Uwertura do posłowia

Miłosz Fle­szar: Oko­licz­no­ści naszej roz­mo­wy są jak naj­bar­dziej sprzy­ja­ją­ce – szcze­ka­ją­ce gwiaz­dy, ogród, staw pełen cytryn. Jakiej natu­ry ćwi­cze­nia podej­mu­jesz w debiu­tanc­kim tomie Zeszyt ćwi­czeń? Czy to emi­sja gło­su? Roz­cią­ga­nie języ­ka i jego wła­ści­wo­ści seman­tycz­nych? A może przę­dze­nie olbrzy­mich sie­ci wyobraź­ni?

Joan­na Łępic­ka: Po pro­stu pró­bu­ję podejść w stro­nę wier­sza od każ­dej ze zna­nych mi stron. Jestem tu od nie­daw­na i roz­glą­dam się jesz­cze, nie wszę­dzie mam w ogó­le dostęp – na przy­kład jak czy­ta­łam Dycia, to nie od razu mogłam wejść w jego miej­sce, nudzi­ło mnie. To było Imię i zna­mię, któ­re to niby widzia­łam już wcze­śniej, ale dopie­ro jakiejś czerw­co­wej noc­ki przed egza­mi­nem wdup­cy­łam całe jak wybit­ne ciast­ko, aż mi się chcia­ło pła­kać. A ostat­nio jadę tram­wa­jem przez śnieg dokądś dalej i szu­kam pocie­sze­nia, bo oko­licz­no­ści są zawsze nie­sprzy­ja­ją­ce, no i cyk – chrzą­śnię­cie butów na pul­pi­cie bło­ta przy­nio­sło mi na myśl inne zaspy, zdej­mo­wa­nie i susze­nie butów przy pie­cu i to odrę­twie­nie, któ­re nie­sie wni­ka­ją­cy do środ­ka mróz, bez­rad­ność środ­ka lasu, poczu­cie pędu zie­mi giną­cej pod cia­łem (jak pod­czas kuli­gu) i taką ulgę przez wypeł­nia­nie miej­sca, w któ­rym poło­wa rze­czy jest już prze­cież zro­bio­na. To wszyst­ko prze­ży­łam wię­cej niż raz. To mi się też przy­po­mnia­ło naraz i na chwi­lę uspo­ko­iło, bo wrzu­ci­łam myśle­nie zno­wu w jakieś pry­wat­ne miej­sce, z któ­re­go nie muszę się niko­mu tłu­ma­czyć. Dotar­ło do mnie, że to jest to, co ja wła­ści­wie robię – wypeł­niam sobie kajet, tj. zeszyt ćwi­czeń, bo to są takie wpraw­ki.

To jest też o gło­sie, bo dla mnie nie było w ogó­le oczy­wi­ste, że mogę go uży­wać, być pod­mio­tem jakiej­kol­wiek wypo­wie­dzi, któ­rą się odczy­tu­je – zauważ, że nie uży­łam sło­wa „war­to” – bo teraz się po pro­stu bawię i tak być powin­no (a kto myśli ina­czej, niech pogry­zie go ten wer­set). Zakła­dam, że będę pisać dalej, że debiut to jest uwer­tu­ra do posło­wia. Jeśli trzy­mam w dło­ni siat­kę, to nie chcę jej winić za to, że zawie­ra dziu­ry.

Czy­ta­jąc wier­sze z Zeszy­tu ćwi­czeń, odno­szę wra­że­nie dużej róż­no­rod­no­ści na pozio­mie meto­dy – pobrzmie­wa­ją tu prze­róż­ne instru­men­ty, a z każ­dym kolej­nym wier­szem poka­zu­jesz, że nie ogra­ni­czasz się jedy­nie do smycz­ków czy per­ku­sji, a jesteś czło­wie­kiem orkie­strą! Jakie dźwię­ki inte­re­su­ją cię naj­bar­dziej w pisa­niu? Czy masz ulu­bio­ne instru­men­ty, któ­re pozwa­la­ją wier­szo­wi wybrzmieć?

Chcia­ła­bym, żeby każ­dy wiersz był cał­ko­wi­cie inny. Cza­sem seria, bo wypo­wiedź dobie­ra sobie ska­lę jak chce. Na pozio­mie for­mal­nym bar­dzo lubię juk­sta­po­zy­cję, ale głów­ne meto­dy to jakieś zwy­czaj­ne wyry­wa­nie się języ­ko­wi. To mi już pew­nie zosta­nie, na przy­kład teraz myśla­łam głów­nie o porów­ny­wa­niu, jak bar­dzo archi­tek­tu­ra meta­fo­ry jest mar­twa. Gra­łam tak, żeby sta­ła się wewnętrz­nie sprzecz­na i obna­ży­ła swo­ją nie­zdol­ność opi­su. Teraz myślę, jak uciec „jak”.

