Półświatek

Studium temperamentu, kolejna po Zdeptanym kwiatuszku (jak wiadomo, w tłumaczeniu Andrzeja Sosnowskiego, który po raz kolejny odkrywa dla polszczyzny jakieś aromatyczne “trucizny”) zwarta publikacja Ronalda Firbanka w języku polskim prawdopodobnie, należałoby sobie tego życzyć, zrealizuje paradygmatyczny odbiór tej twórczości w czasach jej premierowych odsłon: “zdobywała sobie przychylność małej grupy pisarzy i czytelników, i spotykała się z obojętnością całej reszty”. (cytuję za Grzegorzem Jankowiczem, autorem doskonałego posłowia do wyboru wczesnych tekstów Firbanka i tłumaczem części z nich). Być może jednak “cała reszta” nauczyła się w międzyczasie obcować z ekstrawagancką estetyką kampu i ekstatycznym eksperymentem na żywym ciele prozy realistycznej? Być może Firbank w Polsce zostanie odnaleziony jako prawodawca strategii pisarskich, o których żwawo, jakby w poczuciu obcowania z “dziewiczym” terenem, jeszcze nie tak dawno dyskutowano w polskiej prasie codziennej? Być może.

Lektura wczesnych rzeczy Firbanka stanowi faktyczną ucztę u stołu gęsto zastawionego cennymi utensyliami. Rekwizytornia tych próz błyskawicznie przenosi czytelnika w salonowy półświatek (ekspozycja), w którym Firbank rozgrywa rozliczne napięcia między silnie ucharakteryzowanymi kukiełkami – subiektywami samego autora, wymyślnymi homonimami, wreszcie przetworzonymi obrazami bliskich mu ludzi. Wydaje się, że “wczesny” Firbank ma nam do zaproponowania ciekawą grę w umowne scenografie i scenariusze ludzkiej pantomimy, opartej na doskonale wystudiowanych gestach epoki. I owszem, też. Prawdziwą tragikomedię Firbank reżyseruje tuż za fasadą swoich narracji. “Kamp jest oparty na dystansie wobec tego, co naturalne, a jeśli już wejdziemy w przestrzeń nienaturalności, to nie ma mowy o dystansie wobec przerafinowanego zachowania, wymyślnych gestów czy udziwnionych słów” – twierdzi Grzegorz Jankowicz w swoim posłowiu i najwyraźniej szykuje polskiemu czytelnikowi horrendum. Nic bowiem tak nie przestrasza polskiego czytelnika, jak powyższa konstatacja, której daleko idące konsekwencje są w stanie obrócić w popiół literacki kanon, ba, dokonać poważnych zniszczeń w tradycyjnie pojętym pisarskim geście “re-prezentującym” nawet najbardziej aberracyjny świat. Firbank bowiem nie “re-prezentuje” – on raczej poddaje językowym “re-presjom” wysoce arbitralny model świata, którego pół znajduje się po stronie czystej irracjonalności, drugie pół natomiast tkwi w czystym niebycie tego, co zwykliśmy nazywać światem przedstawionym.

Kontynuując zwłowieszcze posłowie Jankowicz ucina rzecz krótko: “Przesadzone gesty mają szczególne znaczenie dla wtajemniczonych, dla pozostałych są zaś doskonale obojętne”. Przyjmując, że grubą przesadą jest straszenie polskiego czytelnika zniewieściałym, delikatnym, wystylizowanym, upudrowanym, chorowitym, sztucznym, dowcipnym, pachnącym, i diablo genialnym Firbankiem, bez najmniejszej przesady możemy zaufać tej wizji artystycznej. Wydaje się być “bliżej krwioobiegu”, jak mawiał inny, rodzimy klasyk.