzysztof Siwczyk podczas Portu Wrocław 2009.

WIĘCEJ

Kochankowie na otwartm morzu

dzwieki / WYDARZENIA Dariusz Sośnicki Jacek Dehnel Julia Fiedorczuk Krzysztof Siwczyk Łukasz Jarosz

Zapis całego spotkania autorskiego z udziałem Jacka Dehnela, Julii Fiedorczuk, Łukasza Jarosza, Krzysztofa Siwczyka i Dariusza Sośnickiego podczas Portu Wrocław 2007.

WIĘCEJ

Rozbiórka

dzwieki / WYDARZENIA Andrzej Sosnowski Bohdan Zadura Darek Foks Dariusz Sośnicki Dariusz Suska Jacek Dehnel Jerzy Jarniewicz Krzysztof Siwczyk Marcin Sendecki Mariusz Grzebalski Marta Podgórnik Piotr Sommer Ryszard Krynicki Tadeusz Pióro Urszula Kozioł Wojciech Bonowicz Zbigniew Machej

Zapis całego spotkania autorskiego z udziałem Urszuli Kozioł, Ryszarda Krynickiego, Bohdana Zadury, Piotra Sommera, Jerzego Jarniewicza, Zbigniewa Macheja, Andrzeja Sosnowskiego, Tadeuszy Pióry, Darka Foksa, Wojciecha Bonowicza, Marcina Sendeckiego, Dariusza Suski, Mariusza Grzebalskiego, Dariusza Sośnickiego, Krzysztofa Siwczyka, Marty Podgórnik i Jacka Dehnela podczas Portu Wrocław 2007.

WIĘCEJ

Moi Moskale

dzwieki / WYDARZENIA Andrzej Sosnowski Anna Podczaszy Bogusław Kierc Eugeniusz Tkaczyszyn-Dycki Jerzy Jarniewicz Julia Fiedorczuk Krzysztof Siwczyk Natalia Gorbaniewska Natalia Woroszylska Tadeusz Pióro Wiktor Woroszylski

Zapis całego spotkania autorskiego wokół antologii Moi Moskale podczas Portu Wrocław 2006.

WIĘCEJ

W państwie środka

dzwieki / WYDARZENIA Bogusław Kierc Dariusz Sośnicki Krzysztof Siwczyk Tomasz Broda Zbigniew Machej

Zapis całego spotkania autorskiego z udziałem Bogusława Kierca, Zbigniewa Macheja, Krzysztofa Siwczyka, Dariusza Sośnickiego i Tomasza Brody podczas Portu Wrocław 2005.

WIĘCEJ

Z niedanych jestem

wywiady / O KSIĄŻCE Kacper Bartczak Krzysztof Siwczyk

Rozmowa Krzysztofa Siwczyka z Kacprem Bartczakiem, towarzysząca premierze książki Widoki wymazy, wydanej w Biurze Literackim 19 kwietnia 2021 roku.

WIĘCEJ

Rafał Wojaczek, który jest

dzwieki / WYDARZENIA Agnieszka Wolny-Hamkało Andrzej Sosnowski Bogusław Kierc Bohdan Zadura Darek Foks Dariusz Sośnicki Edward Pasewicz Eugeniusz Tkaczyszyn-Dycki Jerzy Jarniewicz Jurij Andruchowycz Krzysztof Siwczyk Maciej Malicki Maciej Melecki Marcin Sendecki Mariusz Grzebalski Marta Podgórnik Tadeusz Pióro Tomasz Majeran Tomasz Różycki Wojciech Bonowicz Zbigniew Machej

Zapis całego spotkania autorskiego poświęconego twórczości Rafała Wojaczka podczas Portu Legnica 2004.

WIĘCEJ

Dzikie wrażenia kreta (poeci trzech pokoleń)

dzwieki / WYDARZENIA Andrzej Sosnowski Bohdan Zadura Krzysztof Siwczyk Tomasz Majeran

Zapis całego spotkania autorskiego Tomasza Majerana, Krzysztofa Siwczyka, Andrzeja Sosnowskiego i Bohdana Zadury podczas Portu Literackiego 2004.

