Nie papier, nie nożyczki. O Nakarmić kamień Bronki Nowickiej

Doro­słe obra­ca pod języ­kiem obły zalą­żek. Boi się kieł­ko­wa­nia szki­cu, żeby nie wybu­jał zanad­to. Samo dla sie­bie jest nie­zgrab­nie duże, za wie­le wie i na sło­wach mogło­by posta­wić zbyt cięż­ki odważ­nik. Bul­wia­sta buj­da prze­czy praw­dzie gło­du, któ­rą prze­czy­ta­ło. W gar­dle dra­pie, więc doro­słe daje dra­pa­ka – przed Nie­moż­li­wym w nie­istot­ne.

Kamień

Zanim doro­słe zaczy­na pisać, na ser­cu kamie­niem przy­sia­da mu smu­tek. „Pra­cą smut­ku jest przyjść i być. Nic wię­cej. Resz­ta nale­ży do czło­wie­ka – jeśli go podej­mie, smu­tek się utu­czy jak toczo­na śnież­ka. Oble­pi każ­dą myślą” – mówi książ­ka.
Duży czło­wiek nie lubi, gdy go coś oble­pia i kie­dy w całość nie lepią się sło­wa, więc bły­ska­wicz­nie zamie­nia smu­tek w gniew. Ude­rza w naj­bliż­sze – lepią­ce się do nie­go nie­do­ro­słe.
Ude­rza za cokol­wiek. Choć­by za to, że dziec­ko ota­cza uczu­ciem – kar­mi! – kamień, zwy­kły oto­czak, a doro­słe nie umie się do nie­go dobrać. Pró­bu­je go fre­zo­wać ostrzem fra­ze­olo­gii. Trak­tu­je jak brył­kę obra­zy, wrzu­ca do tema­tycz­nych ogród­ków, klnie w żywy, aż wresz­cie nie zosta­je na kamie­niu kamień. Wciąż jed­nak pisa­ne idzie jak z kamie­nia, więc doro­słe – gra­jąc na palusz­kach – się­ga po ostrzej­sze narzę­dzia.
Star­cie na trzy: środ­ko­wy i wska­zu­ją­cy tną, pięść okrą­gle­je w głaz, płach­ta złą­czo­nych pal­ców przy­du­sza, gdy otu­la. Na twar­dej powierzch­ni kamie­nia tępią się wszyst­kie noży­ce. Tępie­ją narzę­dzia kry­tycz­ne, któ­ry­mi doro­słe chcia­ło­by roz­dzie­lać, roz­ci­nać, roz­są­dzać. Tyl­ko papier – jało­wa mięk­kość – może poko­nać kamień. Owi­nąć w słow­ną baweł­nę, paję­czo omo­tać, zako­ko­nić w nic.

Pery­skop

Doro­słe pod­glą­da­ne przez dziec­ko boczy się. Sie­dzi w kącie, z miną odę­tą od obłych mądro­ści, i kul­ka­mi z gnie­cio­nych kar­tek pró­bu­je tra­fić w sed­no. Zno­wu chy­bia – papier leci bokiem. Doro­słe strze­la, bo wca­le nie wie, że samo jest na celow­ni­ku.
To dziec­ko, któ­re broi w bun­krze z krze­seł i koców, uzbro­iło oko w pery­skop. Nie musi się odsła­niać, żeby obser­wo­wać; nie wynu­rza się, a wła­da powierzch­nią. Tek­tu­ra, sza­ra taśma, sys­tem luster – i już duże male­je, per­spek­ty­wa fika kozioł­ka, czło­wie­ka w odwró­ce­niu „uży­wa się do patrze­nia”.

Hacz­ka

Jeśli prze­szłość jest czar­no­zie­mem – myśli doro­słe – to trze­ba mi moc­nej hacz­ki, żeby się doko­pać. Do bulw bólu dogrze­bać, do pędów pamię­ci. Krew­ni na śmierć się obra­żą, bo mie­li wła­sne zago­ny, na innych kop­czy­kach upra­wia­li swą roz­pacz.
W ogó­le kopać – mozol­nie i strasz­no. Głę­bia gle­by obie­cu­je skar­by, a kry­je tyl­ko roba­ki i brud. Doro­słe woli wybie­lać, góro­wać nad czar­no­zie­mem. Ponad pamię­tli­we wykop­ki powa­ża bez­pie­czeń­stwo, higie­nę i pra­cę. Waga­ru­je więc z czy­nu samot­ni­cze­go, paznok­cie pie­li z czar­nych obwó­dek. Żeby – broń Boże! – rogo­we płyt­ki nie zaszły żało­bą, przy­ci­na je na krót­ko.
Za krót­ko. Cze­go nie wygrze­ba­ło hacz­ką, teraz przyj­mu­je pul­sem bólu w opusz­kach. Choć ucie­kło z zago­nu – doga­nia je pamięć. Pamięć natręt­na jak dziec­ko.

