Sebyła. Wojna zabrała mu życie, ale oszczędziła archiwum

To nie­praw­do­po­dob­ne: zacho­wa­ło się nie­mal wszyst­ko – od naj­wcze­śniej­szych utwo­rów i rysun­ków, przez obszer­ny zbiór zdjęć i ręko­pi­sów, po listy pisa­ne tuż przed wyru­sze­niem na front. Jest cała kore­spon­den­cja z cza­su, gdy był redak­to­rem „Kwa­dry­gi”, a potem „Zet”; o publi­ka­cję w tych pismach zabie­ga­li wszy­scy, któ­rzy chcie­li w lite­ra­tu­rze coś zna­czyć. „Jest to tro­chę po cham­sku bić w oczy swo­je­mi wer­sa­mi i Pana zanu­dzać”, pisał do Wła­dy­sła­wa Seby­ły Cze­sław Miłosz, wysy­ła­jąc mu w mar­cu 1932 r. dwa utwo­ry. Wszyst­ko się zacho­wa­ło; kamie­ni­ca na Brze­skiej, w któ­rej miesz­ka­li Seby­ło­wie, szczę­śli­wie oca­la­ła wśród bom­bar­do­wań i ostrza­łu. Potem przez lata wdo­wa po poecie, Sabi­na, czu­wa­ła nad tym, żeby nic z cen­ne­go zbio­ru nie zgi­nę­ło. I nie zgi­nę­ło. Brak jedy­nie ory­gi­na­łów dwóch pocz­tó­wek wysła­nych ze Sta­ro­biel­ska.

Ze wzglę­du na oko­licz­no­ści śmier­ci Seby­ła był po woj­nie ska­za­ny na zapo­mnie­nie. Ale wyma­zać zupeł­nie jego nazwi­ska nie było spo­so­bu. Poja­wiał się we wspo­mnie­niach o Gał­czyń­skim, o „kwa­dry­gan­tach”, o mię­dzy­wo­jen­nej War­sza­wie. W krę­gu jego lite­rac­kich zna­jo­mych było wie­lu lewi­cu­ją­cych auto­rów, któ­rzy w PRL‑u cie­szy­li się przy­chyl­no­ścią władz. W 1960 r. Sabi­nie Seby­ło­wej uda­ło się wydać książ­kę wspo­mnień „Okład­ka z pega­zem”. Ska­za­ny na noc, egzy­sto­wał w pół­mro­ku, na mar­gi­ne­sach, któ­re – zwłasz­cza po roku 1980 – zaczę­ły coraz bar­dziej inte­re­so­wać bada­czy dwu­dzie­sto­wiecz­nej lite­ra­tu­ry. Nie­ste­ty, zerwa­ne­go kon­tak­tu z czy­tel­ni­ka­mi już nie odzy­skał; kon­se­kwent­nie upo­mi­nał się o pamięć o nim Miłosz, tak­że inni poświad­cza­li, że był jed­nym z naj­wy­bit­niej­szych poetów dwu­dzie­sto­le­cia mię­dzy­wo­jen­ne­go. Ale zmia­ny, któ­re doko­ny­wa­ły się w języ­ku poezji, spra­wia­ły, że dystans mię­dzy współ­cze­snym czy­tel­ni­kiem a dzie­łem Seby­ły sta­le się powięk­szał.

W Muzeum Lite­ra­tu­ry w War­sza­wie moż­na do 19 maja oglą­dać poświę­co­ną mu wysta­wę. Na pla­ka­cie, któ­ry ją rekla­mu­je, umiesz­czo­no zdję­cie poety strze­la­ją­ce­go z małe­go kara­bin­ku. Zosta­ło wyko­na­ne w Pary­żu w czerw­cu 1931 r. na Wysta­wie Kolo­nial­nej; cel­ny strzał uru­cha­miał migaw­kę i w ten spo­sób otrzy­my­wa­ło się pamiąt­ko­wą foto­gra­fię. Para­doks losu Seby­ły pole­gał na tym, że jako czło­wiek o zde­cy­do­wa­nie pacy­fi­stycz­nych prze­ko­na­niach dużą część życia spę­dził w mun­du­rze i z bro­nią w ręku, brał udział w dwóch woj­nach i jed­nym powsta­niu, i zgi­nął jako żoł­nierz. Nie cier­piał woj­sko­we­go dry­lu; powo­ła­ny do służ­by pod koniec lat dwu­dzie­stych, pisał do żony: „Będę się chy­ba bun­to­wał przez cały czas poby­tu w woj­sku i znie­na­wi­dzę armię i mili­ta­ryzm w ogó­le jesz­cze gorzej, niż dotąd nie­na­wi­dzi­łem”. Mimo to dzie­sięć lat póź­niej znów wło­żył mun­dur. Wyje­chał na woj­nę, nie zdą­żyw­szy poże­gnać się z rodzi­ną. W mar­cu 1940 r. pisał z obo­zu, jak sobie radzi z przy­mu­so­wą bez­czyn­no­ścią. „Czy­tam tro­chę, po rosyj­sku i ukra­iń­sku, gram w sza­chy, roz­ma­wiam i roz­my­ślam. Cza­sem słu­cham muzy­ki przez radio, któ­ra tu jest dobra, ale – dziw­ne to dosyć – bar­dzo mi cięż­ko słu­chać, choć jak wiesz, bar­dzo lubię muzy­kę. Następ­ną kart­kę napi­szę, praw­do­po­dob­nie, w kwiet­niu…”.

Ostat­nia część wysta­wy nosi tytuł „Lustra”. Poświę­co­na zosta­ła Sabi­nie i Witol­do­wi Seby­łom (rodzi­ce nazy­wa­li syna „Maciu­siem”, ale na chrzcie jako pierw­sze otrzy­mał imię Witold). Naj­bliż­si domy­śla­li się, co sta­ło się z poetą, ale mimo to cze­ka­li na jego powrót. 4 listo­pa­da 1943 r. Sabi­na zapi­su­je w dzien­ni­ku: „Uro­dzi­ny Macie­ja. (…) Przy­szedł do mnie, oparł pal­ce rąk o moje ramio­na i powie­dział, nawet spo­koj­nie: Wiesz mamo, że ja wciąż widzę ojca, któ­re­mu strze­la­ją w kark”. Śmierć ojca sta­je się począt­kiem dra­ma­tu syna, któ­re­go domy­śla­my się tyl­ko, spo­glą­da­jąc na zdję­cie mat­ki i Witol­da zro­bio­ne w latach sześć­dzie­sią­tych. Dwo­je zre­zy­gno­wa­nych ludzi, smut­no patrzą­cych przed sie­bie. Pocz­tów­ki ze Sta­ro­biel­ska zacho­wa­ły się jedy­nie w foto­ko­piach. Co sta­ło się z ory­gi­na­ła­mi? Pani Mał­go­rza­ta, któ­ra opro­wa­dza mnie po wysta­wie, mówi, że nikt nie wie. Może wdo­wa po poecie powie­rzy­ła je komuś, by je prze­cho­wał? Może – sta­ran­nie wcze­śniej sko­pio­waw­szy – znisz­czy­ła? A może kaza­ła wło­żyć je sobie do trum­ny?