Czysty układ

Roman Honet: W roz­mo­wach z Tobą czę­sto poru­sza­no tema­ty doty­czą­ce roz­wo­ju, pro­jek­to­wa­nia, nowe­go gło­su itd. Czy­li – mówiąc ogól­nie – zwią­za­ne z okre­ślo­nym kształ­tem przy­szło­ści. Chciał­bym zapy­tać Cię o rzecz odwrot­ną – o zamie­ra­nie. Wyczer­pa­nie. Trzeź­we i świa­do­me, pozba­wio­ne przy­czyn tkwią­cych w zda­rze­niach loso­wych. Czy zda­rza Ci się przy­ła­py­wać na myśli, że pew­ne­go dnia doj­dziesz do wnio­sku, że nie masz już nic do powie­dze­nia? Czy wyobra­żasz sobie nadej­ście tego dnia? Czy wyobra­żasz sobie – może tak powi­nie­nem zapy­tać – ten stan? Inte­re­su­je mnie zwłasz­cza, co byś w tej sytu­acji – dla Cie­bie hipo­te­tycz­nej, ale w histo­rii lite­ra­tu­ry spo­ty­ka­nej – zro­bi­ła? Zamilk­niesz czy nie?

Joan­ną Muel­ler: Cie­szę się, że zada­łeś to pyta­nie. Opo­zy­cja pro­jek­to­wa­nia (czy­li tak jak­by rzu­ca­nia świa­tła w przy­szłość, oświe­tla­nia wido­ków, któ­re na razie pozo­sta­ją jedy­nie w fazie poten­cjal­no­ści) i zamie­ra­nia (czy­li – idąc tro­pem tej meta­fo­ry – wyga­sza­nia świa­tła, zani­ka­nia wido­ków, wyczer­py­wa­nia tego, co ist­nie­je), to chy­ba jed­no z naj­waż­niej­szych „waha­de­łek” poezji. Zresz­tą nie tyl­ko poezji, bo to prze­cież rzecz głę­bo­ko ludz­ka – wszyst­ko, co czy­ni­my, jest świe­tla­nym pro­jek­tem, któ­ry nie­mal natych­miast zosta­je dotknię­ty zamie­ra­niem, zani­ka­niem, wyczer­pa­niem, utra­tą. I nawet jeśli nie każ­da poezja poru­sza się mię­dzy tymi bie­gu­na­mi, to ja się do nich jak naj­bar­dziej przy­zna­ję. Z jed­nej stro­ny mamy coś bar­dzo awan­gar­do­we­go – bo prze­cież awan­gar­da, jako „straż przed­nia”, zawsze chcia­ła iść do przo­du, zmie­niać coś w przy­szło­ści, wyzna­czać nowe ścież­ki, zawłasz­czać te rejo­ny, któ­rych nigdy wcze­śniej nie poka­la­ło sło­wo. A z dru­giej stro­ny jest „straż tyl­na”, ta „korek­tor­ka wiecz­na”, któ­ra „tuż za nami spo­re czy­ni kro­ki”… Ta opo­zy­cja, to waha­deł­ko – ma swo­ją tra­dy­cję lite­rac­ką, bo na przy­kład każ­da awan­gar­da w koń­cu uświa­da­mia sobie, że to, co uwa­ża­ła za wła­sną ory­gi­nal­ność, już daw­no zosta­ło napi­sa­ne, a kie­dy to zauwa­ża, zaczy­na patrzeć bar­dziej za sie­bie niż przed sie­bie (wte­dy kla­sycz­nie­je albo wła­śnie milk­nie).

