Definiując poezje

W spo­sób szcze­gól­ny na to pyta­nie odpo­wia­da każ­dy dobry poeta. Odpo­wiedź ta, rzecz jasna, zawar­ta jest nie tyl­ko w utwo­rach opa­trzo­nych tytu­łem „Ars poeti­ca” czy też w innych utwo­rach trak­tu­ją­cych o sztu­ce i sen­sie skła­da­nia wer­sów. Każ­dy dobry wiersz jest poważ­ną pró­bą spro­sta­nia nasze­mu pyta­niu – ponie­waż każ­dy z nich jest pono­wio­nym tru­dem zde­fi­nio­wa­nia poezji.

Zasad­ni­cze pyta­nie o poezję nader wyraź­nie uobec­nia się w pisar­stwie poetów zwa­nych nowa­tor­ski­mi lub poszu­ku­ją­cy­mi (powta­rzam jed­nak: jest to pyta­nie doty­czą­ce tak­że i innych spo­so­bów poezjo­wa­nia). Taką poet­ką jest Kry­sty­na Miło­będz­ka. Jej pro­gram odczy­tać moż­na mię­dzy inny­mi w „notat­ce” roz­po­czy­na­ją­cej jeden z utwo­rów tomu Pamię­tam. Zapi­sy sta­nu wojen­ne­go: „(…) zapi­sać sie­bie cie­bie, nie­bie­skie dary z Pary­ża, mar­ga­ry­nę z ciem­nym sło­necz­ni­kiem wysta­ną w koście­le, zapach ukrad­kiem poda­wa­nych kar­tek (zawsze pach­ną aku­rat tym prosz­kiem do pra­nia któ­ry jest w sprze­da­ży), „moja kocha­na, kie­dyś to się uda””.

Jest to więc pro­gram wręcz mak­sy­ma­li­stycz­ny: zapi­sać wszyst­ko. Jed­nak­że: j a k  zapi­sać? Przy­wo­ła­ny frag­ment łączy naj­bar­dziej zasad­ni­cze pro­ble­my z naj­bar­dziej drob­ny­mi przed­mio­ta­mi. Głos poet­ki łączy się z gło­sa­mi innych. Zapi­sa­ny jest – tak to okre­ślę – pospiesz­nym wer­se­tem, cha­rak­te­ry­stycz­nym dla twór­czo­ści Miło­będz­kiej. Ów pośpiech nie ozna­cza bynaj­mniej – jak by się mogło z pozo­ru wyda­wać – bru­lio­no­wej nie­dba­ło­ści. Prze­ciw­nie. To efekt wyra­fi­no­wa­nej mody­fi­ka­cji wiel­ce prze­cież tra­dy­cyj­ne­go poetyc­kie­go wzor­ca, jakim jest wer­set. Ale bo też doj­rza­łe nowa­tor­stwo nie sta­no­wi nigdy lek­ce­wa­żą­ce­go a efek­ciar­skie­go ponie­cha­nia tra­dy­cji. Jest dzie­łem wyni­ka­ją­cym z indy­wi­du­al­ne­go tej­że tra­dy­cji prze­my­śle­nia. Wer­set biblij­ny respek­to­wał ludz­ki oddech. Wer­set Miło­będz­kiej powsta­je w tym odde­chu i nie­ustan­nie do nie­go powra­ca.

„Pamię­tam” to „zapi­sy sta­nu wojen­ne­go”. Był to okres szcze­gól­ne­go nasi­le­nia zbio­ro­wych emo­cji. Dla poezji Miło­będz­kiej jest to, jak wol­no przy­pusz­czać, czas inten­sy­fi­ka­cji ludz­kie­go doświad­cze­nia. Jej książ­ka zapi­su­je owe doświad­cze­nia, jest rów­nież pod­ję­ciem pró­by ich rozu­mie­ją­ce­go opi­su. (Leszek Sza­ru­ga twier­dzi, że poet­ce uda­ło się w tych wier­szach uchwy­cić doświad­cze­nie, „któ­re pró­bo­wa­no oddać w set­kach i tysią­cach socjo­lo­gicz­nych, histo­rycz­nych czy poli­to­lo­gicz­nych ana­liz”.) Tomik jest reflek­sją autor­ki zmie­rza­ją­cą do okre­śle­nia tak sie­bie samej, jak i każ­de­go z nas. W jed­nym z utwo­rów powia­da poet­ka: „włą­czyć: wszyst­kich”. Inny koń­czy się – peł­nią­cy­mi funk­cje samo­dziel­nych wer­sów – sło­wa­mi „osobno/ razem”. Jesz­cze inny pro­wo­ku­je do pyta­nia: co to zna­czy: „jesteś my”?

Miło­będz­ka mówi o gra­ni­cach pomię­dzy jed­nost­ką a zbio­ro­wo­ścią. Prze­kra­cza te gra­ni­ce dzię­ki oca­la­niu wła­snej indy­wi­du­al­no­ści. Moż­na by powie­dzieć, że wie­le jej wier­szy poświę­co­nych zosta­ło rela­cjom mię­dzy­ludz­kim – gdy­by nie to, że słów­ko „mię­dzy” zbyt moc­no pod­kre­śla oddzie­le­nie. Spró­bu­ję więc powie­dzieć, że poezja ta trak­tu­je o rela­cjach pośró­dludz­kich.

„dro­ga od cie­bie do mnie/ ode mnie do ciebie/ uśmiech nad prze­pa­ścią”. Mię­dzy tobą i mną – tak czy­tał­bym ten wiersz – jest prze­paść. Uśmiech oka­zu­je się uciecz­ką ukry­wa­ją­cą moją i two­ją klę­skę – prze­gra­ną nie­moż­li­we­go zbli­że­nia. Ale uśmiech w tym wier­szu ozna­czać może rów­nież akt afir­ma­cji: jeśli ja jestem, aby – i jeśli ty jesteś, aby – przy­jąć dar dro­gi.