„Wszystkie niespokojne składnie”

Zgodnie z deklaracją, dotyczącą „wszystkich składni”, zapowiada się szumnie, a kończy na dwóch konkretyzacjach: Šalamun i Karpowicz. Oczywiście, jest dokładnie odwrotnie, a dwa ważne dla awangardy nazwiska są tylko ułatwieniem dla recenzentów niemających czasu na bardziej wnikliwe czytanie. Oni zapiszą zatem, że „debiutant eksperymentuje w granicach dwóch wielkich modeli poetyckiej odkrywczości, potwierdzanych nazwiskami Šalamuna i Karpowicza”. A tak naprawdę pogłosów i świadomych oraz półświadomych nawiązań jest więcej. Ta niespokojna składnia ma chwilami coś ze składni Półki, Góry, Brewińskiego, Bąka, Rybickiego, Taranka, i wydaje się bardziej zanurzona w idiomach rówieśnych lub prawie rówieśnych niż w tych odleglejszych, aczkolwiek Šalamuna słyszy się tu wyraźnie i od pierwszej chwili. Natomiast Karpowicza trzeba się doszukiwać – może pojawia się tam, gdzie słyszymy szczękliwe frazowanie, grające na morfemach, iskrzące między morfemami; i jest w tym jakieś ulotne pokrewieństwo z niektórymi fragmentami utworów Pszoniaka. Muszę kapryśnie przyznać, że wolę Suchaneckiego w tej drugiej formie. Mam tu na myśli wiersze pełne, opowiadaniowe, oparte na długich, krągłych frazach, wijące się absurdalnie i wokół absurdu (np. „Ciepły, błękitny oddech”). Jak widać, i ja wpadłem w pułapkę łatwej dychotomizacji, wybierając z bogatej oferty wszelkie wdzięczne i ładnie odnowione, uwspółcześnione „šalamunizmy”.

Gra z czytelnikiem, wciąganie go w pułapki, z których w trakcie lektury musi się wyplątywać, zaczyna się od tytułu. Co on wywołuje w czytelniku? Jakie duchy? Wydaje mi się, że trochę „białoszewskie”, a trochę „miłobędzkie”, uruchamiając natychmiast skojarzenia w stylu: „race nie”, „race w cenie”, „niecenie rac” itp. Ulegając sugestywności tego tytułu, pierwotny tytuł tej impresji brzmiał „Wywoływanie i wtrącanie (tracenie)”. Coś między „wytraceniem” a „wtrącaniem”. Tracenie przez wtrącanie? Owszem, sporo tu wtrętów radośnie rozbijających (zbijających z tropu) nie tylko tok narracji, lecz również ciąg chcących się uporządkować skojarzeń. Coś się traci, z czegoś rezygnuje, żeby zyskać, podkreślić, uwydatnić. Powstaje przeczucie większej przestrzeni tekstowej, która została jakby „wytracona”, ograniczona, oczyszczona, zaś do oczu czytelnika doszły tylko strzępy uznane za właściwe. Kto uznał? Pewnie autor. Ale i pani redaktor ‒ awangardowa poetka, surowa czyścicielka tekstów Joanna Mueller. I autor nam o tym wszystkim opowiedział, szyfrując w tytule swoje przejścia: wytracił impet, bo mu coś wytracono, ale w sumie jest zadowolony. Te wszystkie szykany i ograniczenia podpisał własnym nazwiskiem, identyfikując się ze sztuką tak wytracanej energii języka. Bo jest we mnie wrażenie, że to mogło być bardziej rozbuchane, szaleńczo dzikie, ale zostało w porę wyhamowane. Przyjemnie czyta się tak oczyszczone, „wyhamowane” debiutanckie tomiki.

