Blade Runner 2023. O „państwach miastach i okolicach” Kamila Plicha

Krajobraz „państw miast i okolic” Kamila Plicha przypomina lej po apokalipsie, w którym jednak wciąż tli się (dawne? zmutowane? znane? straszne?) życie. Obraz to specyficzny, odmienny od zwykle nam serwowanych czy to w fabułach science fiction, czy w poezji z nurtu eko. U Plicha bardziej skrzy się biel, niż dymi pożoga, więcej tu antarktycznego zmrożenia niż atmosfery gotującej się wskutek globalnego ocieplenia, wreszcie – nawet sama katastrofa jest rozpisywana w relacjach nie tyle makrokosmicznych, ile intymnych, prywatnych, jakby postemocjonalnych.

Zaryzykuję tezę, że główny temat wierszy Plicha stanowi nie tyle sygnalizowana w tytule przestrzeń, ile konfrontujący się z nią podmiot. A jest to podmiot ocalały po katastrofie (czy może raczej: po wielorakich i różnorodnych kryzysach, które się na nią złożyły, a w których i my dziś funkcjonujemy), definiujący się na nowo w sytuacji posthumanistycznej, strącony z tronu antropocentryzmu. Człowiek portretowany w tej poezji nie do końca wie, czy jest androidem śniącym o elektrycznych owcach („człowiek firma otagował/ swój budynek logo (póki)// z okna widzę że owieczki/ mają ogony że jedna leży pod płotem/ w płocie z ogonem”), czy blade runnerem pędzącym przez wymarłe miasto z misją łowcy. Tak czy owak ów wysadzony z siodła podmiot nerwowo bada własne ciało, reakcje i emocje w obcych warunkach. Trochę się nowym sobą dziwi, ale nawet zdumienie jest tu wyrażane w sposób wyważony i zimny, tak jakby autoanalizujący się organizm przejął cechy środowiska, które – jak już wspomniałam – poraża chłodem: „działanie zależy od organizmu/ a nasze organizmy nie są już takie jak kiedyś”, „ręce myłem lodem z coca coli/ co przeszedł na zewnątrz”, „było się świeżym mięsem w zamrażarce”.

Gdyby iść tropem martwiczego skostnienia, można by pewnie skojarzyć te wiersze z motywem zombich, który pojawia się nie tylko nagminnie w popkulturze, ale też – rzadko, lecz coraz częściej – w najnowszej poezji (choćby w debiutanckim tomie Patricka Leftwicha, który zresztą świetnie byłoby przeczytać porównawczo z wierszami Plicha). Jednak autorowi państw miast i okolic bliższe jest, jak myślę, ujęcie współczesnej podmiotowości w kategoriach hybrydyczności, cyborgiczności, po raz pierwszy zdefiniowanej w Manifeście cyborga (1985) Donny Haraway. Poeta nie tylko na poziomie tkankowym ujawnia zmieszanie tego, co autentyczne, z tym, co sztuczne, nie tylko pokazuje zautomatyzowane, zmechanizowane reakcje swoich cyborgicznych (acz wciąż kruchych i podatnych na zranienie) podmiotów na przygodne zderzenia ze zdarzeniami, ale też – podobnie jak Haraway – wydobywa opisywane istoty z przymusu wszelkiej binarności.

Niebinarne, postludzkie hybrydy Plicha są w ciągłym ruchu, który jednak jest oddawany w stylistyce chłodnego (znowu!) minimalizmu i spowolnienia, jakby w slow motion. Ta nomadyczna ruchliwość odtwarzana w zwolnionym tempie odbywa się zarówno w skali makro, czyli pomiędzy „państwami miastami i okolicami” (tu warto wspomnieć o emigranckiej perspektywie autora, która daje mu krytyczny dystans na przykład wobec polskości, ale też pozwala podjąć w wierszach kwestie klasy i pracy), jak i w kręgu zawężonym do intymnych relacji, które zwykle są przygodne, efemeryczne, naskórkowe, często rozgrywają się mimochodem: w pociągu, w toalecie, w knajpie. Kamil Plich jest mistrzowski w poetyce zoomu optycznego – świetnie majstruje przy modelowaniu kąta widzenia, zmienia długości ogniskowe, raz ostro przybliża detale, raz rozmywa je w tło, a emocjonalne czy seksualne relacje między swoimi podmiotami niekiedy umiejscawia w centrum, by po chwili bezceremonialnie przyciąć im kadr. Ta mechanika poetyckich przybliżeń i oddaleń dobrze charakteryzuje czasoprzestrzeń, w którą wrzucone są androidy Plicha – świat, w którym nieustannie traci się prąd, ogrzewanie, zasięg, pamięć, kontakt, dotyk („prawie straciłem kartę pamięci twojego mózgu”), ale potem z nagła znowu odnajduje się ratunek, choćby w postaci cyfrowych atrap („ale okazało się że/ jest jeszcze alexa”), choćby – w postaci wiersza.