Lubię roz­pacz i eks­ta­zę sak­so­fo­nu, bo są mi naj­bliż­sze. Wyj i nie pozwól usnąć – to z Justy­ny Kuli­kow­skiej, sły­szę to, ale tak dobrze jak ona nie potra­fię. W kom­po­zy­cji wier­sza inte­re­su­je mnie też chy­ba bar­dziej spo­sób, jak spra­wić, żeby zła­ma­na har­mo­nia dzia­ła­ła, jej nie­rów­ne dys­ty­chy. Cie­ka­wią mnie wła­ści­wo­ści dźwię­ku, któ­re­go jesz­cze nie znam. Miesz­ka­nie rze­czy w cią­gu cza­su (luf­cik pamię­ci mojej gło­wy). „Jesz­cze” i „jak” zło­tej trąb­ki, skra­dzio­nej i scho­wa­nej przez moje­go bra­ta w tap­cza­nie, wie­le lat temu.

A co moż­na zoba­czyć z koń­ca tele­sko­po­wej pał­ki?

Z mar­gi­ne­su widać wię­cej, to jego jedy­na zale­ta.

W wier­szu „roz­wi­nię­ta for­ma ognia” pod­miot uży­wa rodza­ju męskie­go. Z kolei w wier­szu „Ste­laż miej­sca to kra­dzież, a zaczy­na­li­śmy w ogro­dzie” mowa jest o minię­ciu płci. Kim jest podmiotka/podmiot two­ich wier­szy? Jak ma się do tego płcio­wość? Wie­rzysz w roz­dziel­ność tek­stu i oso­by autor­skiej?

Na pozio­mie języ­ka zaim­ki to prze­szłość. Uży­wam róż­nych rów­nież dla­te­go, że jak się czu­ję swo­bod­nie, to też zda­rza mi się ich uży­wać, a w wier­szu jestem u sie­bie. To jest też wyraz czu­cia <się> języ­ka, któ­rym aku­rat mówię. A ten wiersz o tym, gdzie zaczy­na­li­śmy – oczy­wi­ście piję do duali­zmu płci, aku­rat jakaś furt­ka mówie­nia o tym się uchy­la, bo jestem z oso­bą, któ­ra też uży­wa róż­nych zaim­ków, zresz­tą czę­ściej niż ja. To nie jest żaden eks­pe­ry­ment tul­py, hete­ro­ni­mów. Ani żad­ne clue, o któ­rym war­to roz­ma­wiać, po pro­stu taki mam spo­sób mówie­nia. Cały język jest mój, cho­ciaż go współ­dzie­lę. Kanał, któ­ry aku­rat jest wol­ny, tym sobie pod­ja­dę.

Wie­rzę w roz­dziel­czość chle­ba. Dookre­śla­jąc pod­miot, zabi­jasz jed­ne­go kry­ty­ka (to jest przy­dat­ne do inter­pre­ta­cji, nie „po praw­dzie”). Chcia­ła­bym zabić poezję, to jest już co inne­go.

W jaki spo­sób chcia­ła­byś zabić poezję? Co przez to rozu­miesz?

