Trzeba walczyć do końca

Roman Honet: “Tłumacz literatury niemieckiej” – ten zapis widnieje na obwolucie Twojego debiutanckiego tomu. Zapytam dwa razy krótko: O co chodziło? Czy to nadal aktualne?

Robert Rybicki: Tłumaczyłem trochę poezji niemieckiej, jeszcze mniej publikowałem: Becker, Benn, Celan, Crauss, i inni. Jak już, to publikowałem przekłady w “Arkadii” i “Plamie”. Kontaktowałem się z paroma środowiskami poetyckimi w Niemczech, poza tym jestem fanem poezji Oswalda Eggera, którego, niestety, da radę czytać tylko w oryginale, a i to nie bez trudności. Oswald Egger jest dla mnie największym poetą w Europie. Co do tłumaczenia, to jestem zbyt nieśmiały, poza tym bieda i alkohol nie pozwalają mi na zaoszczędzenie na jakikolwiek kurs niemieckiego na przyzwoitym poziomie. Pierwsze lekcje niemieckiego miałem z ojcem, gdy skończyłem 10 lat.

W Twojej zakładce na portalu literackie.pl zapowiadasz wydanie powieści. O ile “powieść” nie ma być tytułem tomu wierszy i zakładając, że wstawiłeś to tam na poważnie, to czy mógłbyś powiedzieć kilka słów o tej planowanej powieści? Nie odstręcza Cię pewna zasadnicza prawidłowość, że poeci może i umieją pisać prozą, ale nie potrafią pisać prozy?

Tu chodzi o to, żeby pierdyknąć zwariowaną, zakręconą powieść. Mam pewną wizję. Otóż w Aleksandrowie Kujawskim w roku 1921 przeprowadzono spis powszechny, w którym, po podliczeniach, okazało się, że jest jeden jedyny Bezwyznaniowiec między setkami lub tysiącami katolików, ewangelików, unitów, prawosławnych i mozaistów. Stwierdziłem, że on będzie głównym leitmotivem. A jego praprawnuk na kapie przejedzie Polskę w 2000 roku i wyląduje w najbardziej obrzydliwym mieście – Orzeszu. A propos: najlepszym kumplem Bezwyznaniowca będzie legendarny Pener Rybnicki, który w latach trzydziestych został uwieczniony na fotografii i ona była opublikowana w “Gazecie Rybnickiej”. I razem pojadą na mecz Ruchu Chorzów w 1935 roku i będą chlali z Ernestem Wilimowskim, który strzeli Brazylii cztery gole w 1938 we Francji. I oni go zmotywują do tego, żeby rozwalił wszystkich bramkarzy w Europie.

Projekt Poeci na Nowy Wiek dotyczy debiutów, więc zadam standardowe pytanie. Jak to było z Twoim debiutem, dlaczego akurat w Mikołowie i skąd ta piękna dziesiątka na stronie redakcyjnej? Oczywiście mam na myśli tomik, ale przedtem był jeszcze arkusz, z którym teraz chyba nie jest Ci po drodze. Pośpieszyłeś się?

Kiedyś mieszkałem we Wrocławiu na squacie przy ulicy Kromera, przez jakiś czas z Konradem Górą. Było raz spotkanie z Melexem i Siwym, które organizował Krzysiek śliwka, zapiliśmy na rynku i śliwa mnie zaprosił do siebie. No i raz wyszedłem z domu, miałem 50 złotych w kieszeni, a miałem jechać na zajęcia z polonistyki do Katowic. Podjąłem decyzję, że jadę do Pragi, stopem do Chałupek, na piechotę do Ostarvy, a potem pociągiem na Hlavni Nadrazi i tam mieszkałem na squacie Milada. Wracałem do Polski i wysiadłem w Ząbkowicach śląskich. W ciągu najbliższych miesięcy zdarzyło mi się też wysiąść w Ząbkowicach i tak powstał Kod genetyczny, przy sporej robocie korektorskiej Krzysztofa śliwki. Niestety w Rybniku wydali 30 egzemplarzy, więc nikt nie wie, o co chodzi. Wydawca niech będzie nieokreślony. Niech będzie zapomniany.