Dla mnie poezja nie­odmien­nie jest „grze­ba­niem w utra­co­nym”, „stra­ty­gra­fią”, czy­li „pisa­niem stra­tą”, ale Two­je pyta­nie doty­czy­ło trosz­kę cze­goś inne­go. Pyta­łeś o kon­kret­ną sytu­ację, o moment utra­ty wła­sne­go pisa­nia… Wyklu­czy­łeś sytu­acje loso­we, któ­rych oczy­wi­ście boję się naj­bar­dziej (może dla­te­go tak sil­ne wra­że­nie zro­bił na mnie film Iris, w któ­rym boha­ter­kę-pisar­kę dopa­da coś naj­gor­sze­go – cho­ro­ba krad­ną­ca sło­wa). Czy umiem sobie wyobra­zić, że pew­ne­go dnia moje pisa­nie się wyczer­pie? Gdy­by to mia­ło przyjść z zewnątrz, gdy­by pisa­nie mia­ło samo-się-wypi­sać, to może to i nawet było łatwiej­sze do znie­sie­nia. Ale Tobie cho­dzi o świa­do­mą, trzeź­wą rezy­gna­cję, a to, przy­znam, jest już znacz­nie trud­niej­sze. Odjąć sobie język, ode­brać sobie pisa­nie – to jest nie lada (wręcz samo­bój­cza) decy­zja i nie wiem, czy było­by mnie na nią stać. Oczy­wi­ście myślę o tym bar­dzo czę­sto, pra­wie przy każ­dym kolej­nym wier­szu. Czy nowy tekst nie zapę­tlił się w jakąś nie­istot­ność lub pusto­tę, czy cze­goś w nim nie prze­kła­mu­ję, czy nie brzmi fał­szy­wie, wresz­cie – czy nie kopiu­ję w nim cudzych gło­sów, ale też czy nie kse­ru­ję samej sie­bie. Bar­dzo trud­no jest to wszyst­ko same­mu wyczuć i roz­gra­ni­czyć, zwłasz­cza gdy wiersz jest świe­ży, kie­dy dopie­ro się rodzi. I to dobrze, że jest trud­no, bo dzię­ki temu pisa­nie nie jest przy­jem­nost­ką, miłym zabi­ja­niem cza­su, ale jest wiecz­nym zma­ga­niem się, wal­ką z samym sobą, ze swo­imi przy­zwy­cza­je­nia­mi, łatwo­ścia­mi, wygo­da­mi itd. Chcia­ła­bym, żeby ta wal­ka trwa­ła jak naj­dłu­żej, ale też życzy­ła­bym sobie, żeby uda­ło mi się – jeśli przyj­dzie na to czas – poko­nać w tej wal­ce samą sie­bie, kazać sobie zamilk­nąć.

Pomów­my jesz­cze o wyczer­pa­nych. Może tak: o mil­czą­cych. Moi mil­czą­cy to choć­by Robert Paw­lak, autor świet­ne­go tomu Ja, samo­gło­ska, Mariusz Bary­ła czy Robert Adam­czak. Odczu­wam brak wier­szy Jac­ka Pod­sia­dły, dotkli­wy przede wszyst­kim przez kon­trast z jego minio­ną czę­sto­tli­wo­ścią pisa­nia. Czy masz bli­sko sie­bie poetów, któ­rzy byli, może nadal są, dla Cie­bie waż­ni, ale zamil­kli? Może dodaj­my, poetów współ­cze­snych, żeby­śmy o Rim­bau­dzie nie roz­ma­wia­li.

Powiem szcze­rze, że w tym momen­cie gło­su żad­ne­go poety (żyją­ce­go, współ­cze­sne­go) mi jakoś szcze­gól­nie bar­dzo nie bra­ku­je. Oba­wia­łam się o kil­ku waż­nych dla mnie auto­rów, kie­dy za dłu­go mil­cze­li, ale na szczę­ście w koń­cu poja­wia­ły się wycze­ki­wa­ne tomi­ki – tak było na przy­kład z Bart­kiem Maj­zlem, jesz­cze zanim wyszedł z ciszy z Bia­łą Afry­ką, mogła­bym wymie­nić jesz­cze kil­ka osób, ale nie o to prze­cież ci cho­dzi. Nie mam w tej chwi­li w gło­wie żad­nych wiel­kich zamilk­nięć – cho­ciaż kto wie, czy w tym momen­cie jakiś waż­ny dla mnie autor nie podej­mu­je nie­odwo­łal­nej decy­zji o wła­snym nie­pi­sa­niu. Mam jed­nak nadzie­ję, że nie!

