„W pierwszym dniu po końcu świata”. O wierszach Michała Domagalskiego

1.

Czego tu nie ma… Bo i subtelnie rozwijający się plan intymny, erotyczny, rodzinny, i społeczny w odcieniach lokalnych oraz globalnych (zwracam uwagę na rozprawę z nacjonalizmem, czyli z przesterowanym patriotyzmem), i historyczny, wspomnieniowy, wiążący się poniekąd z pierwszym oraz drugim, aczkolwiek tu i ówdzie wybijający się na niepodległość. Być może trafniejsze byłoby podejście od drugiej strony, krążące wokół odpowiedzi na pytanie, czego tu nie ma, niż na takie, które podkreśla to, co jest. Czego autor świadomie czy nieświadomie zaniechał? Trudno o bardziej absurdalne pytanie, ale jednak postawione wydaje się mieć nieśmiałą rację bytu. Otóż zdziwienie wywołuje brak żywszych odwołań do przyrody jako elementu przejmującego stery w liryce nawigującej po pozaludzkich, organicznych przestrzeniach. Domagalski pozostaje w granicach ludzkiej skóry i w tej fazie rozwoju poetyckiego obca jest mu pokusa wcielania się w różne skrzywdzone zwierzątka. O, przepraszam, jest kot, są jego dole i niedole, ale wiadomo, że to tylko naklejka na opakowaniu wypełnionym innymi, bardziej antropocentrycznymi treściami. Kot to już nie przyroda. Niemal masowo przywoływany we współczesnej poezji nie robi większego wrażenia. Tylko nie wiem, jaki tu proces zaszedł – kotostwo zostało wchłonięte przez człowieczeństwo, czy może stało się na odwrót. Przypominają się słowa młodej poetki angielskiej (nazwisko mi uleciało): „Kot został stworzony, by ignorować człowieka”. Domyślamy się, że człowiekowi wyjątkowo z tym dobrze, że lubi być w ten sposób ignorowany. U Domagalskiego rozjechany kot zostaje tylko we wspomnieniach, „znajduje się w miejscach, rzeczach, zwierzętach”. W poecie także.

2.

Skupmy się zatem na tej stricte antropocentrycznej przestrzeni (zdając sobie sprawę z relatywności i umowności opisu przeprowadzonego pod dyktando tej kategorii), na tych wszystkim „ludzkich sprawach”, na mieszkaniu, rodzinnej ciągłości, na bloku, osiedlu i jego mieszkańcach. Od czego zacząć? Od Ukrainki siedzącej „na kasie w Żabce”? Od onanizującego się sąsiada? Zejdźmy jeszcze niżej w głąb obserwacyjnej materii, która – jak wiadomo – powinna stać się „materią przeżyć” czytelnika. Ale czy się staje? Nie ma uniwersalnej normy: dla jednego staje się, dla drugiego nie. Odnoszę wrażenie, że piszący te słowa sytuuje się gdzieś pośrodku. Powiedzmy, że dużo się dzieje.

3.

To, co najważniejsze, staje się w prześwicie między odchodzącym, a tym, co się przygotowuje do zaistnienia. W tym jakimś czasie niespecjalnie wygodnym dla polskiej gramatyki (zaprzeszło przyszłym?). Odnosi się wrażenie, że Domagalski szuka języka na wyrażenie dręczącego bohatera uczucia utraty. Roi się od form z przeczeniem „nie”, które zaistniały, żeby nie być albo raczej żeby być na niby, opatrzone znakiem zapytania, ogarnięte sugestią symbolicznego niebycia. Poruszamy się w przestrzeni potencjalnego wydarzania się – łagodzenia skutków permanentnego odchodzenia i jednoczesnego amortyzowania nieuchronności stawania się czegoś, co przecież i tak wpisuje się w złowrogą przyszłą konieczność.

Opowieść zaczyna się od funeralnego raportu, od spisu odejść. Zaczyna się od babci i tego wszystkiego, co zabrała ze sobą do ziemi. Okazuje się, że luka w pamięci i wrażliwości wchłania słowa, zjawiska, a nawet rzeczy. One odchodzą wraz z babcią. Jakby jedna z komórek świata-plastra zamknęła się całkowicie. Oczywiście, można ją opłakać, ale to nie znaczy, że odzyskać.

