Wojaczek a „przyjemność” lektury

Dawno nie miałem wierszy Wojaczka w ręku. Jakoś nie było okazji. A tu nagle taki powrót. Bogusław Kierc podsuwa 25 utworów, które wybrał ze sporej spuścizny. I słyszę, że w nich „wszystko”, całe życie bohatera. Na dodatek: prawdziwe.

Tak mógłby sobie pomyśleć ten, kto dopiero zaczyna przygodę z Wojaczkiem. Najbardziej ciemną i tajemniczą z przygód, jakie mogą przydarzyć się debiutującemu czytelnikowi polskiej poezji XX wieku. Skoro ten debiut mam dawno za sobą, patrzę na to inaczej. Nie oczekuję żadnej trafionej (bardziej czy mniej) prezentacji dorobku. I „prezentacja”, i „dorobek” dotkliwie uwierają przy tym, co się tu odbywa.

Misja i misterium ‒ te dwa słowa kojarzę z Kiercem piszącym o Wojaczku, wciąż do niego i jego wierszy powracającym. Obserwowałem, jak to się ciągnie latami od pierwszych chwil po samobójczej śmierci młodego poety aż do dziś. Wierność i czułość, rzekłbym – czułość kochanka. Ten prawie miłosny stosunek Kierca do osoby i pamięci o niej pozwala mu wciąż od nowa dostrzegać to, czego wcześniej nie zauważył. Tym razem podsuwa nam trop Rilkeański. Do zwyczajowych interpretacji wskazujących na Rimbauda, Baudelaire’a, Lautreamonta i Verlaine’a dochodzi Rilke (w tłumaczeniu Jastruna), gorliwie swego czasu przez Wojaczka czytany. W tym świetle stawia Kierc garść wierszy przyjaciela i każe szukać nam innego jeszcze „bohaterstwa”.

Nazwałbym je mistycznym i wplótł w rytuał ofiary – tak dużo krwi rozlewanej z rozmysłem za kogoś pojedynczego i cały rodzaj ludzki, za życie i jego sens, za ekstazę miłości, za możliwość znalezienia właściwego słowa na przekór śmierci albo z nią w przymierzu. Tak Kierc ułożył wiersze tym razem, że ja już żadnego szaleństwa nie widzę ani innego „konsekwentnego obłędu”. Widzę odstręczającego (i jednocześnie magnetycznie przyciągającego) Chrystusa przygotowującego się do ofiary, rozpisującego gesty, symbole i hierofaniczne obrazy raz z namaszczeniem, to znów bez zbędnej celebry, bardzo konkretnie, sensualnie i rzeczowo. Dlatego ten jego notatnik pisany na własnej skórze wydaje się wciąż świeży.

Czytam i widzę kogoś jakby stąd i z teraz, zza ściany, dziwnego, dużego sąsiada z radykalnym pomysłem na umieranie, widzę spełniającą się na moich oczach ofiarę. Dlatego tak dziwnie czuje się przeciętny czytelnik w obecności tych wierszy, jeśli nie zna zasad uczestnictwa w rytuale, jeśli jest poza hierofanią. To nie „literatura” i nie tylko zwykłe wiersze, aczkolwiek da się je uziemić i tak opisać. To coś, co wydarzyło się poza historyczno-politycznym porządkiem, chociaż ktoś taki, jak mówią, na pewno był, żył, miał dowód osobisty, a teraz ma grób na wrocławskim cmentarzu. Nawet Kierc by potwierdził.

Ale Kierc, przeżywszy, donosi nam jeszcze o czym innym. Mianowicie, że doświadczył sacrum, grozy i objawienia, że brakuje mu słów (z tego języka i tej literatury) na to, co przeżył. Owszem, jakaś butelka wódki rozbiła się na schodach, lecz obok tego było jeszcze co innego. Aura, afekt, światło, tchnienie, którym nie sposób dzisiaj dać imienia.

I oto Kiercowy Wojaczek: „barokowy”, somatyczno-mistyczny, jakby wpatrzony w ciało gotowe do przeistoczeń (i już przeistaczające się), w komunię zachodzącą między ciałem-znakiem a otaczającym je Większym Znaczeniem.

Na końcu książki, najniżej na okładce, czytam: „do dzisiaj nie ma sobie równych wśród naśladowców i wiernych sukcesorów”. A dlaczego miałby mieć sobie równych? Komu to potrzebne? Poezji? Wstrząśniętym czytelnikom? Zapłakanym matkom? Jurorom konkursów? W poezji nie można mieć „sobie równych”. Każdy wymyśla siebie sam w śmiertelnej ciszy, w skupieniu, właściwie w pustce. Poezja jest samym życiem, ale jednocześnie tak strasznie obok niego, poza nim, „prostą drogą” prowadząc do śmierci. Czy na pewno prostą? Im bardziej „prawdziwe” bohaterstwo, tym inaczej skomplikowana odpowiedź.