recenzje / ESEJE

Rewizyta z zaświatów na okoliczność lektury

Krzysztof Siwczyk

Recenzja Krzysztofa Siwczyka, towarzysząca wydaniu książki Williama Blake’a Wyspa na Księżycu, w tłumaczeniu Tadeusza Sławka, która ukazała się w Biurze Literackim 2 marca 2020 roku.

Biuro Literackie kup książkę na poezjem.pl

W swojej wielkiej rozprawie U-bywać. Człowiek, świat, przyjaźń w twórczości Williama Blake’a[1] Tadeusz Sławek wielopasmowo opisuje dzieło, którego przepastność zdaje się idealnie odpowiadać wrażeniom z lektury tekstów zebranych w Wyspie na Księżycu. Mamy tu Blake’a w summie poetyckiej i w arcydzielnym przekładzie jego najlepszego interpretatora. Blake’a winniśmy czytać uzbrojeni po zęby w odniesienia bibliograficzne, czyniąc regularny zaciąg z egzegetycznych aktualizacji, jak chociażby z retrospektywnej londyńskiej wystawy w Tate Modern – być może ostatniego tak rozległego przedsięwzięcia wystawienniczego prezentującego całość dorobku malarskiego autora Pieśni doświadczenia. Oglądać i czytać niedoskonały świat, „u-bywać” nieustannie w nadmiarowym zaświecie – oto program artystyczny, z jakim ten wielki Anglik zostawił nas na pokuszenie pytania o jego ponadczasową nośność. Ta zależy najpewniej od tego, kto i jak ogląda albo czyta.

Na okoliczność gnostyckich elementów myśli Blake’a Tadeusz Sławek ukuł trafne określenie świata „zbytniego”. Tak właśnie zwykle jawi się w swoich nadmiarowych fenomenach, dla których poznawcze możliwości człowieka, wyrażane w oświeceniowej miarce wag, centyli i wszelkich pojęć racjonalnego umysłu, zdają się zaiste instrumentarium tyleż uśmierzającym, co wzmagającym lęk przed tego „zbytku” pustką i fałszem. Niemal każdy tekst Blake’a apeluje o inny porządek, o transgresję doświadczenia rzeczywistości ku nad(nie)rzeczywistości, której wektor wyznacza kreacja poetycka, profilowana przez – nieredukowalną do zinstytucjonalizowanej religii – wizję zaświatów stanowiących rodzaj dodatkowej inwestycji w pozorny „zbytek” empirii.

Na okoliczność gruntownego przemyślenia relacji Boga i rządzonego przygodnym prawem genomii człowieka Blake również przybywa ze skądinąd pocieszycielską wizją braterskiej „współśmierci”, manifestującej się w poprzedzającym Zmartwychwstanie wątpieniu w zasadność i sens życia. Świętość i dosensownienie życia – kolejna zdecydowana inwestycja w jego niezbywalny charakter – są aksjomatyczne tylko w relacji z Drugim, w poniekąd gniewnym i buntowniczym akcie zrzeczenia się życia na rzecz Drugiego, w bezdyskusyjnie filantropijnym geście darowania życia, wreszcie w empatycznej komunii przyjaźni rozumianej jako oddanie.

Na okoliczność już stricte poetyckich zaplotów tradycji Blake’owskiej i polskiej tak w medytacjach nad twórczością Blake’a i Czesława Miłosza konkretyzuje owo oddanie Tadeusz Sławek:

Zatem miast „poznawać”, doznawać olśnienia tym, co nowe i niezwykłe, powtarzamy te same obserwacje i spostrzeżenia zmysłów wdrożonych do tego, by przedstawiać świat jako już uformowany i ograniczony.
Świat zachodniej epistemologii jest światem, poza który nie można wystąpić, w którym jedynie można się mościć w poczuciu ważności własnego „ja” (Blake’owskie Self-hood, do obalenia którego nawołuje w wielu utworach; jak trudne to zadanie, widać z wyznania Miłosza w wierszu „Zdziechowski”: „Długo trwała moja nauka powściągania siebie”)[2].

