Oko przyłożone do dziurki, którą najpierw trzeba wydrapać (tylko notatki)

1

To, co wyżej, to najkrótsza definicja poezji, jej uprawiania w wyraźnie określonym celu. Poeta jako „wyglądacz”, a potem „przezierant”. Co Jakub Pszoniak ujrzał, co przejrzał na wylot?

Badawcze medium piszące widzi głównie rzeczywistość pożyczoną i podżyrowaną. Jego bohaterowie z miasta (w przedziale 120-200 tysięcy mieszkańców) żyją na kredyt, albo inaczej: od kredytu do kredytu w rzeczywistości, której czynnikiem sprawczym, panem egzystencji i właściwie już panem bogiem jest Provident, bóstwo z politeistycznego panteonu późnego kapitalizmu.

Takie życie nie ma ciągłości, spełniając się w spazmatycznych odcinkach „od-do”, zaś przerwy pomiędzy wybuchami jakiej takiej intensywności (bo wreszcie będzie coś do chleba) wyglądają w tych wierszach na coś w rodzaju celebrowanego nieistnienia. Ten niedostatek materialny przekłada się na ubóstwo metafizyczne, ponieważ wpływa na przerwy w dostawach metafizycznej pewności. W końcu świat jawi się tu jako seria rozproszonych możliwości zaistnienia w pełni. Egzystencja rozproszona, malejąca, pożyczana i machinalnie rozmieniana na coraz mniejsze drobne.

2

Niepokoi mnie tytuł, który rzuca zgoła hipsterski cień na tak fajnie zaangażowaną całość. Cień blagi. To „Lorem ipsum dolor sit amet consectetuer” wygląda na coś wspaniale klasycznego, zaraz myśli się o Plutarchu, i pewnego typu odbiorcy już sobie wyobrażają, że ten cały banalizm chce się ładnie przeprosić z Herbertem, a tu buuum. To znaczy, okazuje się, że jest to hasło bez pokrycia, pusty tekst rzucany przez drukarzy jako próbka takiej czy innej czcionki, a współcześnie pojawia się w pomocy online programu Microsoft Word.

Zatem pierwsza myśl, jaka się nasuwa, jest dość szokująca: wszystko to, co tu się pisze, tylko wygląda na walkę o jakąś prawdę. Gdy popatrzeć z daleka, to jedynie typograficzna przymiarka, czcionki rozproszone na białym papierze. Nic nie wołające, o nic nie walczące.

Oczywiście, zaraz przychodzi druga myśl, ta o grze i prowokacji, ale ona już niewiele zmienia. Pozostaje smutek z powodu nieużyteczności poezji, jej bezradności w świecie jedynie istotnych, pozasłownych sił, rozgrywających od wieków swoje: przemoc, poniżenie, kolejne przedwojnie, zwierzęcy strach. Ej, czy na pewno zwierzęcy? Czy ludzki strach z ostatnich miesięcy nie przebił już ten frazeologicznie kojarzony z wystraszonym zwierzęciem?

Więc ja tu sobie kreślę jakieś znaczki na papierze, a tam leje się krew, zaś gorliwe media chłepcą ją jeszcze ciepłą, a państwo i prawo przyklaskują oprawcom, używając elegancko przewrotnych sformułowań.

Poraża mnie ta książka niebywałą gęstością zderzeń i kontrastów – jej czyste, szlachetne, nieskalane zaangażowanie bije w pustkę, w „nic” poza słowem, kulturą, przyjętą wśród poetów wrażliwością, poza wiarą w możliwość uporządkowania świata, ale mimo wszystko bije, nazywając sprawców nieszczęścia i zła po imieniu. Poezja pozostała już tylko tym, wyliczanką imion i nazwisk tyranów, dyktatorów i katów, takim naprędce i z pasją kleconym norymberskim trybunałem?

I jeszcze czymś: zajadłym murmurandem, w którym po chwili wychwytujemy brzmiące znajomo imiona i nazwiska bohaterów, tych, którzy mieli odwagę przeciwstawić się ślepej sile, a teraz gniją w więzieniach bądź grobach.

3

A to trzeba zaraz Konrada Górę przywoływać? Każdy objaw zaangażowania – z uporczywym wymienianiem ras, narodowości, geograficznych nazw, imion i nazwisk – tak należy podporządkowywać? Więc, że to niby młodsi bracia czy synowie Góry? Z tymi przypisami na końcu punkt po punkcie wyłuszczającymi, kto, gdzie i kiedy morduje, wyklucza, powoduje, niszczy?

Nie chciałbym wchodzić w te koleiny. Konrad Góra jest jedyny, w związku z tym bardzo trudno go imitować. Kombinacje tego typu od razu rzucają się w oczy. A tu się nic takiego nie rzuca. A więc Pszoniak znalazł swój własny idiom na wykłócanie się z syfem tego świata, na cierpliwe, niemal bokserskie, punktowanie jego „humanistycznych” słabości.

4

Nic się nie rzuca, ale i tak stale dochodzi do głosu. Inne „nic”. Inne niż u Leśmiana, inne niż Różewicza. Późnokapitalistyczne nic. Z takich czasów, gdy poeta sam jak „nic”, to znaczy – zlewa się z otoczeniem, unicestwia, rozprasza. To już tylko trudna do wychwycenia nić złożona z punkcików. Może podobnych do tego wytatuowanego nad lewym okiem „naszego człowieka”[1].

Oko i ten punkt nad nim korygujący widzenie. Czy na pewno?

cynkwajs

nic pomyśleć tak że nic to wszystko i nic ponad to
pomyśleć że da się nic pomyśleć
podnieść krzyk i patrzyć co pod
w cieśninie na dnie oka oka benzyny skupiają się w krę

i gdy przez szybę to mi się gołąb co telegram o bruk
że życie to tylko przerwa w nieistnieniu
i sygnały dymne z płonących wysypisk
że życie to przerwa między jeszcze i już
(…)

5

Do dziurki przyłożone oko, które najpierw trzeba wydłubać. Patrzeć w „nic” bez zobowiązań. Żyć za pan brat z „marnością”.