Nie masz żadnych oporów przed publikacjami w internecie, może tak to powiem od siebie: ja tego typu obaw po Tobie nie widzę. Teraz to nieco przyschło, ale raz na czas przetoczy się przez net czy pismo literackie ankieta czy dyskusja na temat poezji w internecie albo na temat poezji internetowej. Można zauważyć, że z tej przewlekłej debaty, czasem błahej, czasem głębszej, wyłania się podział tego rodzaju: liryka znajdzie się w sieci w całej rozciągłości i jest to wyłącznie kwestia czasu, albo rozdzieli się na dostępną wyłącznie w księgarniach i obecną wyłącznie w sieci, albo też edycji książki w formie klasycznej zaczną towarzyszyć jej elektroniczne odpowiedniki, co się zresztą dzieje. To jest pewne ułatwione postawienie sprawy, w dodatku hipotetyczne, ale mnie interesuje, jak Ty to widzisz: i ten podział, i całe zjawisko. Przykładowo, co może zostać wyłącznie w sieci?

Sieć? Ryba w sieci? Książka poetycka będzie za 30 lat towarem luksusowym, będzie to snobizm intelektualistów, bo, mam nadzieję, że w końcu ludzie to zrozumieją, że poezja jest jedynym wiarygodnym źródłem wiedzy o umyśle ludzkim. Co może zostać w sieci? Wiesz, że każda sieć ma na tyle duże oczka, że nie wszystko wlezie. Sieć jest świetnym miejscem na inwigilację Systemu, i tu trzeba uważać. Pamiętam polskie strony internetowe 5-10 lat temu, to była kompromitacja, gdy porównywałem je z niemieckimi, byłem załamany.

Załóżmy, że istnieją pewne sytuacje, kiedy pisanie staje się uciążliwe, może wręcz – niemożliwe. Dajmy na to, że jeden poeta nie może pisać, gdy nie ma pióra z pozłacaną stalówką, drugi, gdy ma okno po prawej, a nie po lewej stronie. Trywializuję to świadomie, oczywiście bywają też uciążliwości poważniejsze, niemożność zasadniczego kalibru, związana choćby ze świadomością pozostawania pod cudzym wpływem i koniecznością odrzucenia czy przetransformowania tego wpływu, czy też przyczyny jeszcze bardziej indywidualne i nieuchwytne. Chciałem zapytać, co w Twoim przypadku najbardziej utrudnia powstanie wiersza? Czy to jest, tak jak mówiłem przedtem, fanaberia zewnętrzna, czyli coś, co utrudnia Tobie, czy – a co tam! – geniusz wewnętrzny, i wtedy też utrudnia, ale w Tobie?

Ja napierdzielam totalnie. Jestem maniakiem pisania. Ale miałem taki okres, że nie byłem w stanie napisać nawet czterech fraz, nic, kompletnie. To był czas, gdy pracowałem w “Nowym Czasie” w Londynie. Nic. Horror. Pół roku niemocy; ale gdy poczułem, że jestem na wylocie, w dwa tygodnie napisałem Stos gitar. Poza tym do każdej swojej następnej książki podchodzę jak do debiutu, dlatego nie mam w domu ani jednego egzemplarza swojego tomu, żeby nie być pod wpływem poprzedniej. Ale oczywiście jest pewna świadomość poetycka, a tego nie idzie się wyzbyć tak do końca. Pisanie czasem musi być uciążliwe, bo wtedy jest przynajmniej jakiś wysiłek, który znamionuje jakiś rozwój wewnętrzny, dynamikę. Trzeba walczyć do końca. Ni ma chuja.

