Śliczni chłopcy, garbate wampiry

Spo­ty­ka­my się nie­mal rok po ostat­niej roz­mo­wie, zamie­nia­jąc się rola­mi: dziś to debiu­tant­ka prze­py­tu­je wyja­dacz­kę lite­rac­kich scen i hono­ro­wą uczest­nicz­kę poetyc­kich gal. Oka­zja też jest zgo­ła inna: w Biu­rze Lite­rac­kim uka­zu­je się wła­śnie Prze­po­wieść w ścin­kach ‒ dru­gi, po (uło­żo­nym przez Roma­na Hone­ta) Nic o mnie nie wiesz, wybór Two­ich wier­szy. Powiedz szcze­rze: nie masz dość tych jubi­le­uszy, gal, fet, trak­to­wa­nia jak poważ­nej matro­ny pol­skiej poezji? Prze­cież jesteś mło­dą wie­ko­wo autor­ką, któ­ra ma przed sobą praw­do­po­dob­nie parę dzie­sią­tek lat pisa­nia, a nie sza­cow­ną panią po Noblu.

Miła, ależ ja jestem sza­cow­ną panią, tyle że wciąż jesz­cze przed Noblem (śmiech). Dzię­ku­ję, że pro­ro­ku­jesz mi dzie­siąt­ki lat pisa­nia, tym samym życia, ale to raczej nie my decy­du­je­my o jego dłu­go­ści (o war­to­ści już prę­dzej). Z ban­kie­tów po galach naj­czę­ściej ucie­kam po angiel­sku, bo wolę się bawić z przy­ja­ciół­mi w zbli­żo­nych do domo­wych warun­kach.

Owszem, uwa­żam, że naj­cie­kaw­sze jest zawsze przed nami, tuż za kolej­nym zakrę­tem; ale miło było, przy oka­zji Prze­po­wie­ści w ścin­kach, obej­rzeć się, przy­po­mnieć sie­bie nasto­let­nią, dwu­dzie­sto­let­nią, trzy­dzie­sto­let­nią. Wybie­ra­łam uczci­wie po dwa wier­sze z kolej­nych tomów, i ta prze­chadz­ka po histo­rii wła­sne­go pisa­nia dała mi dużo do myśle­nia. Wybra­łam wier­sze nie­oczy­wi­ste, któ­rych na ogół nie czy­tam na spo­tka­niach autor­skich, pew­nie dla­te­go, że są dla mnie waż­niej­sze, nazna­czo­ne prze­ży­ciem, moc­niej przy­kle­jo­ne.

„40 is the new 30” – chcia­łam odpo­wie­dzieć, ale coś mi kaza­ło spy­tać o zda­nie dok­to­ra Google i oka­zu­je się, że nawet „40 is the new 20 and Sky is the Limit”, nawią­zu­jąc do wier­sza z wybo­ru. Rze­czy­wi­ście, patrząc na spis tre­ści Prze­po­wie­ści w ścin­kach, moż­na mieć wra­że­nie, że bar­dzo spra­wie­dli­we trak­tu­jesz młod­szą Mar­tę Pod­gór­nik / młod­sze Mar­ty Pod­gór­nik. To nie­ty­po­we: pra­wie każ­dy zna­ny mi poeta czy poet­ka przy­zna­je się, że jakiejś książ­ki, jakie­goś eta­pu w swo­jej twór­czo­ści tro­chę nie lubi, tro­chę się wsty­dzi… Nie pytam, czy zmie­ni­ła­byś coś w któ­rejś ze swo­ich star­szych ksią­żek, bo to pyta­nie już pada­ło przy oka­zji jubi­le­uszu, ale czy jest jakiś tom Mar­ty Pod­gór­nik, któ­ry lubisz naj­mniej, subiek­tyw­nie lub obiek­tyw­nie? Lub prze­ciw­nie – taki, do któ­re­go masz naj­więk­szy sen­ty­ment?

Nie wie­rzę w metry­ki, nic a nic (w sta­ty­sty­ki i zesta­wie­nia też, żeby było jasne). Bo są dni, gdy jestem Mar­tą jadą­cą na pierw­sze lite­rac­kie impre­zy, peł­ną zara­zem nie­uf­no­ści, jak i nie­mo­ty­wo­wa­ne­go niczym (czy­taj: doświad­cze­niem) zaufa­nia do/wobec świa­ta, nie tyl­ko lite­rac­kie­go, ale ogól­nie, wie­rzą­cą, że zalud­nia­ją go wyłącz­nie inte­re­su­ją­cy ludzie o dobrych inten­cjach, przy­stoj­ni chłop­cy i pięk­ne dziew­czę­ta, otwar­tą na przy­jaź­nie, roman­se, tań­ce, łak­ną­cą kon­tak­tu i przede wszyst­kim roz­mo­wy. A bywa­ją dni, kie­dy opusz­cze­nie łóż­ka jest decy­zją o zacią­gnię­ciu się do armii dzień po wybu­chu woj­ny. Na swo­je wier­sze, książ­ki, przy­jaź­nie, przy­go­dy, pra­ce, cokol­wiek mi się wyda­rza – patrzę jak na ele­men­ty ukła­dan­ki. Roz­sy­pa­ne po świe­cie puz­zle, któ­re znaj­du­ję i skła­dam. Gdy­bym wyrzu­ci­ła w afek­cie (czy) bez­myśl­no­ści któ­ry­kol­wiek z kloc­ków, na finał nie zoba­czy­ła­bym cało­ści. Nawet jeśli (obiek­tyw­nie) nie­któ­re z doświad­czo­nych, zdo­by­tych, pusz­czo­nych z dymem i rzew­nie opła­ka­nych for­tec pozna­nia nie były tego war­te, budu­ją obraz osta­tecz­ny, któ­ry chcę zoba­czyć zanim zga­śnie świa­tło.

No wła­śnie, kon­cept zro­bie­nia wybo­ru przez same­go auto­ra czy autor­kę jest dość inte­re­su­ją­cy – pozwa­la chy­ba tro­chę podej­rzeć ich pry­wat­ne reflek­sje na temat tego, co było, a cza­sem uchy­la zasłon­ki tego, co być jesz­cze może. Wspo­mi­nasz o „nie­oczy­wi­stym wybo­rze”, ale przy­glą­da­jąc się temu zesta­wie­niu, widzę jed­nak, że ura­to­wa­ły się też takie bangery/szlagwroty, czy­li wer­sy, z któ­rych autor­ka jest zna­na i za któ­re jest kocha­na – na przy­kład eks­tre­mal­nie melan­cho­lij­na „Pią­ta nad ranem” albo nie­sa­mo­wi­cie wpa­da­ją­cy w „lirycz­ne ucho” [„Kocha­li cię pro­fe­so­ro­wie”]. Cho­ciaż jesz­cze bar­dziej pasu­je tu okre­śle­nie „szla­gie­ry”, bo wszyst­kie te utwo­ry łączy ich melo­dyj­ność. Nigdy nie ukry­wa­łaś, jak waż­na jest dla Cie­bie muzy­ka – zdradź, cze­go słu­cha­łaś, two­rząc ten wybór (bo nie uwie­rzę, że to się odby­wa­ło w ciszy). Ulu­bio­nych arty­stów czy kawał­ków na spe­cjal­ne oka­zje?

Otóż, Miła, to odby­wa­ło się w ciszy. Teraz, gdy odpi­su­ję na Two­je pyta­nia, rów­nież panu­je cisza. Uwiel­biam muzy­kę, jest arcy­waż­nym ele­men­tem moje­go świa­ta przed­sta­wio­ne­go, mam set­ki ulu­bio­nych pio­se­nek, do tań­ca i do różań­ca, do śmie­chu i do pła­czu, na dan­cin­gi z przy­ja­ciół­mi, intym­ne ren­dez-vous, spa­ce­ry po pla­żach i samot­ne noce peł­ne łez. Ale pra­cu­ję zawsze w ciszy. Kie­dy piszę, jestem w abso­lut­nej wła­dzy języ­ka; język jest muzy­ką, obra­zem, sma­kiem, zapa­chem, tem­pe­ra­tu­rą cia­ła i powie­trza. Taka skon­den­so­wa­na syne­ste­zja (śmiech). W tym nie­mal trans­cen­den­tal­nym sta­nie sku­pie­nia, tak jak w zanu­rze­niu na dużej głę­bo­ko­ści, nie moż­na oczy­wi­ście prze­by­wać zbyt dłu­go, i po powro­cie na ląd codzien­nych odgło­sów bar­dzo lubię odre­ago­wy­wać lite­rac­kie napię­cia przy muzy­ce, podob­nie przy szta­lu­gach, goto­wa­niu i tań­cu. Gusta mam zaś, eufe­mi­stycz­nie rzecz ujmu­jąc, „roz­le­głe”. Od kla­sy­ki po per­wer­syj­ny kamp.

O tym kam­pie czę­sto myślę, kie­dy czy­tam te wier­sze. Para­dok­sal­nie, w Two­ich wier­szach bar­dziej niż mor­der­czą bal­la­dę sły­szę baro­ko­we disco. Wiesz, takie na boga­to z chłop­cem w teatral­nym maki­ja­żu śpie­wa­ją­cym o tok­sycz­nej miło­ści albo takie z dziew­czy­ną porzu­ca­ją­cą ślicz­ne­go narze­czo­ne­go dla gar­ba­te­go wam­pi­ra. Prze­glą­da­jąc Two­je tomy w porząd­ku chro­no­lo­gicz­nym, nie­trud­no zauwa­żyć, że sen­ty­ment do kiczu to jeden z tych sen­ty­men­tów, któ­rym twór­czo jesteś naj­wier­niej­sza: bawisz się nim cza­sem na smut­no, cza­sem z prze­ką­sem, cza­sem sobie z nie­go żar­tu­jesz, ale zawsze robisz to z czu­ło­ścią. Sen­ty­men­ty nie muszą mieć logicz­nych pod­staw, ale… Jak myślisz, skąd ta miłość się wzię­ła?

Wiesz, ja w zasa­dzie nie bar­dzo defi­niu­ję róż­ni­ce mię­dzy kiczem a kam­pem czy post­mo­der­ni­zmem. Te ostat­nie brzmią z wyso­ko­ści kate­dry nie­uza­sad­nio­ne­go poczu­cia wyż­szo­ści nie­któ­rych tzw. twór­ców pro­fe­sjo­nal­nych nie­co lepiej, zakła­da­ją bowiem (hiper)świadomość arty­sty roman­su­ją­ce­go z for­ma­mi kul­tu­ry niż­szy­mi, popu­lar­ny­mi. Sama figu­ra „sęty­mę­tu” jest nazna­czo­na odium kiczu. Czy jestem zatem sen­ty­men­tal­na? Owszem. Moi zna­jo­mi mówią, że „wzrusz­li­wa”, bo pła­czę na fil­mach, wysta­wach, przy pio­sen­kach, pod­czas poważ­niej­szych roz­mów i zacho­dów słoń­ca. Dużo też się śmie­ję. Żywo gesty­ku­lu­ję. Ale i bywam wyco­fa­na, zim­na, zdy­stan­so­wa­na. Zarów­no w życiu, jak i w lite­ra­tu­rze war­to­ści doda­nej upa­tru­ję na prze­cię­ciu pozor­nie róż­nych, lecz rów­nych w natę­że­niu emo­cjo­nal­nym momen­tów. Powa­ga nie wyklu­cza przy­mru­ża­nia czy nawet pusz­cza­nia oka, for­ma nie prze­szka­dza tre­ści, czu­łość nie kłó­ci się z chłod­ną ana­li­zą, a miłość ze śmier­cią. Więc bar­dzo podo­ba mi się Two­je zesta­wie­nie bal­la­dy z „baro­ko­wym disco”, kupu­ję ten ter­min! Moja skłon­ność do kar­ko­łom­nych zesta­wień oraz sła­bość do „pro­stych” emo­cji i deko­ra­cji bie­rze się pew­nie z życio­wej skłon­no­ści do moc­nych histo­rii. Takich ze ślicz­ny­mi chłop­ca­mi, gar­ba­ty­mi wam­pi­ra­mi, topie­li­ca­mi i rewol­we­row­ca­mi też (śmiech). A może z wia­ry uwa­ża­nej przez wie­lu za naiw­ną i wręcz infan­tyl­ną. Wia­ry w spra­wy więk­sze, w lite­ra­tu­rę, miłość, w życie po pro­stu.

Dosko­na­le rozu­miem ten pociąg do histo­rii, a w poezji, kon­kret­niej pol­skiej poezji współ­cze­snej, jed­nak ich tro­chę bra­ku­je, nie sądzisz? I cze­mu w takim razie, nie pomy­śla­łaś nigdy o peł­no­krwi­stej powie­ści, w któ­rej moż­na by sobie same­mu, a zara­zem czy­tel­ni­kom i czy­tel­nicz­kom taką histo­rię snuć? Prze­cież wier­sze nie wyklu­cza­ją pro­zy. A może te żar­ty o tym, że wydaw­ca cze­ka na Two­ją powieść od lat, to wca­le nie takie zno­wu żar­ty? Rze­czy­wi­ście pla­nu­jesz coś napi­sać pro­zą?

 Ależ w każ­dym z moich żar­tów jest kil­ka zia­ren praw­dy. Popeł­ni­łam spo­ro pro­zy, głów­nie pro­zy poetyc­kiej i krót­kich opo­wia­dań, część z tego tu i ówdzie opu­bli­ko­wa­łam. Ale nigdy nie byłam ze swo­ich pro­za­tor­skich prób zado­wo­lo­na na tyle, by zabie­gać o wyda­nie regu­lar­nej książ­ki. Pisa­nie wier­szy jest o wie­le bar­dziej wyma­ga­ją­ce od pisa­nia powie­ści, przy­naj­mniej kie­dy pod­cho­dzi się do pisa­nia tak poważ­nie, jak ja. Podzi­wiam autor­ki i auto­rów reali­zu­ją­cych się na obu polach, ale, szcze­rze powie­dziaw­szy, są to w zna­ko­mi­tej więk­szo­ści poeci cza­sem piszą­cy pro­zę lub (rza­dziej) pro­za­icy cza­sem piszą­cy wier­sze. Rów­no­ta­lent raczej nie wystę­pu­je. Swo­ją ener­gię wolę więc poświę­cić dzie­dzi­nie, w któ­rej po pro­stu jestem lep­sza. Ale być może wydaw­ca docze­ka się kie­dyś powie­ści, nie wyklu­czam tego (jakieś tam zaczy­ny pącz­ku­ją w szu­fla­dach). Na pew­no będzie to opo­wieść, histo­ria, fabu­ła. Być może roman­tycz­ny hor­ror, o tak, koniecz­nie z hap­py endem.

Sko­ro już jeste­śmy przy roman­tycz­nych hor­ro­rach, chcia­łam Cię pod­py­tać o trzy ostat­nie książ­ki. Pamię­tam, że kie­dy wyszło Zawsze, kil­ka osób wspo­mi­na­ło: Ok, to jest sta­ra dobra Pod­gór­nik, ale prze­cież już tyle wier­szy o zawie­dzio­nej miło­ści napi­sa­ła, co tu drą­żyć? I nie­mal od razu poja­wi­ła się Zim­na książ­ka: wte­dy kon­ster­na­cja była o wie­le więk­sza, bo to w zasa­dzie dalej była książ­ka o tym samym, tyl­ko pod­miot­ka ze zroz­pa­czo­nej sta­ła się zre­zy­gno­wa­na. Usły­sza­łam kie­dyś o tym tomie, że ten tytuł powi­nien brzmieć Smut­na Książ­ka.

I w zasa­dzie dopie­ro kie­dy wyszły Mor­der­cze bal­la­dy, olśni­ło mnie, że prze­cież to jest krok po kro­ku pro­wa­dzo­na try­lo­gia o koń­cu miło­ści, nie­mal ide­al­nie prze­stu­dio­wa­ne pod lupą eta­py: naj­pierw złość, roz­pacz, zawi­kła­ne emo­cje, póź­niej ich wyci­sze­nie, smu­tek i rezy­gna­cja, a jesz­cze póź­niej – powrót do życia tej samej boha­ter­ki, ode­gra­nie się, ale też ode­gra­nie się meta­fo­rycz­ne: Two­ja boha­ter­ka napraw­dę prze­cież zabi­ja obraz kogoś, kogo sobie umy­śli­ła – i jest już na tyle sil­na, by robić to z przy­mru­że­niem oka, bez utra­ty samej sie­bie.
I teraz nasu­wa się pyta­nie, któ­re przy­szło mi do gło­wy chy­ba w Stro­niu, po Two­im bene­fi­sie – to było celo­we? Te książ­ki wyszły w krót­kim odstę­pie cza­so­wym, ale to jesz­cze nic nie zna­czy. Od począt­ku pla­no­wa­łaś try­lo­gię – i taką try­lo­gię?

Rozu­miem, dla­cze­go nasu­wa Ci się ten trop; nie Tobie jed­nej zresz­tą (śmiech). A że nie lubię się powta­rzać i nie zmie­niam zeznań, więc odpo­wiem tak, jak odpo­wie­dzia­łam Julko­wi Pie­li­chow­skie­mu w roz­mo­wie dla Liber­te!: „(…) te wier­sze, książ­ki wie­dzia­ły, że będą cyklem, autor­ka zorien­to­wa­ła się dopie­ro pod koniec impre­zy. No, może nie­co wcze­śniej, kie­dy zro­zu­mia­łam, że Zim­na książ­ka, dopeł­nia­ją­ca Zawsze, sama się owe­go dopeł­nie­nia docze­ka­ła w Mor­der­czych bal­la­dach. Nasze wier­sze na ogół są mądrzej­sze od nas, para­fra­zu­jąc kla­sy­ka, pisze­my, „bo chce­my wie­dzieć, jak się skoń­czy”. Cały ten serial pisa­łam na bie­żą­co, fabu­ła nie­raz wyprze­dza­ła życie, i jak w każ­dym dobrym seria­lu nie zabra­kło retro­spek­cji i wąt­ków pobocz­nych. Naj­waż­niej­sze, że wszyst­ko dobrze się skoń­czy­ło. Odda­jąc do dru­ku ostat­nią z „trzech sióstr”, mia­łam i mam nadal abso­lut­ną pew­ność, że ciąg dal­szy nie nastą­pi. Histo­ria, zarów­no ta na pozio­mie kon­cep­tu­al­nym, fabu­ły, jak i ta na pozio­mie tek­stu, meta­tek­stu, roz­sze­rzo­nej meta­fo­ry, domknę­ła się i spo­czę­ła w poko­ju na dnie spo­koj­nej, łagod­nej rze­ki speł­nio­ne­go pisar­skie­go obo­wiąz­ku”. Dodam może tyle, że choć to try­lo­gia „z fabu­łą”, to nie jest to opo­wieść do koń­ca line­ar­na, i nie ma jed­nej, a wie­lu boha­te­rów, mówią­cych swo­imi gło­sa­mi i ze swo­ich per­spek­tyw; stąd ma też kil­ka alter­na­tyw­nych prze­bie­gów i zakoń­czeń, na ogół zresz­tą, wbrew pozo­rom, szczę­śli­wych.

No więc wła­śnie – pamię­tam, że wspo­mi­na­łaś o tym w roz­mo­wie z Jul­kiem, ale zasta­na­wia­ła mnie jesz­cze ta „ukła­dan­ko­wa” struk­tu­ra cyklu – bo z jed­nej stro­ny mamy jak na dło­ni pro­ces prze­pra­co­wy­wa­nej żało­by po roz­sta­niu, a z dru­giej – mimo że eta­py są dia­me­tral­nie róż­ne – jest w tym pew­na wymien­ność, co w sumie też przy­wo­dzi myśl o pla­no­wa­nym cyklu, ale pla­no­wa­nym wcze­śnie i wręcz maestrią tech­nicz­ną w dobo­rze tych „wymien­nych” ele­men­tów.

A sko­ro o tech­nicz­nej maestrii mowa: patrząc i na teraź­niej­szy wybór wier­szy, i na wcze­śniej­sze książ­ki, moż­na by sta­wiać hipo­te­zę, że styl Mar­ty Pod­gór­nik wymien­ny aku­rat nie jest. Oczy­wi­ście to nie są utwo­ry tzw. typu powie­la­ne­go, zmie­nia­ją się, migo­czą, mają róż­ne odcie­nie. Ale wyda­jesz się przy tym bar­dzo przy­wią­za­na do kla­sycz­nej for­my; nie bez powo­du zresz­tą, bo bar­dzo Ci w niej do twa­rzy. Ale dla­cze­go wybra­łaś wła­śnie ten restryk­cyj­ny spo­sób pisa­nia, pod­po­rząd­ko­wu­ją­cy emo­cje i nastro­je rymo­wi i ryt­mo­wi? I czy nie jest tak, że mając taki słuch poetyc­ki jak Ty, ten wybór jest tro­chę narzu­co­ny – musisz pły­nąć tym wła­snym ryt­mem, bo wiersz sam się tak ukła­da? Mogła­byś prze­cież pisać trzy­li­nij­ko­we suche, niby-zabaw­ne komu­ni­ka­ty o jedze­niu buł­ki w pocią­gu i pogod­nie cze­kać na szwedz­kie­go tłu­ma­cza. Tak jest chy­ba łatwiej. A może wła­śnie nie jest?

Bar­dzo mi schle­biasz tą „maestrią”, do niej jesz­cze dłu­ga dro­ga, a cel tak czy owak nie­moż­li­wy. Uwa­ga o „ukła­dan­ko­wo­ści”, „wymien­no­ści” nar­ra­cyj­nej cyklu ‒ bar­dzo traf­na. Każ­da z moich ksią­żek pomy­śla­na jest jako kon­cept album, tym razem wyszedł trzy­pły­to­wy (śmiech), a potem raczej Live (któ­re ukła­da autor) niż The Best of (któ­re mogli­by uło­żyć jedy­nie odbior­cy). I racja, przy­wią­zu­ję dużą wagę do for­my – jed­nak trze­ba wyja­śnić, że czy­ni tak każ­dy pisarz – u mnie z racji dyk­cji po pro­stu bar­dziej rzu­ca się to w oczy. Nie wiem, bo nie pró­bo­wa­łam, ale jestem nie­mal pew­na, że napi­sa­nie dobre­go „trzy­li­nij­ko­we­go suche­go, niby-zabaw­ne­go komu­ni­ka­tu o jedze­niu buł­ki w pocią­gu” jest rów­nie wyma­ga­ją­ce, co napi­sa­nie dobre­go sone­tu. Dobór tema­ty­ki, języ­ka, narzę­dzi czy rekwi­zy­to­rium to spra­wa indy­wi­du­al­na u każ­de­go piszą­ce­go, istot­na jest, jak mawia­ją w gastro­no­mii, egze­ku­cja pomy­słu, czy­li kwe­stia wyko­na­nia; i tu bez sta­ran­no­ści, bez mik­su cięż­kiej pra­cy z lek­ką dezyn­wol­tu­rą żad­na for­ma nie przy­nie­sie efek­tu. Mogło­by się wyda­wać, że pisać tak jak Pod­gór­nik jest trud­niej niż pisać na przy­kład jak Kon­rad Góra albo że wła­śnie jest łatwiej, że Melec­kie­mu trudniej/łatwiej niż Rybic­kie­mu, że inny jest cię­żar gatun­ko­wy kla­sy­cy­stycz­nych, inny awan­gar­do­wych wier­szy itd., ale jako pisar­ki wie­my, że jest tak samo. W tym sen­sie, z punk­tu widze­nia autorki/autora każ­dy uczci­wie reali­zo­wa­ny spo­sób pisa­nia jest „restryk­cyj­ny” i wyma­ga­ją­cy, zarów­no tech­nicz­nie, inte­lek­tu­al­nie, jak i emo­cjo­nal­nie. Inną spra­wą jest to, co dzie­je się z wier­szem, gdy wycho­dzi z domu. Są poety­ki nie­co lepiej przy­swa­jal­ne na róż­nych grun­tach, speł­nia­ją­ce róż­ne czy­tel­ni­cze potrze­by, róż­nych czy­tel­ni­czych grup; są takie nie­co bar­dziej lubia­ne przez „szwedz­kich tłu­ma­czy” (w śro­do­wi­sku nazy­wa­ne z prze­ką­sem „poezją mię­dzy­na­ro­do­wą”, „łatwo prze­tłu­ma­czal­ną”). Ale to już nie jest spra­wą auto­ra, tyl­ko czy­tel­ni­ka, z czym się zapo­zna, co odrzu­ci, a co sobie wybie­rze. Przy oka­zji – mam szwedz­kie­go tłu­ma­cza (śmiech).

To dobrze, ale wca­le nie z powo­du Nobla, a dla­te­go, że szwedz­ki język brzmi cudow­nie.

Pocią­gnę temat auto­rów: od wie­lu lat mat­ku­jesz debiu­tom, pro­wa­dzisz warsz­ta­ty, reda­gu­jesz, uczysz, dora­dzasz, wska­zu­jesz – i to czę­sto takim praw­dzi­wym nowa­lij­kom, któ­re pierw­szy raz w życiu przy­jeż­dża­ją na przy­kład na festi­wal lite­rac­ki i pierw­szy raz poka­zu­ją wier­sze komuś inne­mu niż polo­ni­st­ce (to i tak szczę­ścia­rze). Zda­jesz sobie więc pew­nie spra­wę, jak się od sie­bie róż­nią, ale jed­no mnie cie­ka­wi. Jest takie nagra­nie z ok. 2000 r., gdzie z lek­ka udrę­czo­na mówisz, że mło­da poezja chwi­lo­wo nic nowe­go nie ma do zaofe­ro­wa­nia, że to już wszyst­ko było; i że może rocz­ni­ki 80. jesz­cze poka­żą coś cie­ka­we­go, ale na razie, to raczej lipa. I co, poka­za­ły (90. też pod­cią­gnij­my)?

To praw­da z tym szwedz­kim, ja w ogó­le bar­dzo lubię Szwe­cję, kra­jo­bra­zy, kli­mat i lite­ra­tu­rę; gdy­bym mia­ła migro­wać, był­by to jeden z kra­jów pierw­sze­go wybo­ru, i oczy­wi­ście nie ze wzglę­du na Nobla, bo racja noblow­ska dla moje­go poko­le­nia pol­skich pisa­rzy aku­rat co się wyczer­pa­ła (śmiech).

Powie­dzia­łam coś takie­go dwa­dzie­ścia lat temu? Moż­li­we, mło­dość sprzy­ja kate­go­rycz­nym sądom. Moje lek­kie udrę­cze­nie mogło wyni­kać z fak­tu, że mówi­łam o sobie. Jak to z czu­łym przy­mru­że­niem oka pisał mniej wię­cej wte­dy Darek Foks: „ambi­cja twór­cza Mar­ty Pod­gór­nik jest rze­czy­wi­ście nie­wy­obra­żal­na” (śmiech). Potwier­dza się sta­re powie­dzon­ko, że nale­ży uwa­żać, cze­go sobie życzy­my; w tym wypad­ku to aku­rat dobrze. Ostat­nie dwa­dzie­ścia lat w pol­skiej poezji oka­za­ło się bowiem nie­zwy­kle cie­ka­wym cza­sem. Cie­szę się, że dzię­ki pra­cy z debiu­tu­ją­cy­mi autor­ka­mi i auto­ra­mi mia­łam moż­li­wość obser­wo­wa­nia nowych tren­dów rów­no­le­gle z ewo­lu­cją tych już uzna­nych. Dziś, jako dwa razy star­sza niż wte­dy, udzie­lę Ci bar­dziej sto­no­wa­nej odpo­wie­dzi. Tak, poka­za­ły i poka­za­li – poszcze­gól­ne autor­ki i auto­rzy, nie­za­leż­nie od metry­ki. Pięk­ne wol­ty star­szych rocz­ni­ko­wo, poszu­ki­wa­nia nowej wraż­li­wo­ści, zmia­ny w samym języ­ku, w uzu­sie. Powrót u młod­szych do poezji zaan­ga­żo­wa­nej, nie­co w opo­zy­cji do liry­ki bru­Lio­no­wej i post-bru­Lio­no­wej, fajer­werk i lek­kie przy­ga­sze­nie neo­lin­gwi­zmu etc., przede wszyst­kim spo­ra róż­no­rod­ność i ‒ co dla szcze­gól­nie waż­ne ‒ rów­no­praw­ność dyk­cji. Na kolej­ne pod­su­mo­wa­nia i roko­wa­nia może­my się umó­wić za kolej­ne dwie deka­dy, tym­cza­sem poka­zuj­my, dro­gie poet­ki i poeci, poka­zuj­my, ale też i patrz­my doko­ła, nie tyl­ko pod nogi.

