„Któregoś marca (2022)”

Być może ta książ­ka powin­na uka­zać się za dwa lata? Może to nie stu­le­cie uro­dzin, ale pierw­sze­go wypo­wie­dzia­ne­go przez Miro­na Bia­ło­szew­skie­go sło­wa powin­no stać się świę­tem? Może rok 2024 win­ni­śmy feto­wać kłót­nią o uchwa­łę Sej­mu, wyści­giem bryk sze­ścio­kon­nych tra­są Praga–Wilanów–Saska Kępa, pra­wy­ko­na­niem spe­cjal­nie na tę oka­zję napi­sa­ne­go przez pierw­szo­rzęd­ne­go kom­po­zy­to­ra utwo­ru na rury kana­li­za­cyj­ne, deszcz i sta­rą win­dę? Miron Bia­ło­szew­ski jest bowiem poetą sło­wa, któ­re oży­wia i pusz­cza wol­no, by bie­gło na zła­ma­nie języ­ka. Ale jest jed­no­cze­śnie poetą dźwię­ku, któ­ry sło­wo poprze­dza, napę­dza i two­rzy. Pierw­sze­go krzy­ku, śmie­chu i ciszy, któ­ra, gdy krzyk i śmiech milk­ną, wybrzmie­wa wyjąt­ko­wo gło­śno. Jest poetą odde­chu. Więc jed­nak!

Poja­wie­nie się Bia­ło­szew­skie­go wraz z czwór­ką innych debiu­tan­tów na łamach słyn­ne­go 51. nume­ru „Życia Lite­rac­kie­go” z 1955 roku mia­ło zmie­nić histo­rię pol­skiej lite­ra­tu­ry. Nie tyl­ko było sym­bo­licz­nym koń­cem socre­ali­zmu, ale też obja­wi­ło nie­spo­ty­ka­ny dotych­czas głos poetyc­ki. Ta nie­zwy­kła, osob­na poety­ka mia­ła wybrzmieć w peł­ni już rok póź­niej, w debiu­tanc­kich Obro­tach rze­czy. Cha­rak­te­ry­stycz­ne dla całej twór­czo­ści poety napię­cie mię­dzy zna­cze­niem, błę­dem, zapi­sem i brzmie­niem języ­ka poka­za­ło nie­oczy­wi­ste, ale i głę­bo­kie pięk­no pol­sz­czy­zny. W tym brud­nym, prze­trą­co­nym pięk­nie wpro­wa­dza­ją­cy debiu­tan­ta na łamy „Życia Lite­rac­kie­go” Artur San­dau­er widział „rupie­ciar­nię słów”, a w samym auto­rze „sata­ni­stę języka”[1].

W dobie coraz szyb­szych i moc­niej­szych bodź­ców, szu­mu infor­ma­cyj­ne­go i wir­tu­al­ne­go świa­ta ja widzę w nim raczej – w stu­le­cie jego uro­dzin – ciche­go pro­ro­ka. A jed­no­cze­śnie tym nie­spo­ty­ka­nym, obró­co­nym na lewą stro­nę języ­kiem Bia­ło­szew­ski mówi nam o tym, co jest tak bar­dzo zwy­kłe. Rzecz pozo­sta­je tą samą, zwy­kłą rze­czą, choć jest cięż­sza o opi­su­ją­ce ją sło­wo. Autor patrzy, chło­nie i prze­twa­rza: „pusz­czę pły­tę i będę pisał… wszyst­ko to, wszystko…”[2]. Jest dosko­na­łym obser­wa­to­rem, a nawet – zgod­nie z hisz­pań­sko­ję­zycz­nym zna­cze­niem swo­je­go imie­nia – podglądaczem[3]. Bia­ło­szew­ski zacie­ra gra­ni­cę mię­dzy tym, co istot­ne, a tym, co bez zna­cze­nia. Dopie­ro zde­rze­nie waż­ne­go i nie­waż­ne­go każe się nam zasta­no­wić, czy to, co tak powszech­ne, że pra­wie nie­zau­wa­żal­ne, nie jest znacz­nie cie­kaw­sze, niż nam się zda­je. Mur, któ­ry pozwa­la oddzie­lić nam to, co waż­ne, od zupeł­nie nie­istot­ne­go, a dzię­ki temu nie postra­dać zmy­słów, poezja Bia­ło­szew­skie­go roz­bi­ja. Odbi­ja­ją­ca się w jego wier­szach rze­czy­wi­stość na nowo się sta­je, na nowo zaczy­na w peł­ni być. Czy­ta­nie Miro­na Bia­ło­szew­skie­go bywa więc pokrew­ne doświad­cze­niu nar­ko­tycz­ne­mu. Fascy­na­cja tym, co doświad­czal­ne, mie­sza się zara­zem z nie­uf­no­ścią i prze­ra­że­niem, a cza­sem nawet odra­zą. Zde­rze­nie tych sprzecz­nych emo­cji obra­ca się u Bia­ło­szew­skie­go czę­sto w żart – jed­ną ze stra­te­gii prze­trwa­nia. Innym spo­so­bem bycia w rze­czy­wi­sto­ści i jed­no­cze­sne­go wyj­ścia ponad nią jest miłość, tak wie­lo­barw­nie odma­lo­wa­na w nie­któ­rych wier­szach auto­ra. Wszyst­ko to zaś spla­ta w jed­no sen, w któ­rym jest się ina­czej, choć rów­nie nama­cal­nie.

