Taki jeden, na naszych oczach (zdefiniuj „taki”, zdefiniuj „oczy” itd.)

Po co czytamy wiersze? Żeby upewnić się, co do znaczenia własnych odczuć? Żeby znaleźć ideowe czy jakiekolwiek inne, pokrewieństwo? Żeby utwierdzić się w melancholijnym światopoglądzie? Może też, żeby odpocząć od zwykłego, zużytego języka i cieszyć się zaskakującymi znaleziskami, kolorowymi szkiełkami innej mowy. Co czytelnik, to inna odpowiedź. Mnie cieszy i to, że wraz z lekturą choćby takich książek, jak ta nowa Romana Honeta, czuję się wyzuty ze zwykłych obowiązków komunikacyjnych, że jestem poza jakąkolwiek funkcjonalnością – tak jak i wiersze, które mam przed oczami, wydają się w cudowny sposób nieużyteczne. Cieszy mnie ta prowokacyjna nieużyteczność. Rozkoszuję się nią. Ale komuż jeszcze miałbym to do rozkoszowania podać? Kto jest w tej niszy zainteresowany nią tak naprawdę i szczerze?

Nowa książka Romana Honeta skłania do takich refleksji, gdyż „cała jest zbudowana z ran”, mówiąc językiem Stachury; prosi więc każdym nabrzmiałym od emocji wersem, żeby jej nie odfajkowywać. Jeśli ktoś nie musi wchodzić w ten rozedrgany gąszcz, to powinien dać sobie spokój i pójść w stronę czegoś, co da się szybko i na zimno spacyfikować, „ugryźć” w sprzyjającym, polonistycznie wyrobionym, języku. Twórczość Honeta jest osławioną „poezją czystą” – w klimacie wiele zawdzięczającym z jednej strony Mojemu obnażonemu sercu, zaś z drugiej Spowiedzi dziecięcia wieku – poezją czystą naszych zaangażowanych czasów. Pewnie, że ktoś może w tej kosmicznie wielkiej melancholii dostrzec coś, co wyrasta z warunków życia nadwrażliwych, targanych nałogami, pracowników słowa w późnym kapitalizmie; niechże więc dostrzega, i krzyż mu na drogę. Właśnie, krzyż… Ileż liturgii w tej walce o nieśmiertelność, w walce toczonej nie dla siebie, ale dla niej, dosłownej i mitycznej, bohaterki wierszy. To ona ma zostać zapamiętana na zawsze. Taki dziecięcy, baśniowy gest, ale bez niego nie byłoby wielu tekstów, nie byłoby tej książki. Kto zatem niesie krzyż i skąd te sakralne skojarzenia w tym postsekularnym uniwersum? Ten, który mówi, niesie przez czas konieczność świadczenia o „wspólnym minionym”, imperatyw zapamiętania jak najwięcej. To jego krzyż, to jego missa pagana, msza i misja zarazem [1]. Jednak nie przesadzajmy ze Stachurą, nie wrzucajmy zbyt łatwo nowego tomu Honeta do szufladki z napisem „życiopisanie”. Owszem, życie jest przywoływane równie często, co pisanie, ale w ostatecznym rozrachunku nie tworzy się tu sumy, ale raczej – i to jest fascynujące – różnicę, to ją przywołuje się obsesyjnie; bolesną wręcz różnicę, w której raz po raz, wymiennie, podstawia się następujące wartości-symbole: ciało, pamięć, życie, pisanie.

I jeszcze piąty element – krew. To ona czyni najważniejszą różnicę, nią się igra i przywołuje niczym okrutny, i jednocześnie święty, fizjologiczny i liturgiczny, symbol, ona scala rozproszone stany i intencje; czym byłaby metafora u Honeta bez jej niepokojącej obecności? Ale do rzeczy… Czyżbym do tej pory przebywał poza nią? A może tym właśnie jest rzecz poetycka, że gdy próbujemy o niej mówić, natychmiast wyrzuca na orbitę, w oczywisty (dla niej, rzeczy) sposób sytuuje nas obok? Nie można być w samej rzeczy – słowa, jak echo, pojawiają się dopiero w pewnej odległości i po czasie. Po jakimś czasie zbieram te rozproszone notatki czynione obok wierszy. Niektórych nie mogę odczytać, zostaną na zawsze przy rzeczy, w samym ogniu tamtej chwili. To kolejny ważny element mitologii Honeta, tego teatru, w którym tyle się dzieje z życia i ze zmyślenia. Nieraz na tej scenie wybucha płomień, ale nie żeby spalić, raczej żeby oświetlić.