Na okoliczność nauki powściągania siebie – które to „ja” świetnie mości się również w jednobrzmiących i jednoznacznych deklaracjach ideowych – daje nam Blake całą panoramę chwytów poetyckich, w których łączy to, co niełączliwe. Gdy staje w poprzek fragmentaryzacji doświadczenia świata i jego radykalnej solipsyzacji, wydaje się wierny zasadzie coincidentia oppositorum,
w której każda egzystencjalna błahość czy drobnostka jest równie godna podróży i głębinowego namysłu, co najdalsza księżycowa ekskursja.

Być może właśnie w tym aspekcie, zwłaszcza w dzisiejszym stanie świata i zaświatów, także na tę okoliczność należy zwrócić baczną uwagę. Stan świata, ujmowany w kategoriach posthumanistyki i, co w przypadku Blake’a ważniejsze, w kategoriach posttechniki, zdaje się wymowną manifestacją obaw, jakie ten angielski poeta zgłaszał na początku ery rewolucji przemysłowej. Atrofia centralnego statusu jednostki, którą owa rewolucja umasowiła w „Szatańskich Młynach” fabryk, dziś zdaje się stosunkowo spolegliwą, wstępną fazą utraty podmiotowości w globalnej sieci mechanizmów hodowli człowieka ponowoczesnego. Człowieka, który wrzucony w świat „bezpodstawny” wybiera zaledwie egzystencjalne role z coraz bardziej ubogiej palety rynkowych ofert. Jednocześnie człowiek ten jest sprawnie zawiadywany przez coraz silniej wyczuwalny powrót państwowej przemocy i dozór tego państwa nad jednostkową wyobraźnią. Przed tym nadzorem, reglamentującym eksces „pojedynczości” na rzecz organizowania kolegialnej wyobraźni państwowej, Blake wyraźnie przestrzegał. Skądinąd złowieszczo brzmi w tym kontekście stygmatyzujące określenie „Mad Blake”.

Co się zaś tyczy stanu zaświatów, również poddanych sprawnej musztrze ideologicznej, to w poezji Blake’a mamy do czynienia z ich kreacyjną ekspozycją, wobec której współczesny język poetycki pozostaje nieco niemy. Niech nas jednak nie paraliżuje wizja nowego Jeruzalem – fantazmatu świata „zewnętrznego” wobec globalnego Babilonu, którego synonimem stają się wielkie metropolie, takie jak Londyn. Wszak Jeruzalem to ścieżka pracy wyobraźni transcendującej boleśnie doczesne, realne doświadczenie życia tu i teraz, w tym, a nie innym świecie. Stan zaświatu jest ściśle związany ze stanem metaforycznej amplitudy znaczeń symbolicznych, jakie winniśmy przydawać najlichszej chwili codziennej. Świat i zaświat okazują się w poezji Blake’a panoptykonem, którego fundament lokuje się w radykalnej, niemierzalnej narzędziami nowoczesnych nauk wyobraźni tego, który świat i zaświat pisze. Życie i pisanie, estetyka i etyka, ciało i dusza umykają dialektycznym dybom, stając się intensywnym, językowym, dawczym źródłem rzeczywistości. Blake byłby więc naszym – ludzi zwirtualizowanych – współczesnym, nieustannie nawołującym o nową niewinność kreacji literackiej i nowe doświadczenie odzyskiwania gruntu świata pod stopami za pomocą pracy wyobraźni. Nie bez racji pisze Tadeusz Sławek: „wyobraźnia to przede wszystkim żywioł ontologiczny, bez którego człowiek traci poczucie bycia”[3].

