Mówię do wszystkich

Roman Honet: W wywia­dzie udzie­lo­nym Kami­lo­wi Zają­co­wi powie­dzia­łaś, że war­to spi­sy­wać sie­bie. Nie­wąt­pli­wie. Potem doda­łaś, że piszesz w poszu­ki­wa­niu poro­zu­mie­nia. O to chcia­łem zapy­tać. Poro­zu­mie­nia ze sobą? Z zewnętrz­ną obec­no­ścią, czy­li mówiąc wprost – cho­dzi o czy­tel­ni­ka? Czy – uwzględ­nia­jąc spe­cy­fi­kę Two­je­go pisa­nia – z obec­no­ścią, odmien­ną, któ­rą stwier­dzasz w sobie? Czy bie­rzesz pod uwa­gę, że jeśli mia­ło­by to być poro­zu­mie­nie ze sobą, pro­ces jego poszu­ki­wa­nia może postę­po­wać w ten spo­sób, że umoż­li­wi Ci roz­po­zna­nie wła­snej świa­do­mo­ści kosz­tem czy­tel­ni­ka? Mam na myśli sytu­ację, że Ty zro­zu­miesz – w pew­nym, zapew­ne nie cało­ścio­wym wymia­rze – sie­bie, ale wte­dy nikt kom­plet­nie nie zro­zu­mie Cie­bie.

Julia Szy­cho­wiak: Tak, cho­dzi o czy­tel­ni­ka, o pogłę­bia­nie innych i sie­bie, czy­li też rela­cji wza­jem­nych umoż­li­wia­ją­cych komu­ni­ka­cję na róż­nych obsza­rach.

„pod szy­ciem skó­ry jest miąższ słod­ki / i krew, krew cała ze szkła” – zapi­sa­łaś. Z Two­ich wier­szy moż­na wysnuć zało­że­nie, że język natych­miast się kry­sta­li­zu­je, nie trwa w mag­mie, ale od razu two­rzy figu­ry, zna­cze­nia, na ile i czy w ogó­le zdol­ne do wyra­ża­nia okre­ślo­nych myśli to osob­ne pyta­nie. Czy to nie jest tak, że wsku­tek tego pro­ce­su język zawsze jest zbyt goto­wy, że to jego nie­ustan­na zdol­ność do resu­bli­ma­cji ogra­ni­cza moż­li­wość prze­ka­zu? Nawia­sem mówiąc, w Two­ich utwo­rach podob­nie dzie­je się z cia­łem, dla­te­go pozwo­li­łem sobie na przy­wo­ła­nie powyż­sze­go cyta­tu.

Trud­ne pyta­nie. Nigdy się nad tym nie zasta­na­wia­łam. Gdy­bym sta­wia­ła na pre­cy­zyj­ny, jasny prze­kaz, ogra­ni­cza­ła­bym wte­dy moż­li­wość wyra­zu.

Do kogo mówisz wier­szach? Do wszyst­kich? Do wybra­nych?

Mówię do wszyst­kich, dopie­ro potem oka­zu­je się, kto to usły­szy.

Pisa­nie może być czyn­no­ścią, powiedz­my, odświęt­ną, nie mam tu na myśli jej wywyż­sza­ją­ce­go cha­rak­te­ru, ale odręb­ność. Na zasa­dzie, że poeta ma jakieś tam swo­je życie, a w tym życiu swo­je zwy­cza­je, tyle że jed­ne­mu z nich poświę­ca się w szcze­gól­ny spo­sób. Ale moż­na też rozu­mieć i prak­ty­ko­wać pisa­nie jako przy­zwy­cza­je­nie, jed­no z wie­lu, obok, daj­my na to, sadze­nia mar­chew­ki albo słu­cha­nia muzy­ki, nie­któ­rzy auto­rzy tak mają, tak im się robi, zwłasz­cza z cza­sem. Jak to wyglą­da w Two­im przy­pad­ku?

To jest nie­za­leż­ne ode mnie. Przy­cho­dzi czas, kie­dy chcę pisać, i nie­kie­dy piszę przez mie­siąc, innym razem koń­czy się na jed­nym tek­ście i nie piszę przez następ­nych parę mie­się­cy. Pisa­nie zależ­ne jest od odczu­wa­nia, a ja czę­sto nic nie odczu­wam. Nie panu­ję nad samym pro­ce­sem two­rze­nia. Zwłasz­cza w tej dzie­dzi­nie wolę się wyzbyć woli – let it be – pozwa­lam dziać się.

„Ode­szłam na moment i pusto mi po sobie”, „dłu­biąc pal­cem w ścia­nie, zna­czę kon­tur przy­ćmio­nej posta­ci”, „Czerń wypchnie kształt, nawet cień poru­szy”, „Jestem widocz­na […] dopó­ki cień wspar­ty jest cia­łem”, „Czło­wiek zza szy­by to nie ten, z któ­rym / sie­bie mylisz”. „Pra­gnę wydo­stać się, odzwy­cza­ić / od pokre­wieństw” – garść cyta­tów z two­je­go debiu­tanc­kie­go tomu. Zasta­na­wiam się, czy ta nie­cał­ko­wi­tość posta­ci, te prze­miesz­cze­nia, nie­obec­ność w sobie to wyraz tęsk­no­ty za tym, żeby posia­dać kon­tur, jakieś fizy­kal­ne opar­cie, czy też dąże­nie do osta­tecz­ne­go pozby­cia się śla­dów po sobie. Czy ta postać w Two­ich wier­szach zmie­rza do inte­gra­cji, czy do dez­in­te­gra­cji, do być do czy nie być?