WIĘCEJ

Dowód z tożsamości i Zdania z treścią

dzwieki / WYDARZENIA Jerzy Jarniewicz Krzysztof Siwczyk

Zapis całego spotkania autorskiego Jerzego Jarniewicza i Krzysztofa Siwczyka podczas Portu Legnica 2003.

WIĘCEJ

Dopiero wyobraźnia wyzwoli rozum, czyniąc go faktycznie rozumnym

wywiady / O KSIĄŻCE Krzysztof Siwczyk Tadeusz Sławek

Rozmowa Krzysztofa Siwczyka z Tadeuszem Sławkiem, towarzysząca wydaniu książki Williama Blake’a Wyspa na Księżycu, w tłumaczeniu Tadeusza Sławka, która ukazała się w Biurze Literackim 2 marca 2020 roku.

WIĘCEJ

Rewizyta z zaświatów na okoliczność lektury

recenzje / ESEJE Krzysztof Siwczyk

Recenzja Krzysztofa Siwczyka, towarzysząca wydaniu książki Williama Blake’a Wyspa na Księżycu, w tłumaczeniu Tadeusza Sławka, która ukazała się w Biurze Literackim 2 marca 2020 roku.

WIĘCEJ

Drugie dotknięcie i Dane dni

dzwieki / WYDARZENIA Krzysztof Siwczyk Mariusz Grzebalski

Zapis całego spotkania autorskiego Mariusza Grzebalskiego i Krzysztofa Siwczyka podczas Portu Legnica 2000.

WIĘCEJ

Dyskusja: O “Wojaczku wielokrotnym”

dzwieki / DYSKUSJE Bogusław Kierc Katarzyna Batorowicz-Wołowiec Krzysztof Siwczyk Maciej Szczawiński Romuald Cudak Stanisław Bereś Stanisław Srokowski

Dyskusja wokół książki Stanisława Beresia i Katarzyny Batorowicz-Wołowiec Wojaczek wielokrotny z udziałem Romualda Cudaka, Bogusława Kierca, Stanisława Srokowskiego, Macieja M. Szczawińskiego, Krzysztof Siwczyka.

WIĘCEJ

Nazywacz

recenzje / IMPRESJE Krzysztof Siwczyk

Szkic Krzysztofa Siwczyka do poematu Palamedes Piotra Matywieckiego, wydanego w Biurze Literackim 1 maja 2017 roku.

WIĘCEJ

Dyskusja “Poeci a ikonosfera współczesności”

nagrania / Z Fortu do Portu Adam Wiedemann Andrzej Sosnowski Bohdan Zadura Krzysztof Siwczyk Marcin Świetlicki

Krzysztof Siwczyk, Marcin Świetlicki, Andrzej Sosnowski, Adam Wiedemann i Bohdan Zadura spierają się o ikonosferę współczesności. Port Legnica 2002.

WIĘCEJ

Dyskusja “Czy poezja może zmienić świat?”

nagrania / Między wierszami Anna Podczaszy Bohdan Zadura Jerzy Jarniewicz Krzysztof Siwczyk Tomasz Broda Zbigniew Machej

Krzysztof Siwczyk, Anna Podczaszy, Bohdan Zadura, Jerzy Jarniewicz, Zbigniew Machej oraz Tomasz Broda o tym, czy poezja to próba “dania w pysk światu”, czy może jego zmiany?

WIĘCEJ

Dyskusja “Słowa ujemne poetycko”

nagrania / Między wierszami Bohdan Zadura Krzysztof Siwczyk Marcin Świetlicki Zbigniew Machej

Zbigniew Machej, Krzysztof Siwczyk, Marcin Świetlicki i Bohdan Zadura zastanawiają się, czy istnieją słowa o ujemnym potencjale poetyckim. Port Legnica 2002.

WIĘCEJ

Rodzaj przenikliwości

recenzje / ESEJE Krzysztof Siwczyk

Recenzja Krzysztofa Siwczyka z książki Farsz Marcin Sendeckiego.

WIĘCEJ

Osiemdziesiąt pięć prawd o Rafale Wojaczku

recenzje / ESEJE Krzysztof Siwczyk

Recenzja Krzysztofa Siwczyka z książki Wojaczek wielokrotny. Wspomnienia, relacje, świadectwa Stanisława Beresia i Katarzyny Batorowicz-Wołowiec.