Mówiąc, że wiersz, zwłasz­cza współ­cze­sny, jest trud­ny i wyma­ga­ją­cy, nie wypo­wia­dam nicze­go odkryw­cze­go. Ale na tej ska­li trud­no­ści w pew­nych miej­scach znaj­dą się wier­sze – daj­my na to – Jana Twar­dow­skie­go czy Wisła­wy Szym­bow­skiej, a w odmien­nych – na przy­kład – wier­sze Joan­ny Muel­ler. Kie­dy czy­tam nie­któ­re pyta­nia zada­wa­ne Ci w wywia­dach, zasta­na­wiam się, czy nie oba­wiasz się, że zosta­niesz ska­za­na na koniecz­ność per­ma­nent­ne­go komen­to­wa­nia wła­snych wier­szy? A jeśli tak, to czy może to wyni­kać ze spo­so­bu Two­je­go pisa­nia, ja na przy­kład tak nie uwa­żam, czy też wyni­ka ze spo­so­bu czy­ta­nia?

Wiesz co, fak­tycz­nie, czę­sto – tu i ówdzie – muszę komen­to­wać wła­sne wier­sze, ale w pewien spo­sób zga­dzam się na to, nie­kie­dy w wywia­dach spe­cjal­nie – pro­wo­ka­cyj­nie – „wykła­dam komen­tarz na stół”, żeby poka­zać, że inter­pre­ta­cja nie gry­zie, nie jest taka groź­na, jak się nie­któ­rym wyda­je, choć – i to jest cała zagwozd­ka – może być zaraź­li­wa. Chcia­ła­bym innych zara­zić inter­pre­ta­cją, poka­zać, że wysi­łek lek­tu­ry może być faj­ny, war­to­ścio­wy, cie­ka­wy, budu­ją­cy. Nie wiem, skąd w ludziach bie­rze się taki lęk przed inter­pre­to­wa­niem, docie­ka­niem, uważ­nym czy­ta­niem, kom­bi­no­wa­niem. To jakaś szkol­na trau­ma, czy co? Oczy­wi­ście, że komen­to­wa­nie swo­ich wier­szy nie jest żad­ną przy­jem­no­ścią, i jasne, że nie chcia­ła­bym być ska­za­na na auto­ko­men­tarz. Na szczę­ście od cza­su do cza­su tra­fiam na nie­uprze­dzo­nych czy­tel­ni­ków i świet­ne, głę­bo­kie, odkryw­cze (nawet dla mnie samej) inter­pre­ta­cje moich tek­stów.

O wła­śnie – uprze­dze­nia! Myślę, że to jest głów­ny pro­blem czy­tel­ni­ków, że są uprze­dze­ni: bo pozja­da­li wszyst­kie rozu­my, prze­czy­ta­li wszyst­kich mądrych kry­ty­ków, teo­re­ty­ków i filo­zo­fów, bo wszyst­ko o wszyst­kim wie­dzą naj­le­piej, i to wie­dzą, zanim rze­czy­wi­ście prze­czy­ta­ją tekst, któ­ry kry­ty­ku­ją. Mam wra­że­nie, że coraz czę­ściej jest tak, że ludzie wypo­wia­da­ją się „gór­nie i dur­nie” o książ­kach, któ­rych nawet na oczy nie widzie­li albo widzie­li, ale tyl­ko pobież­nie przej­rze­li w księ­gar­ni. Tak było na przy­kład z anto­lo­gią Solist­ki, któ­rą współ­re­da­go­wa­łam z Justy­ną Rad­czyń­ską i Marią Cyra­no­wicz – książ­ka jesz­cze leża­ła w dru­kar­ni, nikt prócz nas, gra­fi­czek i wydaw­cy jej na oczy nie widział, a już róż­ni mądra­le na nie­szu­fla­dzie napi­sa­li, co na ten temat myślą. I co zna­mien­ne – kie­dy książ­ka już się poja­wi­ła, to nagle cisza jak makiem zasiał, bo prze­cież teraz trze­ba by na czymś swój sąd oprzeć, książ­kę prze­czy­tać, sąd zwe­ry­fi­ko­wać lub potwier­dzić na pod­sta­wie lek­tu­ry, a na to czy­tel­nik uprze­dzo­ny sobie nie pozwo­li. Bo po co?

