Życie w Polsce to niezły content

Edy­ta Ołdak: W two­jej książ­ce rysu­jesz obraz pato­lo­gicz­ne­go picia. Ale nie jest to picie dys­funk­cyj­nej rodzi­ny, któ­rej wyłą­cza się prąd za nie­opła­co­ne rachun­ki, na poli­cji zakła­da się wszyst­kie moż­li­we kar­ty we wszyst­kich moż­li­wych kolo­rach, odbie­ra się pra­wa rodzi­ciel­skie, bo dzie­ci w swo­ich śnia­da­niów­kach przy­no­szą kie­py i zuży­te pre­zer­wa­ty­wy. To chla­nie w domu, w któ­rym teo­re­tycz­nie wszyst­ko gra. Mat­ka cho­dzi do pra­cy, gotu­je pomi­do­ro­wą, dba o kwia­ty, odma­wia pacie­rze. Uspra­wie­dli­wiasz takie picie czy ukrę­casz mu łeb?

Ola Kasprzak: Picie w domu nie zawsze jest pato-skraj­no­ścią, w któ­rej na kola­cję liże się kanap­ki z kurzem. Zale­ża­ło mi, by poka­zać alko­ho­lizm pod pele­ry­ną-nie­wid­ką, alko­ho­lizm kry­ty przez beto­no­zę osie­dla. Nie­jed­no­krot­nie rodzi­ce mówią głów­nej boha­ter­ce, żeby nie wspo­mi­na­ła w szko­le o tym, co się dzie­je w domu (m.in. o wie­ży Eif­fla z bute­lek), bo ludzie „spo­za” nie zro­zu­mie­ją; bo osie­dlem rzą­dzą inne zasa­dy. Tu męż­czyź­ni to ryby, któ­re zakła­da­ją się o pil­no­wa­nie latar­ni. Ludzie mają róż­ne stra­te­gie prze­trwa­nia. Wyda­je mi się, że role, jakich pod­ję­li się rodzi­ce, to ład­na, patriar­chal­na laur­ka. Bo w domu może i jest chla­nie, rzy­ga­nie i sero­wa­nie, ale mimo to mat­ka roz­dwa­ja się na życie w domu i życie poza. Za to ojciec żyje już tyl­ko osie­dlo­wą tułacz­ką i alko­ho­lem, bo, jako męż­czy­zna, może sobie na to pozwo­lić.

W żad­nym stop­niu nie uspra­wie­dli­wiam takie­go picia, ale nie powie­dzia­ła­bym też, że ukrę­cam mu łeb. Raczej wkła­dam mu pal­ce do gar­dła i opi­su­ję kolor wymio­cin.

Nie­zwy­kłą prze­strze­nią w tej opo­wie­ści jest język. Kpią­cy, lot­ny, pełen poczu­cia humo­ru. Bar­dzo tra­fio­ne­go, inte­li­gent­ne­go. Język nie­zwy­kle spraw­ny, boga­ty w zabaw­ne porów­na­nia, zwro­ty. Cmen­tarz jest „dud­nią­cym śmier­cią eldo­ra­do”, zwią­zek chło­pa­ka i dziew­czy­ny „ reli­gij­nym cole­sła­wem”, bo prze­cież „pasu­ją do sie­bie jak kapu­sta do mar­chew­ki”. Czym jest dla Cie­bie ta meto­da wykpi­wa­nia wszyst­kie­go? Ta meto­da robie­nia wode­wi­lu z pro­ble­mów doj­rze­wa­nia, pro­ble­mów bra­ku odna­le­zie­nia się na ryn­ku pra­cy, kon­wen­cja try­wia­li­zo­wa­nia potrzeb akcep­ta­cji rodzi­ciel­skiej?

