I to ma być liryka? [fragmenty]

Gdyby Kurt Vonnegut pisał wiersze, nazywałby się Justyna Bargielska. W pierwszym tomiku jeszcze się starała o to, żeby nie podpaść konwencjom i żeby przypadkiem nie doszło do rozregulowania zmysłów, rozstroju władz sądzenia, rozbicia hierarchii ważności postrzeżeń, przemyśleń i zasad. Przy drugim pomyślała sobie: “a dlaczego nie?”, i tak powstał tomik China Shipping. Brnąc przez jego zagadki i kieszonkowe przepaście, pomyślałem: “Gdyby Kurt Vonnegut pisał wiersze, mieszkałby w Warszawie”, i znowu odczułem tę wielką ulgę, jaka towarzyszy mi przy lekturze tomików niektórych współczesnych poetów. Do niczego nie jestem zobowiązany, oto proponuje mi się dwa kwadranse odlotu!

Zwykło się zbywać takie wiersze prychnięciem “gra słów” i lokować je po stronie estetycznych zabawek i jakichś ekstatycznych upojeń dla snobów, co mnie zaczyna dziwić, bo prawdę powiedziawszy, każda poezja jest grą słów. Tylko po co te słowa grają i dla kogo? Gdy czytasz taki tomik jak ten, momentalnie czujesz, że dla ciebie. I żebyś się pośmiał. Zadziwił sprawnością, ekspresją, feerią, pomysłowością, głupotą świata i jego nieskończonymi obszarami, których nie są w stanie oddać żadne słowa. Więc po jednej stronie jest świat, a po drugiej słowa, na przecięciu lub przełęczy zaś działają tacy samotni wędrowcy, jak Andrzej Sosnowski czy Justyna Bargielska. Układają długie utwory muzyczne, a w roli dźwięków występują słowa. I gdy się na chwilę zapomni o ich znaczeniu, to wszystko jest w porządku, lecz gdy się jednak nie zapomni, to zaczynają się komplikacje. Bo jakiś pies znaczeń we mnie, wojownik stanowienia domaga się motywacji i konkluzji, opowieści przylegającej do świata, pomagającej żyć i rozumieć, a ja nie mogę zamknąć mu gęby byle kagańcem w rodzaju “uspokój się, to przecież zabawa jest, gra słów i sztuka dla sztuki, idioto”.

“Czy wyjaśnieniem mogą być światy równoległe albo sprytna / gra luster?”. Pytanie z wiersza “Hale Faelbetu” trafia w sedno moich rozterek. A właściwie nie moich, tylko przeciętnego czytelnika. Jakiego przeciętnego czytelnika? Skąd przeciętny czytelnik może mieć dostęp do wydanego w niewielkim nakładzie bibelotu, dedykowanego “wyspindranemu żółwiowi”? Nie ukrywaj się za wyimaginowanym przeciętnym czytelnikiem, bo czytelnikiem jesteś z krwi i kości, mów we własnym imieniu i skończ z tym żałosnym ocieractwem. A co do bibelotu, no rzeczywiście, to nie jest zwykły tomik, rozsypująca się broszurka wydana nakładem zadłużonej biblioteki gminnej. To książka poetycka w pełnym (i jeszcze dodatkowym) tego słowa znaczeniu. Z mnóstwem poetyckich ilustracji. I jak chcą niektórzy, w tych zdjęciach i kolażach, a właściwie na ich styku i we wzajemnych iskrzeniach, jest więcej poezji niż w wierszach. Moim zdaniem, poezja kręci się gdzieś w pobliżu i tekstów, i zdjęć czy rysunków. Bierze się z gry, jaka spontanicznie powstaje miedzy wierszami Bargielskiej a kolażami Jarka Łukaszewicza (poety publikującego jedynie w Internecie). Dlatego tak trudno o słowo końcowe, o podsumowanie procesu lektury, procesu oglądania wierszy i czytania ilustracji. I jedno, i drugie jest nie z tego świata odbiorczych przyzwyczajeń, tworząc przestrzeń obłaskawionych niedorzeczności i obrzydliwości. Wszystko w tej przestrzeni jest możliwe, każdy każdego może obsikać bądź wypowiedzieć bardzo ważne i mądre słowa, w czytelniku zaś wyzwala się narkotyczne przyzwolenie na potęgującą się dziwność. Ten świat budowany jest na absurdzie, lecz w ten sposób, że problematyzuje się absurd i jego granice, daje nam się do przemyślenia jego absurdalność. – A może taka jest moja prawda – oto pytanie szeptane w każdym wierszu – i wypadałoby w nią uwierzyć, żeby poważnie potraktować to, co mam do powiedzenia?

Prawda, absurd, wiara – dokąd nas zaprowadzą zwyczajowe formułki towarzyszące czytaniu? W tym przypadku donikąd. Jakoś trudno wysłowić niewysłowioną radość czytania zwykłych bzdur ładnie ułożonych w rządki. Tak ładnie i zmyślnie, że aż wydają się niezwykłe, urocze, magiczne. Gdy zawodzi rozum i jego wyrachowane procedury, pojawia się ratunkowe słowo “magia” i można się już uspokoić, odetchnąć. Tylko że Justyna Bargielska nie daje odetchnąć. Uatrakcyjnia narracje i porządkuje rzekome bzdury do tego stopnia, że wydają się logiczne i sensowne, nawet zaczynamy podejrzewać je o racjonalność. Wystarczy więc słownik i reguły gramatyczne, by coś uruchomić, dopuścić do transferu skojarzeń, a nawet drobnych uniesień. Podrażnić wyobraźnię, a potem wciągnąć w grę, zauroczyć i położyć do łóżka, szepcząc z offu coś magicznego na dobranoc.

Justyna Radczyńska, autorka właśnie wydanego tomiku “nawet”, znalazła o wiele zgrabniejszą formułę. To, co określiłem wyżej jako “zwykłe bzdury ładnie ułożone w rządki”, ona, cytując Wirpszę w motcie do wiersza “trwałe problematy”, charakteryzuje jako, powiedzmy, poetykę wyczerpanego mimesis:

Nie dawać się urzekać
Przyrodzie, skąpić jej słów, nie ulegać
Sielankom i krajobrazom; wynajdywać
Niedorzeczności.

Bawić się niedorzecznościami.

“Czy wyjaśnieniem mogą być światy równoległe albo sprytna / gra luster?”. Gra punktów widzenia, gra odbić w cudzych oczach i słowach, melanż pospiesznego wyliczania sypiących się ze wszystkich stron przypuszczeń. I to wszystko naturalizowane jak dziecięca bajeczka, racjonalizowane do tego stopnia, że zaczynasz wierzyć, czytelniku, w teorię równoległych światów. Z takiego jednego świata obok, przyłożonego do naszego jak do rany, nadaje Justyna Bargielska, trzpiot “rozpierdalający chatki” poezji naszej. I oniryzm też tu niczego nie tłumaczy do końca. Dlatego jest tak fajnie? Dlatego jest.

Tekst pierwotnie ukazał się w “Twórczości” (1/2008). Dziękujemy Autorowi i Redakcji za zgodę na ponowną publikację.