Więc – odpo­wia­da­jąc na Two­je pyta­nie – oczy­wi­ście, że w pewien spo­sób w swo­ich wier­szach pro­wo­ku­ję trud­ność, draż­nię się z przy­zwy­cza­je­nia­mi i uprze­dze­nia­mi czy­tel­ni­ka, uży­wam figu­ry, któ­rą for­ma­li­ści rosyj­scy nazy­wa­li „chwy­tem zawie­dzio­ne­go ocze­ki­wa­nia”, ata­ku­ję auto­ma­ty­zmy i ste­reo­ty­py odbior­cy. Ale nie robię tego dla wła­sne­go widzi­mi­się, tyl­ko po coś – chcia­ła­bym mówić do czy­tel­ni­ków, któ­rzy potra­fią wyjść ze swo­ich sko­rup, żeby się ze mną spo­tkać w wier­szu, bo ja też w tym wier­szu wycho­dzę z wła­snych sko­rup, zry­wam swo­je maski. Ryzy­ko za ryzy­ko i wysi­łek za wysi­łek – czy­sty układ!

Wiem, że dla Cie­bie waż­ny pozo­sta­je Kar­po­wicz, że jego obec­ność była zna­czą­ca przy fun­da­men­tach Two­je­go pisa­nia. Że waż­ni są dla Cie­bie Wirp­sza czy Bia­ło­szew­ski, a z daw­niej­szych Nor­wid. Ale od Kar­po­wi­cza chy­ba spo­ra­dycz­nie zaczy­na się lek­tu­ro­we podró­że, choć­by ze wzglę­du na – mówiąc krót­ko – nie­do­brą dostęp­ność jego dzie­ła. Zatem – czy mia­łaś odmien­ne punk­ty odnie­sie­nia, odmien­nych, potem nie­przy­dat­nych, mistrzów?

Wymie­ni­łeś tych mistrzów (dorzu­ci­ła­bym do nich jesz­cze Chleb­ni­ko­wa i Barań­cza­ka), któ­rzy są jak­by „na wierz­chu” – bo o nich piszę, zaj­mo­wa­łam się nimi nauko­wo, ale też jakoś wpły­nę­li na moje wier­sze. Jed­nak o wie­le wię­cej było takich „cichych auto­ry­te­tów”, do któ­rych nie odwo­łu­ję się wprost, ale oni wry­li się w moją wyobraź­nię. Nigdy – mimo wiel­kich chę­ci – nie pisa­łam na przy­kład o Gro­cho­wia­ku, a to wła­śnie on poetyc­ko wiódł mnie, zwo­dził i uwo­dził przez pół liceum i począ­tek stu­diów. Myślę nawet, że neo­lin­gwizm był dla mnie pry­wat­ną wer­sją Gro­cho­wia­ko­we­go tur­pi­zmu – dla nie­go cie­ka­we było opi­sy­wa­nie kalec­twa, uchy­bień, bru­dów i brzy­do­ty rze­czy­wi­sto­ści, ja tego same­go szu­ka­łam w języ­ku. Przed Kar­po­wi­czem bar­dzo istot­ny był też Róże­wicz, choć jego aku­rat zawsze bar­dziej ceni­łam za dra­mat niż za poezję. Sta­chu­ra – niby typo­wo (jak na liceum), ale z naci­skiem na to, co w jego twór­czo­ści było otchłan­ne, mrocz­ne, ale też mistycz­ne, a nie na to, co ze Sta­chu­ry zro­bi­ła „moda na Sta­chu­rę”: dżin­so­wa seria, bal­la­do­wość, biesz­czadz­kość i tego typu cukier­ko­we „cud­ne manow­ce”. Jesz­cze Woja­czek. I zno­wu: nie cie­ka­wi­ła mnie nigdy jego bio­gra­fia, te wszyst­kie prze­klę­te histo­rie i wód­cza­ne zmy­śle­nia, ale Woja­czek – kla­syk, Woja­czek – poeta neo­ba­ro­ko­wy, Woja­czek – zręcz­ny sty­li­sta. I poeci, któ­rzy są dla mnie tak dro­dzy jak strasz­na, choć pięk­na baśń, mgli­ście zapa­mię­ta­na z dzie­ciń­stwa: Cze­cho­wicz (Paweł Kozioł kie­dyś odkrył, że dużo u mnie cze­cho­wi­czow­skich zaśpie­wów, bar­dzo mnie to zdu­mia­ło), Gaj­cy (strasz­nie się cie­szę, że wyszła pły­ta z inter­pre­ta­cja­mi jego wier­szy, a kolę­da z 1942 roku w wyko­na­niu Karo­li­ny Cichej to już po pro­stu mistrzo­stwo świa­ta!), Jasień­ski, Leśmian. Kto wie, czy oni nie są dla mnie waż­niej­si niż mistrzo­wie, któ­rzy pro­wa­dzi­li mnie ścież­ką typo­wo awan­gar­do­wą, lin­gwi­stycz­ną? No i jesz­cze wie­lu młod­szych poetów, bez któ­rych nie wyobra­żam sobie współ­cze­snej poezji, ale ich nie będę wymie­niać, bo jesz­cze kogoś pomi­nę i przy­krość goto­wa.

Som­nam­bó­le fan­to­mo­we to był tom nie­zwy­kły i odważ­ny tak­że dla­te­go, że nikt tak nie pisał i nadal zresz­tą nie pisze. Ale czy nie bałaś się swo­jej nie­ade­kwat­no­ści do tego, co wyda­wa­no wte­dy, moim zda­niem poeta nie może się jej oba­wiać, choć nie zawsze tak bywa. Zapew­ne pod­sta­wą czy gwa­ran­cją tej śmia­ło­ści mogła być pew­na zgo­da z Tobą samą, załóż­my nawet, że zapew­nia­ła Ci bez­pie­czeń­stwo i praw­dę w gra­ni­cach Two­je­go wła­sne­go świa­ta, tyle że zakres tego świa­ta, tego Two­je­go pak­tu z mową zna­czą­co róż­nił się od obra­zu współ­cze­snej liry­ki. Czy nie było tak, że – daj­my na to – na spo­tka­niach autor­skich mówio­no Ci: tak, tak dobrze, a poetów „bru­Lio­nu” czy­ta­łaś? Ale może tak nie było. Zatem: jak to było?

Kie­dy wyda­wa­łam ten tom (o czym chy­ba dobrze wiesz, bo bez Cie­bie by nie zaist­niał w takiej posta­ci, w jakiej zaist­niał), na pew­no nie mia­łam poję­cia o tej – jak ją nazy­wasz – nie­ade­kwat­no­ści, nie­przy­sta­wal­no­ści. Zupeł­nie wte­dy o tym nie myśla­łam, bo dla mnie – ówcze­snej zahu­ka­nej stu­dent­ki polo­nist­ki – naj­więk­szym zdu­mie­niem było to, że ktoś w ogó­le chce tę książ­kę wydać (i jesz­cze kto?! Zie­lo­na Sowa!). Poczu­cie nie­przy­sta­wa­nia poja­wi­ło się potem, w trak­cie spo­tkań autor­skich, przy oka­zji recen­zji, kie­dy wprost poka­za­no mi, że te moje wier­sze to jakieś takie dzi­wo­lą­gi, że w jakiś spo­sób ja i pozo­sta­li neo­lin­gwi­ści (bo trak­to­wa­no nas wte­dy jako gru­pę) wywo­ła­li­śmy skan­dal w języ­ku, nabruź­dzi­li­śmy w salo­ni­ku. Dla mnie samej to nie było nie­ade­kwat­ne – ponie­waż było jak naj­bar­dziej spon­ta­nicz­ne, natu­ral­ne, nie­wy­kon­cy­po­wa­ne. Ja napraw­dę wów­czas nie myśla­łam, jak to pisa­nie wyglą­da na tle bru­lio­now­ców czy kogo­kol­wiek, bo prze­cież – na Boga! – nie przy­cho­dzi­ło mi nigdy do gło­wy umiej­sca­wia­nie wła­snych wier­szy w histo­rii pol­skiej poezji! Poza tym, co tu dużo gadać, ja bar­dzo lubię być nie­ade­kwat­na, nie­przy­sta­wal­na – i jeże­li nadal jestem tak postrze­ga­na, to okej, cie­szy mnie to, odpo­wia­da mi taka szu­fla­da.

Reda­go­wa­łaś wyda­ne­go przez trze­ma laty Faeto­na Wirp­szy. Zagad­nie­nie wła­dzy, pew­nej – tak bym to ujął – poten­cji prze­cho­dzą­cej w moż­ność boskie­go spraw­stwa to wyraź­ny wątek w owym poema­cie, pod­czas gdy w Two­jej liry­ce chy­ba nie ma sen­su poszu­ki­wa­nie tego typu tro­pów. Nie zamie­rzam do nicze­go docho­dzić przy pomo­cy tak pro­stych ana­lo­gii. Chcia­łem po pro­stu zapy­tać, czym jest dla Cie­bie Featon Wirp­szy?

