Dojrzeć międzygatunkowy transfer

Wyobraź sobie, że jesteś lekarką i trafiasz do społeczności zamieszkującej małą nadmorską wieś, w której nieznana choroba atakuje kobiety-matki. Poznajesz ludzi, którzy nie są stąd, wcześniej to miejsce miało innych mieszkańców, ale o nich masz się dopiero dowiedzieć. Poznajesz też żyjące we wsi zwierzęta, te domowe i te dzikie. Obserwujesz relacje panujące między społecznością a zwierzętami i przyrodą, ich wzajemne oddziaływanie na siebie, choć jeszcze nie do końca rozumiesz skalę tego zjawiska.

Choroby, która panuje we wsi, nie ma w książkach, musisz ją poznać samodzielnie. I mimo że kierujesz się wyłącznie racjonalnym myśleniem, tym razem nie będzie ono przydatne, tu zadziałają tylko zmysły, intuicja, emocje. To miejsce i ta społeczność będą testować zarówno twoją moralność, jak i wrażliwość na wszystko, co pozarozumowe.

Agata Dyczko buduje narrację, która tylko pozornie nosi znamiona baśniowej rzeczywistości, bo tak naprawdę zupełnie wywraca utopijną wizję mikroświata, demaskując struktury relacji opartych na hierarchii, władzy, dominacji. Tajemnice, które przenikają każdy element przestrzeni materialnej i niematerialnej, nie mają dodawać opowieści pikanterii czy pełnić funkcji inicjacyjnej (jak to bywa w realizmie magicznym). To tajemnice, które stanowią klucz do ontologii świata postrzeganego z perspektywy nieantropocentrycznej.

Choroba w tej opowieści trawi nie tylko kobiety. Choruje i umiera też krajobraz. Czy dlatego, że jest skażony obecnością człowieka? Czy może to przyroda, którą chcemy widzieć jako niewinną, zatruwa ludzkie ciała? By spróbować zrozumieć zasady organizujące tę rzeczywistość, trzeba najpierw – podobnie jak robi to bohaterka – obrać antropologiczny punkt widzenia, ale za chwilę lub jednocześnie go całkowicie odrzucić. Rzecz w tym, aby w relacjach między człowiekiem, zwierzętami i przyrodą dojrzeć międzygatunkowy transfer, który wymyka się antropocentrycznej, a co za tym idzie ‒ ograniczającej perspektywie.

Autorka Żukowa daje nam zadanie przemyślenia tego, jak tę samą przestrzeń, te same sytuacje i zjawiska, postrzega albo ‒ co bardziej adekwatne ‒ odczuwa człowiek, a jak nieludzkie zwierzę. I czy te dwie podmiotowości są w stanie się między sobą porozumieć za pomocą języka opartego na niestandardowych regułach. Czy dzięki transgatunkowej komunikacji równorzędnych partnerów (ludzi i zwierząt) uda się zrozumieć i rozwiązać problemy ludzko-zwierzęcej koegzystencji w małej nadmorskiej osadzie?

Już wielokrotnie próbowano uchwycić zwierzęco-przyrodniczy punkt widzenia w literackim medium. Wiąże się to zawsze z wieloma pułapkami, głównie z taką, że na przykład krowy mówią i tak ludzkim głosem, a dęby czy morska bryza ulegają personifikacji. Agata Dyczko próbuję znaleźć nowy literacki język, w którym antropocen nie będzie już jedyną i dominującą wersją opowieści o świecie oraz jej nieludzkich aktorach. Jestem przekonana, że jej się uda.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego.