Przemiany i wulkany

*

Nie wiem, czy można sobie żartować przy lekturze książki dotyczącej depresji poporodowej. Zaraz będzie, że samiec niczego nie rozumie, a zabiera głos. Nikomu nie chcę zabrać głosu, natomiast bardzo chciałbym zrozumieć cokolwiek z tych gęsto splecionych wierszy, pisanych przez poetkę, która jest jednocześnie psychoterapeutką, znawczynią różnych teorii psychologicznych, a przede wszystkim matką. Nie chcę żartować z macierzyństwa, z niczego nie chcę żartować. Usiłuję znaleźć język, zająć postawę, a coś we mnie nerwowo chichocze. Dziwna reakcja organizmu, który zderzony z tymi tekstami otwiera usta, żeby zaczerpnąć powietrza, a ci stojący obok twierdzą, że się śmieje. Mówię tu o reagowaniu na te teksty, reagowaniu właśnie organicznym, podprogowym. Tak jakby jakieś macki oplatały wyobraźnię czytającego, coś fizjologicznego i tellurycznego zarazem, jakiś ciemny panpsychizm. Te wiersze mają w sobie, w tajemniczy sposób zakodowaną, moc prowokowania innej reakcji, niż tylko filologiczna. To chciałbym koniecznie podkreślić.

*

W wielu miejscach są nawet podstawy do uśmieszków. Komiczne są te wszystkie scenki domowe, rodzinne – a szczególnie poetycka praca córki, wypowiadającej radośnie głębokie, zastanawiające bonmoty, chwilowo niepamiętającej, którą ręką dotykała kupy. Ale rzecz polega na tym, że z tych wesołych, macierzyńsko-dziecięcych obrazków powstaje coś większego, coś, co ściśle przylega do głównej linii ideowej tomu. A ta wiąże się z wielokrotnie, i na różne sposoby, opisywaną kwestią relacji między rodzącą a zrodzoną. Wpisuje się to w schemat mitologiczny, który narzuca rolę Demeter i Persefony, ponawia obrazy cyklu przemian, rodzenia się na wiosnę, znikania późną jesienią. Na to nakłada się obraz Matki Ziemi niszczonej przez własne potomstwo – z ich zbyt „ciepłych stosunków” weźmie się przyszła zguba planety. Ważnym łącznikiem obrazowania wielu przedstawionych tu sytuacji i „poziomów” rodzenia są opisy wulkanów – w tym sensie Matka Ziemia, robiąc pod siebie, rodzi bez przerwy. Jeden z kluczyków do otwarcia tego obrazowego sezamu można znaleźć w wierszu „oglądając z córką na youtube 10 najgroźniejszych wulkanów świata”.

*

Każda z części tomu opatrzona jest podwójnym tytułem – nazwie fazy procesu magicznej transformacji towarzyszy nazwa groźnego, wciąż czynnego, wulkanu. W końcu tytuł Kryptodom w którymś ze swoich znaczeń jest terminem „określającym magmę gromadzącą się pod powierzchnią ziemi, zamkniętą i ukrytą, w przeciwieństwie do otwartego wulkanu, który wylewa ją w postaci lawy” (wyjaśnienie autorki). W trakcie lektury szybko nasuwa się skojarzenie z magmą ludzką, kobiecą, „gromadzącą się pod powierzchnią skóry”, wcale nie ukrytą, lecz widoczną w postaci olbrzymiego brzucha, wyłaniającą z siebie nowe byty. Jeżeli jest ukryta, to dla języka – dlatego te wiersze wydają się trudne, bo rodziły w trudzie nowe możliwości mówienia-pisania o tych rzeczach. Pisania w zmienionych warunkach kulturowych, dyktujących nowe zasady mocnej, głęboko fizjologicznej i oryginalnie umocowanej psychologicznie, narracji. Szaulińska o połogu, porodzie i macierzyństwie pisze nową, własną prawdę, mieszczącą się na przeciwległym biegunie namaszczonego ględzenia o błogosławionym stanie. Jeśli to błogosławieństwo, to dość okrutne – w świetle tych wierszy.

*

 Zastanawiające jest to połączenie alchemii z wulkanologią. Tak, jakby chodziło o ukazanie czegoś psychicznie i fizjologicznie głębinowego, niezbyt wyjaśnialnego bez pomocy nachodzących na siebie obrazów poetyckich, wytrwale towarzyszących następnym przemianom i kolejnym wybuchom. Alchemia, wulkanologia i położnictwo. To ostatnie rozumiane wręcz holistycznie (czyli nie tylko medycznie), jako współdziałanie z kobietą wyłaniającą nowy świat, uczestniczącą w dziele pozytywnej transformacji. Zgodnie z postawą przywołanej w „Nocie od autorki” Beatrijs Smulders, „położnej, wykładowczyni, aktywistki działającej na rzecz rozwoju opieki okołoporodowej w Holandii (…) propagatorki porodów domowych i myślenia o rodzeniu jako o doświadczeniu mającym moc pozytywnej transformacji”.

Powracam do tytułu. Bo to on jest magnesem. Błądzenie po wnętrzach podziemnego (podskórnego) labiryntu i włażenie z buciorami do cudzego domu – od tego się zaczyna. Tytuł niepokoi wieloznacznością, podsuwa fałszywe tropy. Na początku myślałem, że będzie to jakaś krytyka domu, w stylu – co to za dom, to żaden dom, to jakiś kryptodom, taki na niby. I jeszcze – martwy, bo skojarzenia z grobem, z kryptą. Nic bardziej mylnego. To jest cudowny dom, ciepły, wesoły – córeczka i syn, i zarobiona po łokcie niezwykle dzielna matka. Spokojnie, o oddanym ojcu też pamiętam. Ale właśnie nie chodziło o kolejny sielski i liryczny obrazek. Skłonność do kreowania jakiejkolwiek idylli jest natychmiast kwestionowana, poddawana ideowej obróbce oraz surowej dyscyplinie formalnej. Domowe szczęście podminowane jest cierpieniem (kobiety najwięcej płacą za ten utrzymujący się na powierzchni obrazek szczęśliwej rodziny), zaś depresja poporodowa to tylko jedna z wielu nazw przypadłości określających ciemną stronę rodzinnego szczęścia.

*

Rozdarte krocza („dziury rozwarte jak usta”) stają się tu symbolem… No właśnie czego? Na co była ta cała alchemia (nigredo, albedo, citrinitas, rubedo, aurum), na co wulkanologia (Mount Saint Hellens, Whakaari, Yellowstone, Mauna Loa, Teide)? Może były po to, by w kobiecym ciele znaleźć odbicie większego ciała kosmicznego, jakiejś materii podstawowej, pierwotnej? A może po to, żeby zrozumieć zasadę działania, tworzenia się i kultywowania życia, zasadę w znacznym stopniu opartą na cierpieniu i okrucieństwie? Takie myśli podczas lektury przychodziły do głowy, i coraz mniej mi było do owego nerwowego skurczu, zwanego śmiechem.

Na koniec czytelnik musi wiedzieć, że czeka go o wiele więcej, niż to, co tu zdawkowo ujawniono. Tam naprawdę jest się w czym zanurzyć. Choćby w tych lejących się jak magma, sklejonych ze sobą obrazach „wielobarwnego żyćka”. Tylko, że trochę, jak to facet, bałem się zanurzenia w kobiecej prawdzie. Salwowałem się ucieczką w wiersze takie, jak ten niżej. Przy nim czułem się odrobinę mniej winny. Tu wina rozkłada się na wszystkich, którzy przyczynili się i wciąż przyczyniają do „dematerializacji” Matki Ziemi.

 de-mater

stosunki matki ziemi z dziećmi serdeczne do pożogi
czy persefonę czeka rozwód
bo pękają lodowce
i znika zima
ale ziemia jest dobrą teściową
śmierć powróci skądinąd

córka zbliża się do matki
z dźwiękiem palonego białka