Cóż, Faeton Wirp­szy był przy­pad­kiem i to, jak się oka­za­ło, dosyć dziw­nym przy­pad­kiem… Leszek Sza­ru­ga, w poro­zu­mie­niu z chło­pa­ka­mi z Miko­ło­wa, prze­ka­zał mi maszy­no­pis tego poema­tu do prze­pi­sa­nia, co zro­bi­łam, a potem wyni­kły róż­ne dziw­ne spra­wy, ale o to mniej­sza. Cie­szy­ło mnie oczy­wi­ście „obco­wa­nie” z maszy­no­pi­sem Wirp­szy, ale sam poemat jakoś mnie nie ude­rzył, może do nie­go jesz­cze nie doro­słam? Za to przy oka­zji prze­czy­ta­łam inne rze­czy tego poety – i zachwy­ci­łam się misty­ką „Litur­gii” (to chy­ba moje ulu­bio­ne dzie­ło Wirp­szy), filo­zo­ficz­ną i kry­tycz­ną prze­ni­kli­wo­ścią „Gry zna­czeń”, a tak­że jego „Komen­ta­rza­mi do foto­gra­fii”, któ­re są mistrzow­skim zbio­rem ekfraz, pięk­nym prze­ni­ka­niem się obra­zu foto­gra­ficz­ne­go i sło­wa poetyc­kie­go. Wirp­sza jest dla mnie jakoś tam waż­ny, ale to jed­nak bar­dzo wykon­cy­po­wa­na twór­czość, nie potra­fię zachwy­cić się nim i prze­jąć jego spo­so­bem pisa­nia tak dogłęb­nie jak chłop­cy z Miko­ło­wa. Dla mnie to miej­sce w wyobraź­ni zajął Kar­po­wicz, a to jest mistrz, któ­ry nie lubi dzie­lić się wła­dzą nad umy­sła­mi (hehe!).

Teraz krót­ko i sen­ten­cjo­nal­nie. „Musi umrzeć w życiu, co ma powstać w pie­śni”. Cho­dzi mi o zaprze­cze­nie tego pro­ste­go prze­ło­że­nia. Chcia­łem zapy­tać, czy było coś, co liry­ka Ci zabra­ła, a cze­go – z pew­nych powo­dów, któ­re albo możesz tu odsło­nić, albo zacho­wać przy sobie – nie była­byś zdol­na zapi­sać w wier­szach?

Powiem pro­sto: moja pra­wie czte­ro­let­nia cór­ka ostat­nio oznaj­mi­ła, że nie cier­pi wier­szy, a zapy­ta­na dla­cze­go, potwier­dzi­ła moje przy­pusz­cze­nia – bo zabie­ra­ją jej mamę. Zabie­ra­ją w tym zna­cze­niu, że kie­dy czy­tam wier­sze na jakimś wie­czor­ku, to ona nie może być ze mną po tej „dru­giej stro­nie”, nie może mi sie­dzieć na kola­nach, musi sie­dzieć cicho wśród słu­cha­czy itd. Przy czym oczy­wi­ście ta sama cór­ka uwiel­bia się ze mną bawić w wymy­śla­nie rymów (lub prze­krę­ca­nie cudzych) i wte­dy potra­fi wykrzyk­nąć, że „kocha wier­sze”, ma też fraj­dę, bo wie, że cza­sem pod­bie­ram jej jakieś sło­wa czy fra­zy, a w dodat­ku umie je sobie w kon­kret­nych wier­szach wyszu­kać i wska­zać: „to moje!”, więc pew­nie nie­dłu­go zażą­da ode mnie podzia­łu hono­ra­riów.