Iro­nia to moja ochron­na pele­ryn­ka, gdy muszę wyta­rzać się w gno­ju pol­skich new­sów.  Pisa­nie w taki spo­sób jest moim przy­zwy­cza­je­niem zawo­do­wym. Jestem dzien­ni­kar­ką saty­rycz­ną w „ASZ­dzien­ni­ku”, więc zara­biam na kpie­niu i memach. Ta stra­te­gia jest mi bar­dzo bli­ska, ale nie dla­te­go, że wszyst­ko nale­ży obśmiać, a dla­te­go, że wyda­je mi się jed­ną ze sku­tecz­niej­szych metod opi­sy­wa­nia rze­czy­wi­sto­ści. Bo śmiech nie zawsze jest weso­ły, a iro­nia nie zawsze ma na celu tyl­ko wykpie­nie i ola­nie tema­tu. Pozwól, że powo­łam się tu na jeden z nagłów­ków z „ASZa”, stwo­rzo­ny przez nasze­go daw­ne­go naczel­ne­go, Łuka­sza Jada­sia (pozdro dla jego pie­ska, Kap­ka!): „Awa­ria 25-let­nie­go inku­ba­to­ra. Leje się z nie­go woda, nie reagu­je na pole­ce­nie rodze­nia”. Kobie­ta przed­sta­wio­na jako inku­ba­tor jest iro­nicz­nym komen­ta­rzem, ale nie jest zabaw­na, bo realia tej iro­nii są prze­ra­ża­ją­ce. Ta wizja boli, bo stoi bli­sko praw­dy. Podob­nie widzę moje „wykpi­wa­nie wszyst­kie­go”. Jest to deli­kat­ne prze­krę­ca­nie, wyol­brzy­mia­nie, żeby wska­zać na zja­wi­sko, któ­re boli tak, jak to, że Michał Wiśniew­ski nie wpi­sał mnie jako swo­jej żony na Wiki­pe­dii.

Jak prze­bie­ga twój pro­ces pisa­nia? Meto­da kumu­lo­wa­nia wra­żeń i cią­gu twór­cze­go czy sys­te­ma­tycz­na pra­ca dzień po dniu nad tek­stem?

To zale­ży. Od ponad roku pra­cu­ję jako dzien­ni­kar­ka od dziw­nych rze­czy, więc bywa­ją dni, kie­dy mój mózg po 8 godzi­nach ana­li­zo­wa­nia twe­etów Kon­fe­de­ra­tów lub wcho­dze­nia w taj­ni­ki Sam­ców Alfa pod­ry­wu nie za bar­dzo nada­je się do pisa­nia cze­goś wię­cej. Mój tekst może spra­wiać wra­że­nie cha­otycz­ne­go cią­gu sko­ja­rzeń, ale praw­da jest taka, że jestem typia­rą, któ­ra lubi pla­no­wać. Przed pisa­niem robię notat­ki. Punk­tu­ję. Skre­ślam i się fru­stru­ję. Nie pra­cu­ję dzień po dniu (wciąż się dzie­je życia cud? Nie wiem, nie oglą­da­łam „Ple­ba­nii”, wola­łam „M jak miłość”), ale wybie­ram sobie dzień na poran­ne lub wie­czor­ne pisa­nie. Cho­ciaż czę­sto notu­ję pomy­sły i frag­men­ty na tele­fo­nie, bo życie w Pol­sce to nie­zły con­tent.

Moją uwa­gę też zbu­dzi­ły dwa momen­ty inwa­zji istot nie­ludz­kich. Naj­pierw miesz­ka­niem boha­te­rów zawład­nę­ły bie­dron­ki, w fina­le książ­ki śli­ma­ki prze­ję­ły kon­tro­lę nad mia­stem. Tej przy­ro­dy jest w Two­jej książ­ce mało, jak się poka­zu­je, to w posta­ci natar­cia, wtar­gnię­cia, pogwał­ce­nia jakie­goś domo­we­go czy miej­skie­go porząd­ku. Tro­chę odwrot­nie niż zazwy­czaj na linii rela­cji mia­sto-natu­ra, w któ­rej agre­so­rem jest cywi­li­za­cja i jej zdo­by­cze. Czy to celo­we?