Kie­dy zaczy­na­łem pra­co­wać nad niniej­szym wybo­rem, sta­ra­łem się nie tyl­ko uchwy­cić naj­waż­niej­sze wąt­ki poja­wia­ją­ce się w twór­czo­ści poetyc­kiej pisa­rza, ale też zapro­sić czy­tel­ni­ka do wej­ścia w oso­bi­stą rela­cję z wier­sza­mi Bia­ło­szew­skie­go. Bo prze­cież ich lek­tu­ra to, nie­za­leż­nie od kalen­da­rza, wej­ście w słyn­ny „miro­no­wy wto­rek”. Prze­kro­cze­nie pro­gu jego miesz­ka­nia i „roz­sią­ście się” na wci­śnię­tej pod okno, nie­wiel­kiej wer­sal­ce („Tu leży poeta Miron. Boże, daj mu więk­sze wyro”). Te wier­sze to wspól­na podróż win­dą. To kart­ka nabi­ta na klam­kę z dopi­skiem „wejdź i jak chcesz, to sobie to weź”[4]. Bia­ło­szew­ski pisze bowiem same­go sie­bie, a przez to pisze osie­dle, War­sza­wę, Pol­skę i świat. Bo „być samym sobą” to być w rela­cji do cza­su, miej­sca i inne­go czło­wie­ka. Ten zaś sta­je w wier­szu żywy i real­ny, nawet jeśli poja­wia się mimo­cho­dem, jak Le. w „Koń­czę 60 lat” czy Lu. w „Gorzej” (wystę­pu­ją­cy pod peł­nym imie­niem rów­nież w „Któ­re­goś mar­ca (też 1964)”), lub jest przy­wo­ła­ny jedy­nie jako ini­cjał w dedy­ka­cji wier­sza. Oso­by te zresz­tą może­my spo­tkać nie tyl­ko w zamiesz­czo­nych w tomie wier­szach, ale też w wie­lu innych tek­stach poetyc­kich auto­ra, jego opo­wia­da­niach oraz w Taj­nym dzien­ni­ku. Wbrew dekla­ra­cji: „bez ludzi/ tyl­ko ja” poeta budu­je swo­je wier­sze na rela­cji z dru­gim czło­wie­kiem – choć cza­sem jest to rela­cja przy­kra, przy­god­na i wymu­szo­na. Sta­ni­sław Barań­czak zauwa­żał, że dla Miro­na Bia­ło­szew­skie­go „lęk przed samot­no­ścią jest jak gdy­by odwrot­ną stro­ną indy­wi­du­ali­zmu i samotnictwa”[5]. Odręb­ność i wycho­dze­nie poza to, co gru­po­we, nie może ist­nieć zatem bez tego, wobec cze­go twór­ca się dystan­su­je. Trze­ba też zauwa­żyć, że ten – jak twier­dzi­ła Maria Janion – „naj­więk­szy pol­ski poeta pry­wat­ny” potra­fi prze­kro­czyć hory­zont tego, co wła­sne. Dziś ów mniej oczy­wi­sty głos auto­ra wybrzmie­wa szcze­gól­nie wyraź­nie.

Jest marzec 2022 roku. Zasta­na­wiam się, jak pisać o wier­szach Bia­ło­szew­skie­go, gdy przy­wód­ca „dziw­ne­go naro­du omi­ja­ją­ce­go w mowie sło­wa «jestem» i «mam»” ludo­bój­czo „obma­po­wu­je” Euro­pę. Gdy coraz gło­śniej syczy wąż dzie­jów. Gdy ci, co „noszą sobą jakieś swo­je wła­sne miej­sca”, muszą ucie­kać, a ktoś chce, by to zaczę­ło zna­czyć, że ich nie ma. Gdy dzień zamie­nia w noc. Nie potra­fię dziś czy­tać wier­sza „W obcym kra­ju” – pisa­ne­go prze­cież w zupeł­nie innym kon­tek­ście – ina­czej niż przez histo­rie nowo przy­by­łych do Pol­ski sąsia­dów. Nie potra­fię ina­czej niż przez ich doświad­cze­nia czy­tać „poro­syj­skiej bal­la­dy” – wciąż „nie­przedaw­nio­nej”. A prze­cież mie­siąc temu odbie­ra­łem te wier­sze zupeł­nie ina­czej. I to też świad­czy o wiel­ko­ści poezji Miro­na Bia­ło­szew­skie­go.

By zosta­wić czy­tel­ni­ków nie w mino­ro­wym, a miro­no­wym nastro­ju, na koniec chciał­bym zapro­sić do wzię­cia udzia­łu w kon­kur­sie. Pro­szę spró­bo­wać prze­czy­tać „Karu­ze­lę z madon­na­mi”, a przy tym unik­nąć pod­śpie­wy­wa­nia gło­sem Ewy Demar­czyk i fra­zo­wa­nia dyk­to­wa­ne­go melo­dią Zyg­mun­ta Koniecz­ne­go. Na zwy­cięz­ców cze­ka­ją atrak­cyj­ne nagro­dy: kosza­jec oraz czar­ne skar­pet­ki Dan­te­go. Co gest, to gest!

Dofi­nan­so­wa­no ze środ­ków Mini­stra Kul­tu­ry i Dzie­dzic­twa Naro­do­we­go pocho­dzą­cych z Fun­du­szu Pro­mo­cji Kul­tu­ry – pań­stwo­we­go fun­du­szu celo­we­go