“Język jest bez sensu” – zapisałeś w Stosie gitar. Nie wiem, może to ironia, może prowokujesz, ale zostało tam dość stanowczo orzeczone. Nasuwa mi się pytanie, czy język jako forma komunikacji, czy po prostu wiersz jest bez sensu, ale może sobie podaruję to roztrząsanie i zapytam wprost: Skoro bez sensu, to po co piszesz? Tkwisz w jego bezsensie świadomie czy nałogowo?

Wyobraź sobie, że pracujesz z międzynarodową ekipą w hali i każdy mówi innym angielskim, i połowy nie rozumiesz. Po co więc te normy? Po co ten angielski, Szekspir, skoro połowa tych ludzi nawet nie umie wydać ci polecenia czy poprosić o pomoc, bo nie mają żadnej gramatyki w mózgu, a wymowa jest okrrropna?

Atom, antymateria, elektryczność, sporo terminów z zakresu astrofizyki – wszystko to pojawia się w Twoich wierszach od pierwszego tomu. Z drugiej strony, tworzysz frazy organicznie brudne, w Twoich wierszach obecna jest dotkliwa fizyczność, na przykład: “Jestem zgniłą bryłą mięsa, zszedłem / z haka”. Co stanowi większy problem? Że Ci – mówiąc krótko – prąd wyłączą, czy że Cię robaki zjedzą? A może chodzi o to, że zanim to nastąpi, sakramencko napracujesz się nad udawaniem, wskakując, jak sam piszesz, “do stosu ubrań”, “stosu protez”, “stosu gitar” itp.

Trzy razy byłem w Auschwitz. Dwa razy jako uczeń, raz jako nauczyciel. Jestem anarchistą w nieco mniejszym stopniu niż Konrad Góra, tak o 10 %. Obraz protez, butów, włosów mam do dziś przed oczami (“Warkoczyk” Różewicza!). Z innej strony: Francis Bacon, którego widziałem w Tate Modern, mięsowate postaci wpisane w sześcian na dużym płótnie robią wrażenie. Kosmos? Jesteśmy integralną częścią kosmosu, a w nas też się dokonują przemiany, których nie docieczemy jeszcze długo. Elektryczne róże Apollinaire’a! A na śmierć jestem gotowy. Nieważne czy od noża, czy od świńskiej grypy. Prąd wyłączą? Kiedyś wyłączą.

Miron Białoszewski, na ogół kojarzony z osiadłym trybem życia, odbył kilka egzotycznych podróży, między innym do Egiptu. Po powrocie podobno zapytano go: “A w Egipcie, jak tam było?”, na co odrzekł: “Aaa, tak jak w Piasecznie”. Ty byłeś w Anglii. I co, jak tam było?

Nie było jak w Rybniku, bo prości ludzie szanują tam poezję. To znaczy na Osiedlu Elektrowni mam szacun u robotników i ziomali za wytrwałość w tworzeniu i mnie tam dopingują. Mówią mi, że mam tworzyć. W końcu jestem poetą Elektrowni i jestem z tego dumny. Anglia? Hrabstwo Devon jest niewiarygodne, chcę umrzeć na cyplu Berry Head w Brixham, najpiękniejszym miejscu na ziemi. Poznałem poetę Williama Oxleya, który chciał się napić polskiej wódki i taki David się porzygał. A Londyn jest zbyt hałaśliwy.

Na zakończenie chciałem Cię zapytać o debiuty ważne dla Ciebie. Powiedzmy, że wybrane z minionej dekady, choć nie musimy się trzymać tego ograniczenia.

Debiuty? Aśka Mueller Somnambóle fantomowe, Edek Pasewicz Dolna Wilda, Konrad Góra Wiersze dla Saddama, Waldemar Jocher Reszta tamtego ciała, Przemysław Owczarek Rdza. Ale polecam Oswalda Eggera Erde der Rede. Choć to nie debiut.

Dziękuję za rozmowę.