Na pozio­mie 1. coś, co zapi­sał Tymo­te­usz Kar­po­wicz sło­wa­mi: „mów, ale niszcz lite­ry”. Napo­tka­łam tę fra­zę i kaza­ła mi się wpi­sać na pierw­szą stro­nę kaje­ci­ku jako mot­to do Zeszy­tu i ja się na to zgo­dzi­łam. To pozwa­la odpiąć zna­cze­nia od wyzna­czo­nych im torów, co uwa­żam, że jest pięk­nym kon­cep­tem, dość zresz­tą mistycz­nym. Pozo­sta­łe pchnię­cia zadam z pozy­cji zdra­dzo­ne­go kochan­ka, bo kocham poezję tak bar­dzo i nie­szczę­śli­wie, że tra­cę rozum w naj­gor­szym tego sło­wa zna­cze­niu. Wkur­wia mnie i dopro­wa­dza do roz­pa­czy fakt, że pisa­nie jest trud­ne, na zmia­nę więc odrzu­cam wszel­ką wia­rę w swo­je myśle­nie, po czym powra­cam z zamia­rem odwe­tu, zabi­cia poezji pisa­niem. Na pew­no zabi­cia (nie: z a b i c‑ia) form, któ­re mi się już opa­trzy­ły, ale nie mam do koń­ca zasad w tym zakre­sie, bo pro­gra­mo­wo musia­ła­bym je zaraz zła­mać. To mnie kusi, żeby pso­cić, ale jesz­cze się muszę nauczyć. Może, jak Bóg da. Bo zga­dzam się z tym, co w wywia­dzie dla Biu­ra mówił nie­daw­no Honet, że „wiersz to jest dar, nie wiem czyj, nie wiem od kogo”. Więc do poezji pod­cho­dzę tyl­ko z nożem, wiersz mnie nigdy nie głasz­cze, nie­za­leż­nie od podej­mo­wa­ne­go tema­tu, bo bycie w sfe­rze myśle­nia dla oso­by tak leni­wej i skon­flik­to­wa­nej wewnętrz­nie jak ja jest po pro­stu udrę­ką. Nie wiem, cze­mu to sobie robię. Może to nie moja wina, że piszę, a może już się uza­leż­ni­łam od usta­wia­nia tej kost­ki w gło­wie tak, że mam wię­cej wglą­du. Na szczę­ście czy­ta to jakieś 5, może 6 osób, więc nie muszę się z tym zbyt czę­sto mie­rzyć. A póź­niej zacho­ru­ję na Par­kin­so­na i prze­sta­nę już cokol­wiek rozu­mieć ze świa­ta, któ­ry mnie ota­cza, i prze­sta­nę pisać. I ona zno­wu wygra.

Czy two­ja poezja jest w coś zaan­ga­żo­wa­na? Co myślisz o idei poezji zaan­ga­żo­wa­nej?

W czerw­cu w Otwar­tej Pra­cow­ni był mój wer­ni­saż jed­ne­go wier­sza. I tam Miłosz Bie­drzyc­ki, orga­ni­za­tor przed­się­wzię­cia, zapy­tał mnie, o czym to wła­ści­wie jest. Wte­dy to pro­ble­mo­we pyta­nie poto­czy­ło dal­szą część w tezy, że piszę o wyklu­cze­niach, o patriar­cha­cie, że to są typo­we pro­ble­my współ­cze­snej kobie­ty, więc strasz­nie mnie ta roz­mo­wa wkur­wi­ła. Otwo­rzy­ło mnie to na nowy reper­tu­ar, za co jestem mu wdzięcz­na, bo nigdy nie chcia­łam być czy­ta­na wyłącz­nie w takiej opty­ce, a nie­świa­do­mie tu sta­wia­łam domi­nan­tę. MLB w ogó­le jest dla mnie śro­do­wi­sko­wo punk­tem odnie­sie­nia, na przy­kład mówi: no, nawet wyszedł ci ten wiersz, ale jest za dłu­gi. I ja mu podzię­ku­ję za tę słusz­ną redak­tor­sko uwa­gę, ale piszę potem dwa wie­lo­kroć dłuż­sze tek­sty, któ­re chęt­nie prze­czy­tam na open micu z dedy­ka­cją jemu wła­śnie. MLB to kla­sa wyje­ba­nych jajec (ele­ganc­ko uśmiech­nię­ty prze­my­ka przez salę). Wspo­mnia­ne tek­sty są w Zeszy­cie…, ale nauczo­na tą lek­cją tak je chcia­łam uło­żyć, żeby to nie był jeden postu­lat, bo to nie jest książ­ka pro­ble­mo­wa. I tyl­ko dla­te­go nie mówi­ła­bym w tej kate­go­rii, któ­ra no wła­śnie – jest tyl­ko kate­go­rią. Wie­rzę, że wszyst­ko da się zro­bić dobrze, tak żeby dzia­ła­ło. Węgier­ki są jak­by stwo­rzo­ne do per­li­czek.

Dużo w tych wier­szach spa­ce­ro­wa­nia, prze­cha­dza­nia się. Czy Zeszyt ćwi­czeń moż­na odczy­ty­wać w kon­tek­ście podró­ży? Jeśli tak, to jaka podróż ma tutaj miej­sce? Przez co bądź gdzie pod­miot­ka wędru­je? Wolisz gubić się w lesie czy gapić w ludz­kie twa­rze w TLK Hań­cza? Pol­ska wieś, fur­ko­czą­ce pocią­gi i ucie­ka­ją­ce auto­bu­sy. Ogród bądź las.