A tak na serio, to nie sądzę, że pisa­nie coś mi zabie­ra. A jeśli nawet zabie­ra, to raczej nic bar­dzo waż­ne­go – odbie­ra mi czas, któ­ry zmi­trę­ży­ła­bym zapew­ne na jakieś nie­istot­no­ści, zaj­mu­je mi uwa­gę, któ­rą mogła­bym roz­pro­szyć na coś, co na tę uwa­gę nie zasłu­gu­je… Tak więc w sumie – same zyski. Oczy­wi­ście zawsze jest ktoś, kogo, pisząc, zosta­wiam po dru­giej stro­nie. Tyl­ko, że jestem nie­po­praw­ną intro­wer­tycz­ką i dla­te­go wier­sze są czę­sto jedy­nym spo­so­bem poro­zu­mie­nia się z tym kimś, powie­dze­nia jemu czy jej tego, o czym w nor­mal­nej roz­mo­wie nie umia­ła­bym powie­dzieć.

I jesz­cze: czy jest coś, cze­go nie potra­fi­ła­bym napi­sać w wier­szach? Jeże­li jest – to szyb­ko sta­je się to dla mnie wyzwa­niem, zada­niem do napi­sa­nia. Myśla­łam, że nie będę w sta­nie opi­sać tak nie­prze­kła­dal­ne­go, gra­nicz­ne­go doświad­cze­nia jak brze­mien­ność czy poród, ale w Zagniaz­dow­ni­kach napi­sa­łam o tym i mam wra­że­nie, że w jakiś spo­sób się uda­ło. Nie wiem, czy umia­ła­bym wysło­wić jakąś napraw­dę głę­bo­ką trau­mę, ale nic takie­go mnie oso­bi­ście nie dotknę­ło, więc nie mogę się na ten temat wypo­wia­dać.

Zaha­czę o inter­net, ale – że tak powiem – nie o t e n inter­net. Wiem, że cza­sem zaglą­dasz na por­tal www.nostalgia.pl. Też tam cza­sem bywam, dla­te­go chcia­łem zapy­tać, któ­re zakład­ki na tej stro­nie otwie­rasz z naj­więk­szą nostal­gią?

Hehe, z nostal­gią (sic!) przy­po­mi­nam sobie nasze sopoc­kie, wariac­kie gada­nie o dobra­noc­kach, zaba­wach, książ­kach, baśniach, powie­dze­niach, a nawet wyzwi­skach z dzie­ciń­stwa – to był praw­dzi­wy wehi­kuł cza­su, aż dziw, że stam­tąd wró­ci­li­śmy!

Otwie­ra­nie zakła­dek na por­ta­lu nostalgia.pl to jest jak otwie­ra­nie pusze­czek Pan­do­ry – nigdy nie wiesz, jakie wspo­mnie­nia z nich znie­nac­ka wysko­czą i w jaki rejon two­jej teraź­niej­szo­ści ugo­dzą. Teraz pła­wię się w dzie­ciń­stwie bez­kar­nie, bo mogę się scho­wać za cór­ką – poka­zu­ję jej (albo zamie­rzam poka­zać) O czym szu­mią wierz­by, Stra­chy na lachy, Panią Łyżecz­kę i wie­le innych. Obie nas ostat­nio zachwy­cił Kiwa­czek (po rosyj­sku Czi­bu­rasz­ka) – tej baj­ki nie pamię­tam z dzie­ciń­stwa, ale na Kry­mie, gdzie spę­dza­łam waka­cje, Czi­bu­rasz­kę moż­na było spo­tkać na każ­dym kro­ku. Ostat­nio wra­cam też do Cudow­nej podró­ży (zarów­no książ­ki, jak i fil­mu), odkry­łam na nowo Mumin­ki (a wła­ści­wie tak napraw­dę dotar­łam do nich pierw­szy raz, bo w dzie­ciń­stwie ich nie rozu­mia­łam i nie zno­si­łam), cze­kam na oka­zję, kie­dy będę mogła prze­czy­tać mojej cór­ce Nie­koń­czą­cą się opo­wieść, Ser­ce Ami­ci­sa, Pio­tru­sia Pana, no i oczy­wi­ście Ali­cję (na razie Maria z pasją ukła­da puz­zle z Ali­cją, Mar­co­wym Zają­cem i Sza­lo­nym Kape­lusz­ni­kiem w rolach głów­nych). Dzwon­ni­ka z Notre-Dame już wła­ści­wie pozna­ła (w okro­je­niu, rzecz jasna), choć nie wiem, czy Hugo to dobry autor na ten wiek, mnie samej nie­co zwich­nął dzie­ciń­stwo, do dziś trud­no mi patrzeć na świat ina­czej niż przez pry­zmat Nędz­ni­ków.