4.

Zaczyna się od konstatacji utraty górującej nad ludzkim horyzontem. I jakby na przekór temu odczuciu zaczyna się coś rodzić w języku poszukującym pociechy. „Zdarzeniowość” tego języka, jego otwieranie się na mnożące się mimo wszystko „performansy losu” było tym, co mnie ostatecznie do tej książki przekonało. Z opłakiwaniem miałem ostatnio często do czynienia, dlatego w lekturze kładę nacisk na to, co wydarza się później. Interesuje mnie obraz świata uzyskany po przepracowaniu żałoby, wigor mimo traumy. „Jeśli musisz/ umrzeć, nie stawiaj/ nawiasów i gwiazdek”. Jeśli musisz żyć, rób to z godnością. Czego chcieć więcej?

Spełnienie

Czego chcieć więcej? Internetowe radio
dostroiło się do naszych potrzeb. W sklepie
wybór piw o jasnej i pełnej puencie. Czekamy
na pizzę. Cztery sery.

Uważny czytelnik zdaje sobie sprawę z umowności wspomnianej godności. O jakiej godności może być mowa w przestrzeni pełnej dziur, w rzeczywistości znikania, odpadania, odchodzenia? Jest to godność doraźna, performatywna. I ironiczna. Trzeba żyć dalej. Oczywiście, na każde z tych trzech słów pada cień niedowierzania i szyderstwa. Ale zwróćmy uwagę, że tu ktoś jednak próbuje coś zrobić w kwestii dalszego ciągu i jego rzekomej potrzeby. Za utracone życie podstawia drugie. I jest nawet jego sprawcą. A potem kronikarzem stającej się sprawczości, „poetą czynu”, obserwującym „rozstępy na jej skórze” (to „ponoć na pamiątkę ucieczki z Egiptu”), filozofującym nad etykietką dołączoną do opakowania ciążowych rajstop. Ale uwaga: brzuch nie rośnie na Księżycu, to nasz brzuch, tutejszy, brzuch z całym bogactwem trudnego inwentarza – społecznego, politycznego, publicystycznego (bo język mediów ma wpływ na język tej poezji).

Rzeczywiście, współczesna ciąża pod wieloma względami jawić się może jako problem interpretacyjny i etyczny; tu jednak wystarczy jeden wzgląd, a na imię mu „pięćset plus”. Tak jakby wyjęto ją z intymnego kręgu osobniczego, rodzinnego i rzucono na pożarcie ideologii. Śmierć babci nie była zjawiskiem politycznym, natomiast spłodzenie i urodzenie potomka już nim jest. Babciu, gdzie są te stare, dobre, „pozapolityczne” czasy, chciałoby się zapytać razem z bohaterem.

Stonki

W brzuchu drzemie
płód, który zwiększy liczbę polubień postów
oraz rodzinnych odwiedzin. Jeszcze mamy czas, chociaż
już teraz zdarzy się nazwać go dzieckiem, co jest
przerostem treści nad formą. Pierwsze zdjęcia do albumu
z fazy prenatalnej robi fotograf amator, z zamiłowania
ginekolog. Dwieście złotych
za dwudziestominutową sesję, ale państwowo
strach. Nie stać nas na bycie
patriotami. Nie mamy tyle wiary w Narodowy
Fundusz Zdrowia. Szczególnie od czasu, gdy dzieli
się kraj na obchodzących urodziny
w miesięcznice poczęcia
i resztę, której nie trzeba, bo działa
na szkodę – potomkowie rozsiewających stonkę
albo samej stonki. Jeszcze
mamy czas. Ale wiesz, przyjdzie nam stać się
stonką z dzieckiem, którego nie stać
na becikowe, bo to już nie nasze
czasy.

Bohater takiego pytania nigdzie nie stawia. Ono pojawia się tu, na koniec, jako efekt mojej zdecydowanej naiwności. Chwilowo chciałbym przy niej pozostać.