Spu­ści­zna kul­tu­ro­wa namy­słu nad tym pyta­niem spra­wia, że czu­ję się bez­rad­na, „jestem tym zja­da­na”.

Chciał­bym zapy­tać, sko­ro piszesz wier­sze, z któ­rych moż­na wyczy­tać pew­ną dys­funk­cjo­nal­ność języ­ka, gdzie albo kie­dy język prze­sta­je Ci słu­żyć. Bo słu­ży Ci, sko­ro piszesz. Zatem, gdzie, kie­dy albo do cze­go szcze­gól­nie nie słu­ży?

Bywa­ją takie oko­li­ce w świe­cie pro­jek­to­wa­nym w gło­wie, któ­rych za nic nie da się opi­sać, język jest wte­dy kale­ki, ułom­ny, nie ma szans, żeby dotknąć. Język jest dużo bar­dziej ogra­ni­czo­ny, niż nam się wyda­je.

W kil­ku roz­mo­wach wspo­mi­na­łaś o Kry­sty­nie Miło­będz­kiej, mot­to w Two­im pierw­szym tomie to sło­wa Miło­będz­kiej. Wiem, że to gdy­ba­nie, ale może potrak­tuj­my je z przy­mru­że­niem oka. Kim była­by Julia Szy­cho­wiak, gdy­by nie Kry­sty­na Miło­będz­ka? Była­by?

Nie wiem. Może, wła­śnie, by nie było, albo była­bym bar­dzo pogu­bio­na na tym poetyc­kim szla­ku. Gdy­by nie było Kry­sty­ny Miło­będz­kiej raczej była­bym dalej od sie­bie i nie umia­ła­bym patrzeć na sie­bie tak­że z jutra. Dru­ga rzecz: jak wiesz, nie da się czło­wie­ka wyrwać z jego cza­su, każ­dy ma poprzed­ni­ków i odnaj­du­je sobie tego, któ­ry jest bli­sko jego myśle­nia. Na całe szczę­ście Kry­sty­na Miło­będz­ka jest.

Poeci „bru­lio­nu” byli prze­ciw­ni związ­kom lite­ra­tu­ry z poli­ty­ką, wiersz jako komen­tarz do zja­wisk spo­łecz­nych też był im obcy, chy­ba że w iro­nicz­nym wyda­niu. Ta posta­wa zasad­ni­czo przy­ję­ła się i funk­cjo­nu­je do dzi­siaj, ale poja­wia­ją się gło­sy dia­me­tral­nie odmien­ne. Zaan­ga­żo­wa­ne. Zwłasz­cza gło­sy auto­rów mło­dych, dla któ­rych rok 1989 to histo­ria. Są to gło­sy czę­sto gniew­ne, nie bez pod­staw wymie­rzo­ne prze­ciw porząd­ko­wi, któ­ry dla poprzed­niej for­ma­cji był w pew­nym sen­sie celem dążeń. Zauwa­żasz jakieś nowe ten­den­cje we współ­cze­snej liry­ce, zwłasz­cza tej two­rzo­nej przez poetów debiu­tu­ją­cych w podob­nym cza­sie, co Ty?

No, owszem. Myślę, że przede wszyst­kim brak dys­cy­pli­ny, abso­lut­na dowol­ność. „wol­ność to będzie ten bal­kon roz­cię­ty wino­ro­ślą”, wła­śnie tak to widzę, nie­skrom­nie cytu­jąc sie­bie.

A gdy­bym zapy­tał: poezja – co Cię do niej przy­wio­dło? I jesz­cze: jak to było? Dru­gi tom, debiut, arkusz, to wia­do­mo, a przed­tem? Co było przed­tem?

Bło­to i beton. Lek­cje dystan­su do sie­bie i świa­ta, z któ­rych nie­jed­no­krot­nie przy­szło mi zwiać. Nie będę mówić o dosko­na­le­niu warsz­ta­tu etc., bo mi na rze­mio­śle nigdy nie zale­ża­ło, nie o spraw­ną rękę cho­dzi mi w poezji. Na pew­no dąży­łam do odna­le­zie­nia wła­sne­go języ­ka, następ­nie do odna­le­zie­nia się w tym języ­ku. O tym, co było w cza­sie pomię­dzy moż­na prze­czy­tać. Co będzie potem? Strach żyć, ale nikt nie mówił, że ma być idyl­licz­nie.

Na zakoń­cze­nie nie poda­ru­ję Ci dyżur­ne­go pyta­nia: debiu­ty mija­ją­cej deka­dy w Two­jej lek­tu­rze: świet­ne, kiep­skie, nie­do­ce­nio­ne, prze­re­kla­mo­wa­ne? Może być w dowol­nej kon­fi­gu­ra­cji, daj­my na to, nie­do­ce­nio­ne, ale bli­skie, albo zna­ko­mi­te, ale odle­głe?

Napi­szę tyl­ko o tych debiu­tach, któ­re uwa­żam za świet­ne: Szcze­pan Kopyt, Robert Król, Sła­wek Elsner, Piotr Janic­ki, Kon­rad Góra, Adam Plusz­ka, Domi­nik Bie­lic­ki. Przed debiu­tem: Prze­mek Łoś­ko.

Dzię­ku­ję za roz­mo­wę.

Dzię­ku­ję.