Dyskretne występy w celu wyrobienia sobie przewagi

Kata­rzy­na Szau­liń­ska w pierw­szym utwo­rze anto­lo­gii Odwró­co­na stre­fa, a wła­ści­wie w komen­ta­rzu doń, oświad­cza, że poety­ka Kar­po­wi­cza wyda­ła jej się natu­ral­nym wybo­rem. Wiersz, któ­ry napi­sa­ła, nie powstał­by bez inspi­ra­cji utwo­rem Mistrza. Cho­dzi o „Bia­łe­go niedź­wie­dzia”. Szau­liń­ska napi­sa­ła jego femi­ni­stycz­ną repli­kę. Powo­do­wa­na emo­cją koniecz­ne­go zaprze­cze­nia stwo­rzy­ła „Bia­łą Niedź­wie­dzi­cę”.

I tu od razu dwie rze­czy. Wybór Szau­liń­skiej nie­co mnie zasko­czył, bo sądzi­łem, że więk­szość, nie­ja­ko z auto­ma­tu, wybie­rze „łatwiej­sze­go” Róże­wi­cza, czu­jąc jed­nak pewien dystans w sto­sun­ku do trud­niej­sze­go, „drzew­ne­go, ele­gij­ne­go” (jak chce Szau­liń­ska) Kar­po­wi­cza. Osta­tecz­nie moje rachu­by nie oka­za­ły się bez­pod­staw­ne, bo rze­czy­wi­ście wię­cej w tej książ­ce nawią­zań do spu­ści­zny Róże­wi­cza. On chy­ba bar­dziej docie­ra do współ­cze­snych, nie wyma­ga­jąc takie­go wysił­ku, inter­pre­ta­cyj­ne­go tru­du, jak Kar­po­wicz. Zatem Odwró­co­na stre­fa nicze­go nie odwra­ca, pro­por­cje pozo­sta­ją takie same jak przed laty. Róże­wicz bar­dziej prze­ma­wia, Kar­po­wicz mniej, Róże­wicz dla wszyst­kich, Kar­po­wicz dla wybra­nych.

Teraz kolej­na rzecz wywo­ła­na przez utwór i komen­tarz Szau­liń­skiej… Nawia­sem mówiąc, pole­mi­zu­ją­ca z Kar­po­wi­czem poet­ka pisze coś rodem (i obra­zo­wa­niem) z Wojacz­ka, co wyda­je się nie­zwy­kle inte­re­su­ją­ce i potwier­dza dzi­siaj tajem­ne (czyż­by?) związ­ki mię­dzy twór­czo­ścią Mistrza Kar­po­wi­cza i Ucznia Wojacz­ka. Wra­ca­jąc do tema­tu, chciał­bym wska­zać na inten­cje. Gniew, pole­mi­ka, kon­tro­wer­sja jako punkt wyj­ścia do ponad­cza­so­wej roz­mo­wy z przy­wo­ły­wa­nym cie­niem. Bar­dzo mi się to w wer­sji Szau­liń­skiej podo­ba. Tym bar­dziej, że jest to dość w tej książ­ce osa­mot­nio­ne. Inni podej­mu­ją roz­mo­wę w bar­dziej spo­le­gli­wym duchu, nawią­zu­jąc dia­log nie­za­sa­dza­ją­cy się na kontrze, na eks­po­no­wa­niu róż­ni­cy, na sprze­cza­niu się z pier­wo­wzo­rem.

Tak więc, pod­su­mo­wu­jąc: czę­ściej Róże­wicz jako waż­ny punkt odnie­sie­nia i czę­ściej kur­tu­azja niź­li kon­fron­ta­cja. Nie twier­dzę, że to ma natych­miast prze­ło­że­nie na jakość tek­stów. Po pro­stu tak się zło­ży­ło, że opar­ty na pole­mi­ce i wkur­wie tekst Szau­liń­skiej wyda­je się przez to pod­mi­no­wa­nie bar­dzo dobry.

Cie­ka­wy pro­blem wydo­by­wa Aldo­na Kop­kie­wicz, rzu­ca­jąc przy oka­zji nowe świa­tło na rze­ko­mą bez­po­śred­niość czy łatwość Róże­wi­cza. Jasne, że ta zde­cy­do­wa­na więk­szość auto­rów, któ­ra go wybra­ła, nie poszła na łatwi­znę, wca­le nie szu­ka­ła kla­row­nych kawał­ków „publi­cy­stycz­nych”, któ­rym łatwo teraz doro­bić ogon czy dory­so­wać głów­kę. Kop­kie­wicz opo­wia­da o „nago­ści” poezji Róże­wi­cza, o nago­ści, któ­ra nie­wie­le ma wspól­ne­go z jasno­ścią i pro­sto­tą. To jest taka nagość, któ­ra cią­ży, w obli­czu któ­rej współ­cze­sne­mu poecie jakoś nie­wy­god­nie i nie­swo­jo, i to do tego stop­nia, że sam już nie wie, czy war­to wygłu­piać się dalej.