WIĘCEJ

Półświatek

recenzje / IMPRESJE Krzysztof Siwczyk

Recenzja Krzysztofa Siwczyka z książki Studium temperamentu Ronalda Firbanka.

WIĘCEJ

Koszmarne mroki

recenzje / ESEJE Krzysztof Siwczyk

Recenzja Krzysztofa Siwczyka z książki Pięć opakowań Marty Podgórnik.

WIĘCEJ

[Blant chwacko przyjmuje…], [Wjazd do osady smutnych religii], [I nadal żywisz urazę…]

recenzje / KOMENTARZE Krzysztof Siwczyk

Autorski komentarz Krzysztofa Siwczyka do wierszy z książki Centrum likwidacji szkód.

WIĘCEJ

O Egzotycznych ptakach i roślinach

recenzje / NOTKI I OPINIE Joanna Wajs Julia Fiedorczuk Krzysztof Siwczyk

Komentarze Julii Fiedorczuk, Joanny Wajs, Krzysztofa Siwczyka.

WIĘCEJ

O Wycieczkach krajoznawczych

recenzje / NOTKI I OPINIE Karol Maliszewski Krzysztof Siwczyk Marta Podgórnik

Komentarze Karola Maliszewskiego, Krzysztofa Siwczyka, Marty Podgórnik.

WIĘCEJ

O Ustaleniach z Maastricht

recenzje / NOTKI I OPINIE Agnieszka Wolny-Hamkało Jacek Bierut Karol Pęcherz Krzysztof Siwczyk

Komentarze Agnieszki Wolny-Hamkało, Jacka Bieruta, Karola Pęcherza i Krzysztofa Siwczyka.

WIĘCEJ

…jak aksjomat na granicy kilku geometrii (o poezji Kacpra Bartczaka)

recenzje / NOTKI I OPINIE Krzysztof Siwczyk

Krzysztof Siwczyk o poezji Kacpra Bartczaka.

WIĘCEJ

Ludzie, których znacie, Słowa do muzyki, Bez

recenzje / KOMENTARZE Krzysztof Siwczyk

Autorski komentarz Krzysztofa Siwczyka do wierszy z książki W państwie środka.

WIĘCEJ

Sum, Ortalion, Nadzieja – bez zaskoczeń

recenzje / KOMENTARZE Krzysztof Siwczyk

Autorski komentarz Krzysztofa Siwczyka do wierszy z książki List otwarty.

WIĘCEJ

Cóż, Jeść, Głupi Jaś

recenzje / KOMENTARZE Krzysztof Siwczyk

Autorski komentarz Krzysztofa Siwczyka do wierszy z książki Dane dni.

WIĘCEJ

Zimne, wykalkulowane wiersze

dzwieki / RECYTACJE Jacek Gutorow

Wiersz z tomu Inne tempo, zarejestrowany podczas spotkania “Inne państwa” na festiwalu Port Wrocław 2009.

WIĘCEJ

Inne tempo

nagrania / Między wierszami Jacek Gutorow

Z Jackiem Gutorowem o wydanej w 2009 roku książce rozmawiają Marta Podgórnik i Krzysztof Siwczyk. Filmowa etiuda do wiersza „Creative writing” w reżyserii Anny Jadowskiej.

WIĘCEJ

O ambicji oraz poezji zasłaniającej widoki

recenzje / ESEJE Jakub Winiarski

Recenzja Krzysztofa Siwczyka z książki Inne tempo Jacka Gutorowa.

WIĘCEJ

O Centrum likwidacji szkód

recenzje / NOTKI I OPINIE Bartosz Sadulski Małgorzata Niklasińska

Komentarze Bartosza Sadulskiego, Magdaleny Jędrusiak, Małgorzaty (Kingosi) Niklasińskiej oraz Łukasza Baduli.

WIĘCEJ

On młody i genialny był…

recenzje / ESEJE Piotr Śliwiński

Recenzja Piotra Śliwińskiego z książki List otwarty Krzysztofa Siwczyka.

WIĘCEJ