Natu­ra jest wkur­wio­na. Nie jest bier­nym sto­łem szwedz­kim w hote­lu all-inc­lu­si­ve. Sko­ro pijesz krew gęsi na szo­ty i nazy­wasz to zupą, to nie widzę nic dziw­ne­go w bun­cie azja­tyc­kich bie­dro­nek. Śli­ma­ki są śli­skie. Jak masło, ser i sek­si­stow­skie tek­sty nie­któ­rych dzia­dów. Poza tym, jak byłam mała, to gra­łam w „Harry’ego Pot­te­ra i Kamień Filo­zo­ficz­ny” i tam były takie śli­ma­ki (załą­czam zdję­cie śli­ma­ków, żeby nie pomy­lić ze śli­ma­ka­mi-gumia­ka­mi, czy to legal­ne?) i w pierw­szej chwi­li bar­dzo się ich bałam, a potem zro­bi­ło mi się ich żal, więc, zamiast prze­cho­dzić dalej w grze, bie­ga­łam wokół, pró­bu­jąc nie nadep­nąć na ich ogni­sty śluz.

(za: https://harrypotter.fandom.com/pl/wiki/Pomara%C5%84czowy_%C5%9Blimak, stan na dzień: 18.11.2023)

Dla mnie to była zaba­wa, ale dla nich, gdy­by nie były pik­se­lo­wy­mi brzu­cho­no­ga­mi, mogło to być wku­rza­ją­ce. W swo­jej książ­ce chcia­łam poka­zać, że nie­wy­klu­czo­ne, że natu­ra zacznie się przed nami bro­nić.

Poru­szasz wie­le tema­tów wokół sek­su­al­no­ści, a bar­dziej pre­cy­zyj­nie, z obsza­ru „nor­ma­li­za­cji sek­su­al­no­ści”. Dla boha­ter­ki nor­mal­nym i bez­dy­sku­syj­nym są spra­wy trans­pł­cio­wo­ści, miło­ści jed­no­pł­cio­wej, zaspo­ka­ja­nia potrzeb sek­su­al­nych. Oto­cze­nie boha­ter­ki jed­nak myśli ina­czej. Czy to prze­ja­skra­wio­ny obraz, czy doku­men­tal­ny wyry­wek pro­win­cjo­nal­nej (a może nie tyl­ko) rze­czy­wi­sto­ści?

Myślę, że dla wie­lu ludzi z małych, pol­skich miast LGBTQ+ to jakiś total­ny odlot. Widać to wyraź­nie nawet w nie­co bar­dziej „laj­to­wych tema­tach”, takich jak podej­ście do fizjo­lo­gii – okres nazy­wa­ny jest „cio­cią z Ame­ry­ki”, a cza­sem nawet „prze­jażdż­ką czer­wo­nym cadil­la­kiem przez ale­ję kobie­co­ści”. Sko­ro mówie­nie o okre­sie bywa kon­tro­wer­syj­ne, to co dopie­ro o miło­ści jed­no­pł­cio­wej?

Dyrek­tor moje­go liceum mówił o homo­sek­su­al­nych kobie­tach „lilij­ki”, bo nie prze­cho­dzi­ło mu przez gar­dło sło­wo „les­bij­ki”. Nie­ustan­nie toczy­my boje o wpro­wa­dza­nie w szko­łach „Tęczo­wych Piąt­ków”. W ramach pra­cy dzien­ni­kar­skiej zapi­sa­łam się na new­sel­le­ter pew­nej kato­lic­kiej orga­ni­za­cji. Dzień w dzień przy­sy­ła­ją mi mate­ria­ły o tre­ści w sty­lu: gen­der, blen­der, sren­der, dzie­ło sza­ta­na, odsuń­cie się od geja i zmów­cie róża­niec. I tak to leci.