Przede wszystkim ograniczono, jak sądzę, ilość pytań, uznając tę dziecięcą strategię za nieco już wyeksploatowaną. Tutaj pytań jest tyle, ile trzeba. I dotyczą kwestii podstawowych. Po równo: społecznych i metafizycznych. Chwilami powstaje wrażenie, że samo postawienie pytania jest wypowiedzią mającą charakter odpowiedzi, że pytanie organizuje i ogranicza przestrzeń dalszego znaczenia, narzucając aktowi komunikacji dominujący rys. Albo może jest tak, że czytelnik nie chce gotowych odpowiedzi, może te udzielone, wymyślone przez autora nie zadowalają go. Może chciałby na jednoznaczne pytanie usłyszeć wieloznaczną odpowiedź. Taką, która w paradoksalny sposób następuje i nie następuje. Wisi w powietrzu, zagęszcza oczekiwanie i kończy się bardziej czymś niż niczym, choćby to było tylko iluzoryczne „wysyłanie oddziałów”, które mają „ratować z neurotycznej wieży”.

Mówię o pewnej grupie tekstów, wyrastających z dziecięcych zabaw w pytania i odpowiedzi, z kultury „sesji Q&A”. Gdy machinalnie wpisałem takie hasło do wyszukiwarki, wyskoczył komunikat trafiający w sedno strategii tych wierszy: „Bez odpowiedniego przygotowania twoja sesja będzie martwa, albo jeśli już w jakiś sposób ożyje, stanie się chaotyczna i przypominająca idącego na”, tu mi się urwało, zerwało się łącze, pozostawiając w wielkim niedopowiedzeniu, czyli w klimacie tej poezji; i jak nakręcony przez zaraźliwą idiomatykę Suchaneckiego usiłowałem zaokrąglić frazę: „przypominająca idącego na ścięcie” albo „przypominająca idącego na wroga z gołymi pięściami”. Przy pierwszym dopowiedzeniu robi się sentymentalnie albo jak niektórzy chcą: metafizyczne (patrz nieprzywołany Martin Heidegger), przy drugim społecznie i bojowo (patrz przywołany Karol Marks). I można tak uzupełniać na wiele sposobów, ciągle będąc w klimacie tych utworów. Ja się w tym miejscu nie skarżę, tylko, zdaje się, chcę coś powiedzieć o ich gęstości, pojemności, tajemniczym, kameleonowym bogactwie.

Książeczkę otwiera utwór „Barok”, w którym mowa o kartce zrzuconej „z wrzasku w głębokość mandali”, a więc o czymś, co opuszcza powierzchnię i wędruje w głąb, przenosi się z hałasu w ciszę, dryfuje w stronę medytacji. W tym kontekście – w tracenie wrzucone jest pisanie, a w pisanie tracenie. Ciekawe, że poeta w związku z tym procederem przywołał nazwę „barok”. Jakiś nadmiar i jakiś niedomiar. A to wszystko „językiem bez złudzeń”. Oto kipiel (bo jeszcze nie otchłań) Suchaneckiego, barokowa szarpanina między pozorem, hałaśliwą i bzdurną powierzchnią, a poszukiwaną głębią skupienia, wyrafinowanej refleksji. I zaraz po „Baroku” następuje „Wykładnia”. Epoka i interpretacja. Oczywiście, to wszystko w tle. Na pierwszym planie osobowość, mrugający do nas kłębek nerwów, melodeklamujący  coś o „tańczącym jajku”. Przy tym, trzecim w tomie, tekście przydarza mi się „freudowski wstrząs” – czytam „nie miałem żadnego mimesis” i myślę sobie, że to zdanie godne pokoleniowego manifestu; po chwili dociera do mnie prawda: „nie miałem żadnego interesu”. Robi się kupiecko, ekonomiczne, wczesnokapitalistycznie. Ale widocznie tak miało być. Taki ferment miał być stworzony przez kogoś, kto „rozpada się i nie rozumie nic” z tego, co staje przed nim.

Kiedy wrócił internet, wyświetliło się wreszcie: „przypominająca idącego na oślep zombie, który w połowie jest żywy, a w połowie nie”. O, przepraszam Państwa, to już materiał na zupełnie inne rozważania.