Na okoliczność innych ostateczności, których Blake nie mógł wymyśleć i zwymyślać, pragnę przywołać istnienie wymiaru popkultury pełnymi garściami czerpiącej z Blake’owskiego empireum, gdzie bogowie i demony walczą o człowiecze dusze w podróży kończącej się na psychoanalitycznej kozetce. Kultura zwielokrotnionych obrazów wciąż podbija stawkę w grze o grozę doświadczenia życia, mając za nic tego życia nieskończenie złożone motywacje. Czytamy więc jak ekfrazę „Wielkiego czerwonego smoka i niewiastę obleczoną w słońce”, którzy zostali wytatuowani na barczystym ciele Ralpha Finnesa w thrillerze Thomasa Harrisa. Na moment sceny filmowej kultura zwielokrotnionych obrazów inwestuje w głębię, której u swych początków się wyrzekła.

Tymczasem przekłady Tadeusza Sławka głębię zwracają i darują jako szansę na drugie, lepsze życie w wierszu.


Przypisy:
[1] T. Sławek, U-bywać. Człowiek, świat, przyjaźń w twórczości Williama Blake’a, Katowice 2001.
[2] T. Sławek, Bóg, prawo, przyjaźń. Czytając Williama Blake’a i Czesława Miłosza, „Tygodnik Powszechny – Apokryf” 2001, nr 16.
[3] Tamże.

O AUTORZE

Krzysztof Siwczyk

Urodzony w 1977 roku w Knurowie. Poeta, recenzent literacki oraz okazjonalnie aktor. W „Polityce” ukazują się jego felietony, pracuje w Instytucie Mikołowskim. Laureat nagród literackich: „Czasu Kultury” (1995) i Fundacji Kultury (1999), Poznańskiego Przeglądu Nowości Wydawniczych (2003), Fundacji im. Kościelskich (2014). Był nominowany także do Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej „Silesius” (czterokrotnie), Narody Literackiej Gdynia oraz Nagrody Poetyckiej im. W. Szymborskiej. Zagrał tytułową rolę w filmie Wojaczek, za którą był nominowany do Europejskiej Nagrody Filmowej (2000). Dotychczas opublikował kilkanaście książek poetyckich, ostatnio: Krematoria 1/Krematoria 2. Mieszka w Gliwicach.

powiązania

Moje likwidacje

dzwieki / WYDARZENIA Krzysztof Siwczyk Marta Podgórnik Roman Honet

Zapis całego spotkania autorskiego z udziałem Romana Honeta, Marty Podgórnik i Krzysztof Siwczyk podczas Portu Wrocław 2009.

WIĘCEJ

Kochankowie na otwartm morzu

dzwieki / WYDARZENIA Dariusz Sośnicki Jacek Dehnel Julia Fiedorczuk Krzysztof Siwczyk Łukasz Jarosz

Zapis całego spotkania autorskiego z udziałem Jacka Dehnela, Julii Fiedorczuk, Łukasza Jarosza, Krzysztofa Siwczyka i Dariusza Sośnickiego podczas Portu Wrocław 2007.

WIĘCEJ

Rozbiórka

dzwieki / WYDARZENIA Andrzej Sosnowski Bohdan Zadura Darek Foks Dariusz Sośnicki Dariusz Suska Jacek Dehnel Jerzy Jarniewicz Krzysztof Siwczyk Marcin Sendecki Mariusz Grzebalski Marta Podgórnik Piotr Sommer Ryszard Krynicki Tadeusz Pióro Urszula Kozioł Wojciech Bonowicz Zbigniew Machej

Zapis całego spotkania autorskiego z udziałem Urszuli Kozioł, Ryszarda Krynickiego, Bohdana Zadury, Piotra Sommera, Jerzego Jarniewicza, Zbigniewa Macheja, Andrzeja Sosnowskiego, Tadeuszy Pióry, Darka Foksa, Wojciecha Bonowicza, Marcina Sendeckiego, Dariusza Suski, Mariusza Grzebalskiego, Dariusza Sośnickiego, Krzysztofa Siwczyka, Marty Podgórnik i Jacka Dehnela podczas Portu Wrocław 2007.