Zro­bi­ło się przy­jem­nie jak w Szwe­cji. A któ­re doświad­cze­nie zwią­za­ne ze swo­ją poetyc­ką karie­rą uwa­żasz za naj­przy­jem­niej­sze? Celo­wo nie mówię „z pisa­niem”. Cho­dzi mi o naj­przy­jem­niej­szą kon­se­kwen­cję tzw. wyj­ścia z szu­fla­dy.

Było takich doświad­czeń ‒ przy­jem­nych, waż­nych, ale i trud­nych ‒ mnó­stwo. Nie pro­wa­dzę ran­kin­gu. Na pew­no pierw­sza wygra­na w kon­kur­sie lite­rac­kim. To był Ogól­no­pol­ski Kon­kurs Lite­rac­ki dla Dzie­ci i Mło­dzie­ży orga­ni­zo­wa­ny przez Pałac Mło­dzie­ży w Kato­wi­cach. Mia­łam 12 lat. Na pew­no zwy­cię­stwo w miko­łow­skim Tur­nie­ju Jed­ne­go Wier­sza im. Rafa­ła Wojacz­ka, gdzie juro­rem był Mar­cin Świe­tlic­ki. Mia­łam 15 lat. Na pew­no wygra­na w Ogól­no­pol­skim Kon­kur­sie na Debiut im. Jac­ka Bie­re­zi­na w Łodzi. Mia­łam 16 lat. Pierw­sze wystą­pie­nie na dużym festi­wa­lu, to była War­szaw­ska Noc Poetów, mia­łam 18 lat. Pierw­szy Fort Legni­ca. Pierw­sze wyjaz­dy zagra­nicz­ne – Szwe­cja, Wiel­ka Bry­ta­nia, Cze­chy, Niem­cy, Ukra­ina… Każ­da nomi­na­cja i nagro­da. Każ­da recen­zja, spo­tka­nie autor­skie, druk za gra­ni­cą. Ale chy­ba nie o to pyta­łaś. Pyta­łaś o naj­przy­jem­niej­szą kon­se­kwen­cję „wyj­ścia z szu­fla­dy”. Jak­kol­wiek gór­no­lot­nie to zabrzmi, naj­przy­jem­niej­szą kon­se­kwen­cją jest całe moje doro­słe życie, zawo­do­we, towa­rzy­skie, uczu­cio­we. Wszyst­kie miej­sca, w któ­rych byłam dzię­ki lite­ra­tu­rze, ludzie, któ­rych pozna­wa­łam, wszyst­kie przy­go­dy, podró­że, głup­stwa i wyzwa­nia, wszyst­ko, co umiem i czym zara­biam na życie. Małe zwy­cię­stwa i małe roz­cza­ro­wa­nia. Przy­jaź­nie, któ­re od daw­na wykra­cza­ją poza sfe­rę zawo­do­wą. Miło­ści. To wszyst­ko, z cze­go skła­da się życie, wzię­ło się wła­śnie z dro­gi, któ­rą wybra­łam (lub to ona wybra­ła mnie).

I tu na koniec powin­no paść koron­ne pyta­nie „Mic­kie­wicz, Sło­wac­ki, Kra­siń­ski czy Nor­wid? Uza­sad­nij”. Ale Ty jesteś poet­ką praw­dzi­wie lirycz­ną, więc zadam bar­dziej odpo­wied­nie. John, Paul, Geo­r­ge czy Rin­go? Uza­sad­nij.

Dobrze tra­fi­łaś, bo na koron­ne pyta­nie „kim wola­ła­byś być, Beatle­sem czy Sto­ne­sem” zawsze odpo­wia­dam, że Beatle­sem, a sko­ro już Beatle­sem, to oczy­wi­ście Joh­nem (choć moje ulu­bio­ne z ich pio­se­nek aku­rat napi­sa­li pozo­sta­li chłop­cy). Takie wybo­ry trud­no logicz­nie uza­sad­nić, więc powiedz­my, że prze­ko­nu­je mnie „pro­test łóż­ko­wy” (śmiech). Cho­ciaż, szcze­rze, naj­bar­dziej chcia­ła­bym być Sidem, na jed­ną chwi­lę, tę w pary­skiej Olim­pii.

Tego Ci życzę, ale z całe­go Sida, tyl­ko tego. Dzię­ku­ję za roz­mo­wę!