Przy­bor­nik

Doro­słe zwie­rza się doro­słe­mu z pierw­szych zapa­mię­ta­nych dresz­czy. Jed­no odko­pu­je pudeł­ko na kształ­ty. Dru­gie mówi o powi­do­kach ope­ra­cji na śle­pą kisz­kę, ale napraw­dę pamię­ta co inne­go. Przy­bor­nik z widocz­ków zszy­ty krzy­ży­ka­mi przez bab­cię – i przez nią rów­nież zaka­za­ny. To do tego obraz­ko­we­go puz­dra na rze­czy, scho­wa­ne­go na dnie szu­fla­dy, piel­grzy­mo­wa­ło cich­cem dziec­ko, kie­dy jesz­cze było dziec­kiem. To ówcze­sne kru­cja­ty powta­rza – po sied­mio­kroć, w kon­struk­cji szka­tuł­ko­wej albo w zaba­wie matriosz­ka­mi – doro­słe, gdy wygrze­bu­je z sie­bie nie­do­ro­słe.
Rodzin­ne mia­stecz­ko, w mia­stecz­ku dom bab­ci, w domu pokój prze­chod­ni, w poko­ju komo­da, w komo­dzie szu­fla­da, w szu­fla­dzie otu­li­na z barw­nych szma­tek i wresz­cie w otu­li­nie – pudeł­ko z pocz­tó­wek. A w jego prze­gród­kach ist­ne skar­by: kolo­ro­we piór­ka, odpu­sto­we bły­skot­ki, obrącz­ka dziad­ka, pozła­ca­ny grze­by­czek, kości do gry i naj­waż­niej­sze – spi­sa­ny ręką bab­ci śpiew­nik z bal­la­da­mi.
Do krwa­wej pie­śni o leli­jach, do ukrad­kiem kra­dzio­nych fan­tów, do przy­jem­no­ści grze­ba­nia w sekre­tach, do nie­win­nych grze­chów, za któ­re Mat­ka Boska z malo­wi­dła gro­zi­ła ska­zu­ją­cym pal­cem, do tego, co jak kamień w wodę – wra­ca doro­słe, czy­ta­jąc książ­kę. Książ­kę o „rze­czach isto­ty”.

Pudeł­ko na kształ­ty

To prze­cież dzie­cin­nie pro­ste! – dener­wu­je się zno­wu, pró­bu­jąc dopa­so­wać swo­je sło­wa nad­mier­ne do słów Bron­ko­wych poro­dzo­nych z bra­ku. Doro­słe­mu brak pre­cy­zji i uważ­no­ści. Parów­ko­wa­te palu­chy pcha­ją wytar­te figu­ry w nowe luki, ale książ­ka bro­ni się przed złud­ną ade­kwat­no­ścią. Nie wrzu­cisz byle abs­trak­tu tam, gdzie kształt zie­je kon­kre­tem. Okrą­głe ogól­ni­ki nie wle­zą w prze­świ­ty, otwo­ru z ser­cem nie domkniesz ostro­kąt­nym szew­ro­nem. Nawet kan­cia­ste­go pro­gu – do zabi­ja­nia kar­pi lub dzie­cię­cych złu­dzeń – nie da się wyśli­zgać żad­ną z aksa­mit­nych teo­rii.
Doro­słe ciska kloc­ki – wście­kle i bez­rad­nie. Z opa­dły­mi ramion­ka­mi patrzy, jak wyko­śla­wia­ją się gra­ni­ce myślo­wych kalek. Jak rze­czy kale­czą i sinia­czą. Jak prze­le­wa się nie­do­rzecz­ność uczel­nia­nych narze­czy.
Nie zna­la­zło dla tej książ­ki zewnętrz­ne­go punk­tu opar­cia – ani w kano­nicz­nych dzie­łach, ani w fun­da­men­tach teo­rii, ani w usłuż­nych mistrzach – a prze­cież jej nie wypie­ra, wprost nie może się oprzeć! Czy­ta wytrą­co­ne, wyga­nia­ne z wygód. Jedy­ną pod­bu­do­wę odnaj­du­je w sobie.
To tam – w samym środ­ku, w gnieź­dzie pod języ­kiem – scho­wa­ło kształt: wła­ści­wy, bo nie­moż­li­wy. Ogrze­wa go, by wykluć, kar­mi, by nie zapo­mnieć. Zakli­na w kamień.