WIĘCEJ

Moi Moskale

dzwieki / WYDARZENIA Andrzej Sosnowski Anna Podczaszy Bogusław Kierc Eugeniusz Tkaczyszyn-Dycki Jerzy Jarniewicz Julia Fiedorczuk Krzysztof Siwczyk Natalia Gorbaniewska Natalia Woroszylska Tadeusz Pióro Wiktor Woroszylski

Zapis całego spotkania autorskiego wokół antologii Moi Moskale podczas Portu Wrocław 2006.

WIĘCEJ

W państwie środka

dzwieki / WYDARZENIA Bogusław Kierc Dariusz Sośnicki Krzysztof Siwczyk Tomasz Broda Zbigniew Machej

Zapis całego spotkania autorskiego z udziałem Bogusława Kierca, Zbigniewa Macheja, Krzysztofa Siwczyka, Dariusza Sośnickiego i Tomasza Brody podczas Portu Wrocław 2005.

WIĘCEJ

Z niedanych jestem

wywiady / O KSIĄŻCE Kacper Bartczak Krzysztof Siwczyk

Rozmowa Krzysztofa Siwczyka z Kacprem Bartczakiem, towarzysząca premierze książki Widoki wymazy, wydanej w Biurze Literackim 19 kwietnia 2021 roku.

WIĘCEJ

Rafał Wojaczek, który jest

dzwieki / WYDARZENIA Agnieszka Wolny-Hamkało Andrzej Sosnowski Bogusław Kierc Bohdan Zadura Darek Foks Dariusz Sośnicki Edward Pasewicz Eugeniusz Tkaczyszyn-Dycki Jerzy Jarniewicz Jurij Andruchowycz Krzysztof Siwczyk Maciej Malicki Maciej Melecki Marcin Sendecki Mariusz Grzebalski Marta Podgórnik Tadeusz Pióro Tomasz Majeran Tomasz Różycki Wojciech Bonowicz Zbigniew Machej

Zapis całego spotkania autorskiego poświęconego twórczości Rafała Wojaczka podczas Portu Legnica 2004.

WIĘCEJ

Dzikie wrażenia kreta (poeci trzech pokoleń)

dzwieki / WYDARZENIA Andrzej Sosnowski Bohdan Zadura Krzysztof Siwczyk Tomasz Majeran

Zapis całego spotkania autorskiego Tomasza Majerana, Krzysztofa Siwczyka, Andrzeja Sosnowskiego i Bohdana Zadury podczas Portu Literackiego 2004.

WIĘCEJ

Dowód z tożsamości i Zdania z treścią

dzwieki / WYDARZENIA Jerzy Jarniewicz Krzysztof Siwczyk

Zapis całego spotkania autorskiego Jerzego Jarniewicza i Krzysztofa Siwczyka podczas Portu Legnica 2003.

WIĘCEJ

Dopiero wyobraźnia wyzwoli rozum, czyniąc go faktycznie rozumnym

wywiady / O KSIĄŻCE Krzysztof Siwczyk Tadeusz Sławek

Rozmowa Krzysztofa Siwczyka z Tadeuszem Sławkiem, towarzysząca wydaniu książki Williama Blake’a Wyspa na Księżycu, w tłumaczeniu Tadeusza Sławka, która ukazała się w Biurze Literackim 2 marca 2020 roku.

WIĘCEJ

Drugie dotknięcie i Dane dni

dzwieki / WYDARZENIA Krzysztof Siwczyk Mariusz Grzebalski

Zapis całego spotkania autorskiego Mariusza Grzebalskiego i Krzysztofa Siwczyka podczas Portu Legnica 2000.