Spa­ce­ru­ję mię­dzy róż­ny­mi poety­ka­mi, któ­re wyda­ją mi się inte­re­su­ją­ce, gdzie chcę zła­mać gałąz­kę i ją pową­chać, ale to wyma­ga wysił­ku i krę­ce­nia pod odpo­wied­nim kątem, chy­ba że gałąz­ka jest już cał­ko­wi­cie sucha. A to jest już wte­dy nie­do­brze.

Poezja jest trud­na.

W two­ich wier­szach zauwa­żyć moż­na nawią­za­nia do twór­czo­ści Toma­ža Šala­mu­na, Toma­sza Puł­ki. Czy­ja poezja zosta­wi­ła w tobie ślad, a jej echa pobrzmie­wa­ją w codzien­nych momen­tach? Czy są fra­zy, któ­re lubisz „nucić” w gło­wie? W roz­mo­wie z Patry­kiem Kosen­dą, Mate­usz Gór­niak powie­dział, że chciał­by, aby czy­ta­nie jego lite­ra­tu­ry napę­dza­ło ludzi do two­rze­nia wła­snej. Czy ist­nie­je twór­czość, któ­ra dzia­ła na cie­bie w ten spo­sób?

Każ­dy tak ma. Obok wszyst­kich wymie­nio­nych dotąd w tym wywia­dzie nazwisk mogę dorzu­cić jesz­cze ogól­ny kocio­łek Kra­kow­skiej Szko­ły Poezji, ale lepiej zacznę odej­mo­wać, bo na przy­kład czy­tam i lubię rze­czy, z któ­rych nie umiem kraść, to dzia­ła bar­dziej jak bar­wa tła. Na przy­kład taka Zosia Skrzy­pu­lec, Pjotr Yanic­ki (czy wyście już razem żar­to­wa­li?). Jak czy­tam Matwiej­czu­ka, to też rozu­miem, co tam się dzie­je, to jest mój konik, ale nawet nie pró­bu­ję w tę stro­nę pisać, nie chcę. Każ­dy ma inne tech­ni­ki zło­dziej­stwa, któ­re jest kom­ple­men­tem, ale licz­ba dzwon­ków na mode­lu do ćwi­czeń jest ogra­ni­czo­na. Napi­sa­łam „sąd sądów”, wycho­dząc od fra­zy Myt­ni­ka: „miast miast sądzo­no kon­wa­lie”. Rowe­ro­wa­łam prze­strze­nie, wyobra­ża­jąc opły­wo­wy ruch fra­zy Gra­bia­ka: „spo­je­nie jest spiralą/ spo­koj­nie zno­si jajo”. Oczy­wi­ście, że krę­cąc się w ten spo­sób, wpa­dło mi też w ręce wspo­mnia­ne wyżej mot­to do tomu z Kar­po­wi­cza.

Inte­re­su­ją­ce w two­im pisa­niu jest postrze­ga­nie cza­su. Co sta­nie się po jego prze­sko­cze­niu? W któ­rą stro­nę zwró­co­na jest jego strzał­ka? Czy wska­zu­je coś kon­kret­ne­go?

Wal­ter Ben­ja­min ze swo­im patrzą­cym w prze­szłość Anio­łem Histo­rii powin­ni pooglą­dać sobie obra­zy Mał­go­rza­ty Mycek: mar­ke­ry akry­lo­we na papie­rze jako pró­ba powro­tu. Ale tam nie ma wej­ścia, wia­do­mo. Raczej myślę o przy­szło­ści, gdy­by prze­sko­czyć ten dziw­ny, strasz­ny czas zapę­tlo­ny na gra­ni­cy pol­sko-bia­ło­ru­skiej, do któ­re­go nawią­zu­jesz (wiersz: „City of Zeug­ma”), było­by pew­nie już lepiej, jaśniej. Już byśmy roz­bie­ra­li ten mur, uru­cho­mi­li wszyst­kie pro­ce­sy zaskle­pia­nia tej rany, obok tych pozo­sta­łych, wciąż drą­żą­cych Pod­la­sie.

Dzię­ku­ję za roz­mo­wę. W ramach domknię­cia mam ostat­nie pyta­nie. Jakiej rasy jest pies, któ­ry powra­ca w two­ich wier­szach?

Też dzię­ku­ję. To kun­del, któ­ry łapie za ser­ce. Zna­czy wer­sal­kę.

Dofi­nan­so­wa­no ze środ­ków Mini­stra Kul­tu­ry i Dzie­dzic­twa Naro­do­we­go pocho­dzą­cych z Fun­du­szu Pro­mo­cji Kul­tu­ry – pań­stwo­we­go fun­du­szu celo­we­go.