Wspomnienia zacierają się, dlatego pamięć staje się „niczyją”, choć mogła być wspólną – niegdysiejsi kochankowie rozeszli się do swoich zajęć, „każde w swoim ogniu”, nie tworząc wspólnego ogniska. Wspólność w ogóle wydaje się iluzoryczna, jest teraz po tym świętym, najbardziej w życiu intensywnym, czasie rozgrywana, inscenizowana. W dziejach związku opiewanego „eposem” – refrenicznie nawracającymi falami scen, sytuacji, fraz i zaśpiewów – od początku był tragizm przewidywanego rozpadu i końca. Pamięć niczyja, bo niemożliwa, aż niewiarygodna, oparta teraz na czymś tak niepewnym i kruchym, na wierszu. I tu właśnie, na styku wzajemnych relacji między starzejącą się, kapryśną pamięcią, a wciąż młodym i jasnym – zastygłym w czasie – ciałem, roją się te wielkie (w poetyckim sensie) plany i marzenia o nieśmiertelności. To kolejny ważny wątek, wręcz nieodzowny w opowieści układanej z elementów, o których wspomniałem wcześniej: pamięci, ciała, przeszłości, dzieciństwa, nostalgii za tym, co było, a głównie za największą w życiu miłością. „Być nieśmiertelnym to być szybciej/ niż ciało, całe z roztrąconej krwi”. I dalej mowa o jedności tego niegdyś Wielkiego Prawdziwego Przeżycia, tego oryginału, sumy wszystkich uczuć, i o tym, że nie da się go zastąpić żadną kopią czy substytutem: „nie może tak być,/ że cię zastąpię”. A więc to, co teraz, to (w poetyckim sensie) życie pośmiertne, żałoba, opłakiwanie, jęki wykpionego przez przemijanie kochanka. Ale jak mistrzowsko te jęki są zrobione, chwilami wierzy się w ich całkowitą szczerość. I tu musiałbym zwrócić honor Stachurze i wciąż przywoływanej schedzie po nim. A nie zrobię tego, ponieważ w tej książce widzę o wiele więcej niż tylko proste rozegranie werterowskiej dramy. Głos, który mówi, zatraca się w bólu, lecz zaraz potem (a niekiedy w tym samym momencie), nagle przebudzony, pyta o to, dlaczego to robi, jaki to ma sens; a nawet potrafi ze zbyt rozbuchanego lirycznego gestu zadrwić albo przynajmniej – następnym lotnym słowem, frazą godną przysłowia czy złotej myśli – zaryzykować jego dwuznaczność, w świetle której nic nie jest pewne.

*

Po co czytać takie wiersze? Żeby się przekonać, jak blisko jest od „pisania” do „picia”? Że to podobne znieczulanie okrucieństwa czasu, łagodzenia wciskających się wszędzie ostrych kantów bytu? Owszem, autor wspomina coś o tym, a jego bohater rzecze wyraźnie, że powrócił z „rzetelnej ziemi wódki i xanaxu” do „krainy niższej jakości”, po której oto ostrożnie stąpa, niewyobrażalnie tęskniąc za tym, co było „tam”, co było „kiedyś” i, co najważniejsze, było „razem”, w tej niemal mistycznej czy platońskiej, jedności dwóch ciał i, przepraszam za wyrażenie, dwóch dusz. Zatem proces czytania – czytania wierszy – dołącza w tej koncepcji do zacnego grona poszukiwanych analgetyków. Zmiękcza, znieczula, łagodzi. Taki jeden na naszych oczach rozlewa swoją niepapierową krew i wróży z wnętrzności zabitego czasu, „niczyjej pamięci”. Rzeczywiście przez chwilę wydaje się szybszy niż ciało. Przekracza i nas do przekraczania zaprasza.