I tak pola­ła się nostal­gia jak lugo­la na me dzie­ciń­stwo siel­skie, aniel­skie… Uczci­wie przy­znam, że boję się tak „nostal­gi­ko­wać” we wła­snych wier­szach, cho­ciaż uwiel­biam, kie­dy inni poeci (jeśli wiesz, co chcę powie­dzieć, hehe) robią to w swo­jej poezji. Ale cza­sem i ja się sku­szę.

Jako redak­tor­ka, jako czy­tel­nicz­ka, autor­ka szki­ców i recen­zji znaj­du­jesz się chy­ba dość bli­sko liry­ki współ­cze­snej. Prze­szło­ści już nie zmie­ni­my, ale może pod­su­nę­ła­byś mi jakieś debiu­ty do eta­pów biu­ro­we­go pro­jek­tu obej­mu­ją­cych kolej­ne lata?

Żeby rze­tel­nie odpo­wie­dzieć na to pyta­nie, musia­ła­bym zro­bić porząd­ną kwe­ren­dę po ostat­niej deka­dzie, a bez niej wolę się w ogó­le nie odzy­wać. Ale wiem, kto był­by poetyc­kim debiu­tem numer jeden w roku 2009 – Bian­ka Rolan­do i jej Bia­ła książ­ka. To nie­sa­mo­wi­ta rzecz, daw­no nikt tak świet­nie – i w spo­sób tak wspa­nia­le „nie­ade­kwat­ny” – nie wszedł w poezję jak wła­śnie ona. Mam nadzie­ję, że zosta­nie doce­nio­na, ja jestem jej wiel­ką fan­ką.

Na zakoń­cze­nie daj­my na zapo­wie­dzi. Co przy­go­to­wu­jesz dla czy­tel­ni­ków w jakimś tam, powiedz­my, bliż­szym albo odle­glej­szym cza­sie?

Powo­li domy­kam dwie rze­czy. Z jed­nej stro­ny, książ­kę ese­istycz­ną, z tek­sta­mi pisa­ny­mi przez ostat­nich kil­ka lat, któ­re uło­ży­łam w jako taką całość. Mia­ła­by się nazy­wać Stra­ty­gra­fie i w pewien spo­sób poka­zy­wa­ła­by moje patrze­nie na poezję z punk­tu widze­nia róż­nych meta­for orga­ni­zu­ją­cych, któ­re były dla mnie w tym cza­sie waż­ne – takich jak ana­mor­fo­za czy wła­śnie stra­ty­gra­fia. A z dru­giej stro­ny, koń­czę pisać książ­kę poetyc­ką, dla któ­rej sło­wem-klu­czem, prócz „utra­ty” i „czu­ło­ści”, jest tytu­ło­wa „wylin­ka”. A raczej „wylin­ki”, bo licz­bę poje­dyn­czą zare­zer­wo­wa­ła sobie rumuń­ska pisar­ka Simo­na Pope­scu, do któ­rej prze­cud­nej książ­ki się w tym tomie jakoś tam odwo­łu­ję – choć­by dla­te­go, że wbrew nostal­gicz­ne­mu przy­ka­za­niu Pope­scu: „Dzie­ciń­stwo, moja miło­ści, musisz ustą­pić”, będzie to tomik o dzie­ciń­stwie, a tak­że dla­te­go, że bli­skie mi jest jej patrze­nie na wła­sną oso­bę jako na zbiór kil­ku­na­stu matriosz­ko­wych dziew­czy­nek i kobiet, któ­re się wza­jem­nie wspie­ra­ją, ale też wypie­ra­ją, kłó­cą, ale z tej kłót­ni szy­ją kolo­ro­wy „patrz­work”, któ­re do sie­bie nie przy­sta­ją, a mimo to two­rzą zgod­ną ukła­dan­kę, gdzie każ­dy ele­ment znaj­du­je sobie „jedy­nie wła­sne” miej­sce. Chcia­ła­bym obie rze­czy zamknąć na począt­ku przy­szłe­go roku i zabrać się za coś zupeł­nie nowe­go.

Dzię­ku­ję za roz­mo­wę.