Jak wie­le w tych histo­riach praw­dy? Czy stoi za tym jakiś badaw­czo-etno­gra­ficz­ny pro­ces? Czy za posta­cia­mi z książ­ki sto­ją kon­kret­ni boha­te­ro­wie? Czy dopusz­czasz taki rodzaj nar­ra­cji, w któ­rej odda­jesz głos histo­riom osób doświad­cza­ją­cych trud­no­ści zwią­za­nych z bra­kiem spo­łecz­nej akcep­ta­cji dla ich sek­su­al­no­ści?

Oczy­wi­ście chcia­łam oddać głos oso­bom i histo­riom, któ­re nie są domi­nu­ją­ce w pol­skiej lite­ra­tu­rze. To głos mło­dej dziew­czy­ny, któ­ra w baśnio­wo-saty­rycz­ny spo­sób pre­zen­tu­je swo­ją i cudzą her­sto­rię. Znu­dził mi się mizo­gi­ni­stycz­ny patos sta­rych dzia­dów.

Co do praw­dy, powiem tak: nie odci­na­łam się od swo­ich doświad­czeń, ale też ich nie opi­sy­wa­łam. Mogę powie­dzieć tyle, że ist­nie­je takie mia­sto jak Sierpc. Ser też ist­nie­je. A co do masła, to nie jestem pew­na.

Mam wra­że­nie, że tak opi­sa­ny podział na akty­wi­stów i pasyw­nych miesz­kań­ców rzym­sko­ka­to­lic­kie­go, i przede wszyst­kim hete­ro­sek­su­al­ne­go kra­ju, to podział dość prze­wi­dy­wal­ny. Rozu­miem ten zabieg. On jest dla mnie figu­rą sty­li­stycz­ną. Jest bar­dziej nośny, dobit­niej­szy. Jest nadzie­ja, że mło­dy czło­wiek z roz­mo­dlo­ne­go domu peł­ne­go puszek po „wyze­ro­wa­nych bro­wa­rach”, pój­dzie do biblio­te­ki i prze­czy­ta Two­ją książ­kę. Jed­nak żad­na oso­ba z gru­py zapi­ja­czo­nych doro­słych nie się­gnie po lek­tu­rę, bo w ich domach, jak sama piszesz, nie ma ksią­żek. Chcia­ła­byś tra­fić z prze­ka­zem do tych osób? Tro­chę jak Ola z Este­rą, któ­re idą przez mia­sto z hasła­mi na pla­ka­tach. Widzisz pomysł na dotar­cie z infor­ma­cją? Jeśli tak, to jaką?

Zale­ża­ło mi, by mój tekst miał „niski próg wej­ścia”, ale rów­no­cze­śnie zda­ję sobie spra­wę, że nie­któ­rych może odstrę­czyć już pierw­sze zda­nie: „Mój brat, Marek, posta­no­wił, że będzie dziew­czy­ną” i odkry­cie wibra­to­rów u dziew­czy­ny z kato­lic­kiej uczel­ni.

Mój pomysł na dotar­cie głę­biej? Nie wiem, może mogła­bym wrzu­cać nie­któ­re mniej obu­rza­ją­ce frag­men­ty do sera. Albo robić odczy­ty z bal­ko­nu w Sierp­cu. A tak na poważ­nie – wyda­je mi się, że to znacz­nie bar­dziej zło­żo­ny pro­blem. Dale­ka jestem od fety­szy­zo­wa­nia czy­ta­nia, bawią mnie stro­ny w sty­lu „Nie czy­tasz? Nie idę z tobą do łóż­ka”. Może wca­le nie trze­ba czy­tać mojej książ­ki, może wystar­czy zro­bić parzu­chę i poroz­ma­wiać (czy to robie­nie sobie anty­re­kla­my? BYĆ MOŻE). Waż­ny jest dla mnie wątek wspól­no­to­wo­ści i sil­nie pod­kre­ślam to w zakoń­cze­niu. Jeśli „zapi­ja­czo­ny doro­sły” nie się­gnie po moją książ­kę, to w porząd­ku. Opo­wiem mu o tym, jak wypro­wa­dzam pie­ska ze swo­ją dziew­czy­ną i może doga­da­my się jakoś ina­czej.