WIĘCEJ

Dyskusja: O “Wojaczku wielokrotnym”

dzwieki / DYSKUSJE Bogusław Kierc Katarzyna Batorowicz-Wołowiec Krzysztof Siwczyk Maciej Szczawiński Romuald Cudak Stanisław Bereś Stanisław Srokowski

Dyskusja wokół książki Stanisława Beresia i Katarzyny Batorowicz-Wołowiec Wojaczek wielokrotny z udziałem Romualda Cudaka, Bogusława Kierca, Stanisława Srokowskiego, Macieja M. Szczawińskiego, Krzysztof Siwczyka.

WIĘCEJ

Nazywacz

recenzje / IMPRESJE Krzysztof Siwczyk

Szkic Krzysztofa Siwczyka do poematu Palamedes Piotra Matywieckiego, wydanego w Biurze Literackim 1 maja 2017 roku.

WIĘCEJ

Dyskusja “Poeci a ikonosfera współczesności”

nagrania / Z Fortu do Portu Adam Wiedemann Andrzej Sosnowski Bohdan Zadura Krzysztof Siwczyk Marcin Świetlicki

Krzysztof Siwczyk, Marcin Świetlicki, Andrzej Sosnowski, Adam Wiedemann i Bohdan Zadura spierają się o ikonosferę współczesności. Port Legnica 2002.

WIĘCEJ

Dyskusja “Czy poezja może zmienić świat?”

nagrania / Między wierszami Anna Podczaszy Bohdan Zadura Jerzy Jarniewicz Krzysztof Siwczyk Tomasz Broda Zbigniew Machej

Krzysztof Siwczyk, Anna Podczaszy, Bohdan Zadura, Jerzy Jarniewicz, Zbigniew Machej oraz Tomasz Broda o tym, czy poezja to próba “dania w pysk światu”, czy może jego zmiany?

WIĘCEJ

Dyskusja “Słowa ujemne poetycko”

nagrania / Między wierszami Bohdan Zadura Krzysztof Siwczyk Marcin Świetlicki Zbigniew Machej

Zbigniew Machej, Krzysztof Siwczyk, Marcin Świetlicki i Bohdan Zadura zastanawiają się, czy istnieją słowa o ujemnym potencjale poetyckim. Port Legnica 2002.

WIĘCEJ

Rodzaj przenikliwości

recenzje / ESEJE Krzysztof Siwczyk

Recenzja Krzysztofa Siwczyka z książki Farsz Marcin Sendeckiego.

WIĘCEJ

Osiemdziesiąt pięć prawd o Rafale Wojaczku

recenzje / ESEJE Krzysztof Siwczyk

Recenzja Krzysztofa Siwczyka z książki Wojaczek wielokrotny. Wspomnienia, relacje, świadectwa Stanisława Beresia i Katarzyny Batorowicz-Wołowiec.

WIĘCEJ

"Gra w literackość" i "gra w życie"

recenzje / ESEJE Krzysztof Siwczyk

Recenzja Krzysztofa Siwczyka z książki Inne tempo Jacka Gutorowa.

WIĘCEJ

Półświatek

recenzje / IMPRESJE Krzysztof Siwczyk

Recenzja Krzysztofa Siwczyka z książki Studium temperamentu Ronalda Firbanka.

WIĘCEJ

Koszmarne mroki

recenzje / ESEJE Krzysztof Siwczyk

Recenzja Krzysztofa Siwczyka z książki Pięć opakowań Marty Podgórnik.

WIĘCEJ

[Blant chwacko przyjmuje…], [Wjazd do osady smutnych religii], [I nadal żywisz urazę…]

recenzje / KOMENTARZE Krzysztof Siwczyk

Autorski komentarz Krzysztofa Siwczyka do wierszy z książki Centrum likwidacji szkód.

WIĘCEJ

O Egzotycznych ptakach i roślinach

recenzje / NOTKI I OPINIE Joanna Wajs Julia Fiedorczuk Krzysztof Siwczyk

Komentarze Julii Fiedorczuk, Joanny Wajs, Krzysztofa Siwczyka.

WIĘCEJ

O Wycieczkach krajoznawczych

recenzje / NOTKI I OPINIE Karol Maliszewski Krzysztof Siwczyk Marta Podgórnik

Komentarze Karola Maliszewskiego, Krzysztofa Siwczyka, Marty Podgórnik.

WIĘCEJ

O Ustaleniach z Maastricht

recenzje / NOTKI I OPINIE Agnieszka Wolny-Hamkało Jacek Bierut Karol Pęcherz Krzysztof Siwczyk

Komentarze Agnieszki Wolny-Hamkało, Jacka Bieruta, Karola Pęcherza i Krzysztofa Siwczyka.

WIĘCEJ

…jak aksjomat na granicy kilku geometrii (o poezji Kacpra Bartczaka)

recenzje / NOTKI I OPINIE Krzysztof Siwczyk

Krzysztof Siwczyk o poezji Kacpra Bartczaka.

WIĘCEJ

Ludzie, których znacie, Słowa do muzyki, Bez

recenzje / KOMENTARZE Krzysztof Siwczyk

Autorski komentarz Krzysztofa Siwczyka do wierszy z książki W państwie środka.

WIĘCEJ

Sum, Ortalion, Nadzieja – bez zaskoczeń

recenzje / KOMENTARZE Krzysztof Siwczyk

Autorski komentarz Krzysztofa Siwczyka do wierszy z książki List otwarty.

WIĘCEJ

Cóż, Jeść, Głupi Jaś

recenzje / KOMENTARZE Krzysztof Siwczyk

Autorski komentarz Krzysztofa Siwczyka do wierszy z książki Dane dni.

WIĘCEJ

Książki z Biura: Odcinek 5 Wyspa na Księżycu

nagrania / Między wierszami Tadeusz Sławek William Blake

Piąty odcinek cyklu Książki z Biura. Nagranie zrealizowano w ramach projektu Kartoteka 25.

WIĘCEJ

Dopiero wyobraźnia wyzwoli rozum, czyniąc go faktycznie rozumnym

wywiady / O KSIĄŻCE Krzysztof Siwczyk Tadeusz Sławek

Rozmowa Krzysztofa Siwczyka z Tadeuszem Sławkiem, towarzysząca wydaniu książki Williama Blake’a Wyspa na Księżycu, w tłumaczeniu Tadeusza Sławka, która ukazała się w Biurze Literackim 2 marca 2020 roku.

WIĘCEJ

List rozbitka z Wyspy na Księżycu

recenzje / KOMENTARZE Tadeusz Sławek

Autorski komentarz Tadeusza Sławka, towarzyszący wydaniu książki Williama Blake’a Wyspa na Księżycu, w tłumaczeniu Tadeusza Sławka, która ukazała się w Biurze Literackim 2 marca 2020 roku.

WIĘCEJ

Wyspa na Księżycu (2)

utwory / zapowiedzi książek Tadeusz Sławek William Blake

Fragment zapowiadający książkę Williama Blake’a Wyspa na Księżycu, w tłumaczeniu Tadeusza Sławka, która ukaże się w Biurze Literackim 2 marca 2020 roku.

WIĘCEJ

Wyspa na Księżycu

utwory / zapowiedzi książek Tadeusz Sławek William Blake

Fragment zapowiadający książkę Williama Blake’a Wyspa na Księżycu, w tłumaczeniu Tadeusza Sławka, która ukaże się w Biurze Literackim 2 marca 2020 roku.

WIĘCEJ

O Centrum likwidacji szkód

recenzje / NOTKI I OPINIE Bartosz Sadulski Małgorzata Niklasińska

Komentarze Bartosza Sadulskiego, Magdaleny Jędrusiak, Małgorzaty (Kingosi) Niklasińskiej oraz Łukasza Baduli.

WIĘCEJ

On młody i genialny był…

recenzje / ESEJE Piotr Śliwiński

Recenzja Piotra Śliwińskiego z książki List otwarty Krzysztofa Siwczyka.

WIĘCEJ