Zatem z Róże­wi­cza, zda­niem Kop­kie­wicz, pozo­sta­je wiel­kie pyta­nie o ety­kę two­rze­nia, pyta­nie, któ­re nigdy się nie zesta­rze­je. Gdy­by­śmy mówi­li o czymś podob­nym u Kar­po­wi­cza, pew­nie owa ety­ka była­by bar­dziej uwa­run­ko­wa­na „este­tycz­nie”. Trud nad zapę­tla­niem zna­czeń wyda­je się w podob­ny spo­sób etycz­ny jak stop­nio­we i osten­ta­cyj­ne milk­nię­cie u Róże­wi­cza; w tym kon­tek­ście bar­dzo waż­ne sło­wa pada­ją w wier­szu Kop­kie­wicz: „więc póki mówię, gdzie może­my wspól­nie milczeć,/ nie śmiem powie­dzieć o nas: tak, to tyl­ko tyle”.

Jakub Korn­hau­ser, chy­ba jako jedy­ny zapro­szo­ny do anto­lo­gii twór­ca, wypo­wie­dział się w dwój­na­sób, wska­zu­jąc na waż­ne dla nie­go oby­dwa śla­dy. Jego zda­niem „Kar­po­wicz daje coś z póź­nej awan­gar­dy”, zaś „Róże­wicz daje coś z cza­sów roz­cza­ro­wa­nia awan­gar­dą”. Od Kar­po­wi­cza mamy na zawsze „zwy­czaj­ność zamiast wysu­bli­mo­wa­nia, rewo­lu­cyj­ną wia­rę w nowe zesta­wie­nia słów, zdań i zna­czeń”, a z Róże­wi­cza w naszych poetyc­kich skłon­no­ściach głę­bo­ko tkwi mnie­ma­nie, że „nie­po­zor­ność zawsze będzie bar­dziej pro­duk­tyw­na od blich­tru, a oszczęd­ność od nad­mia­ru”. To wypo­wie­dziaw­szy, Jakub Korn­hau­ser pisze dwie wybor­ne pro­zy poetyc­kie – ta „rze­ko­mo” Kar­po­wi­czow­ska wspo­mi­na o „dys­kret­nych wystę­pach” i „wpa­so­wa­niu się w pierw­sze lep­sze tło po gwizd­ku”, nato­miast Róże­wi­czow­ska koń­czy się prze­ko­na­niem, że „i tak wyro­bisz sobie prze­wa­gę w środ­ku pola”.

O „wyra­bia­niu prze­wa­gi” opo­wia­da tak­że Dariusz Sośnic­ki. Naj­pierw czy­ni to w tek­ście „Pan domu”, potem w komen­ta­rzu, w któ­rym mówi o prze­wa­dze, jaką mają nad nami wiel­cy poprzed­ni­cy, i o tym, jak nam zaglą­da­ją do ręko­pi­sów, gdy pisze­my. Róże­wicz jest okre­śla­ny jako ten, któ­ry wyjąt­ko­wo czę­sto Sośnic­kie­mu (i wie­lu innym, przy­znaj­my) przez ramię zaglą­da. I albo trze­ba się z tym pogo­dzić (w grun­cie rze­czy to bar­dzo traf­na defi­ni­cja pierw­szej linii tej anto­lo­gii), albo bez­ce­re­mo­nial­nie roz­pra­wić się z tym (dru­ga linia naszej anto­lo­gii).

Wypo­wiedź Dariu­sza Sośnic­kie­go przy­wo­łu­je ducha Harol­da Blo­oma – każ­de takie czcze­nie set­nej bądź innej rocz­ni­cy jest bory­ka­niem się z cią­żą­cą tra­dy­cją. Jeśli nie stać nas na sta­now­cze odcię­cie czy „zabi­cie” jej pogło­sów, musi­my robić słod­kie oczy… Więk­szość uczest­ni­ków tego przed­się­wzię­cia w tym miej­scu się zatrzy­ma­ła, przy­kle­pu­jąc rocz­ni­cę. Zwy­cza­jo­wo i kul­tu­ral­nie. Do więk­szej czy też zasad­ni­czej bitwy nie doszło. Widocz­nie nie było takiej potrze­by. Czy to zna­czy, że gdy Artur Bursz­ta wymy­śli taką księ­gę „ku pamię­ci” Szym­bor­skiej, Miło­sza, Her­ber­ta lub Zaga­jew­skie­go, to wresz­cie zaiskrzy? Powście­ka­my się nad ich gro­ba­mi-wier­sza­mi? Pokłó­ci­my się z wiel­ki­mi cie­nia­mi?

Ach, nie trak­tuj­my Blo­omow­skie­go sce­na­riu­sza dosłow­nie. Nie o to cho­dzi­ło. Po co zaraz iskry, po co ogień? Zosta­li­śmy zapro­sze­ni na aka­de­mię ku czci. I muszę przy­znać, że wia­ry­god­ność tej czci, jej auten­tycz­ność w wie­lu frag­men­tach oma­wia­nej książ­ki wybrzmia­ła czy­sto. W związ­ku z tym od razu pytam – jakich następ­nych zmar­łych Mistrzów bie­rze­my na warsz­tat i jak sobie o nich na nowo opo­wie­my?

Dofi­nan­so­wa­no ze środ­ków Mini­stra Kul­tu­ry, Dzie­dzic­twa Naro­do­we­go i Spor­tu pocho­dzą­cych z Fun­du­szu Pro­mo­cji Kul­tu­ry – pań­stwo­we­go fun­du­szu celo­we­go.