Pięć tez o Tadeuszu Piórze

Teza pierw­sza, spóź­nio­na. Poli­ty­ka, a dokład­nie sta­li­nizm z socre­ali­zmem (i dłu­gim wyga­sa­niem) spo­wo­do­wa­ły, że auto­rzy naj­waż­niej­szych książ­ko­wych debiu­tów poetyc­kich 1956 roku pocze­ka­li. Bia­ło­szew­ski miał wte­dy 34 lata, Her­bert 32. Rok 1989, owszem, był jak naj­bar­dziej prze­ło­mem poli­tycz­nym, nie­mniej moż­na było wyda­wać wcze­śniej w dru­gim obie­gu lub na emi­gra­cji. Tym­cza­sem w oko­li­cach tego roku poja­wi­ło się kil­ka nader istot­nych debiu­tanc­kich tomi­ków, któ­rych auto­rzy byli w wie­ku daw­no poma­tu­ral­nym. Zaj­rzyj­my w metry­ki: pierw­sza książ­ka Świe­tlic­kie­go uka­za­ła się w roku 1992, autor miał wte­dy 31 lat. W tym­że roku debiu­to­wał Sosnow­ski, w wie­ku lat 33. Jedy­nie Tka­czy­szyn-Dyc­ki dopie­ro docho­dził do trzy­dziest­ki: 1990, 28 lat. Pió­ro zaś, wyda­jąc w 1993 Okę­cie, był rów­nież w wie­ku chry­stu­so­wym.
Czy są to czte­ry zupeł­nie indy­wi­du­al­ne histo­rie, czy też może coś jed­nak wte­dy cajt­gajst­nę­ło?

Teza dru­ga, tomi­stycz­na. Wśród licz­nych u Pió­ry alu­zji, przy­wo­łań, para­fraz, kryp­to­cy­ta­tów etc. jed­no źró­dło szcze­gól­nie intry­gu­je. W paru otóż miej­scach odsy­ła on do słyn­ne­go dia­lo­gu o sztu­ce z Joy­ce­’a Por­tre­tu arty­sty w wie­ku mło­dzień­czym (tytuł z prze­kła­du Jerze­go Jar­nie­wi­cza). Ste­phen Deda­lus, wykła­da­jąc Lyn­cho­wi swój sys­tem este­tycz­ny, wycho­dzi tam od Akwi­na­ty. Owszem, Pió­ro inter­tek­stu­je też na przy­kład Sien­kie­wi­cza, z Joyce’em spra­wa jest jed­nak nie­po­rów­na­nie poważ­niej­sza. Poza wier­sza­mi jest Pió­ro zresz­tą wła­śnie joy­ce­’o­lo­giem. Nie wyklu­czam, że prze­wrot­ność przy­wo­łań Por­tre­tu arty­sty masko­wać, ukry­wać może jakąś głę­bo­ką rela­cję z tą naj­pięk­niej­szą książ­ką świa­ta. Cóż, prze­cią­gam pew­nie auto­ra na stro­nę wła­snych fascy­na­cji.
Kto zaś z inter­pre­ta­to­rów jest bez winy, niech rzu­ci we mnie przy­pi­sem.

Teza trze­cia, poważ­na. Pió­rę nie­raz zapi­sy­wa­no do gier i zabaw post­mo­der­ni­stycz­nych. Zgo­da, przy­naj­mniej czę­ścio­wa, tyle że jest pewien wstęp­ny waru­nek, pomi­ja­ny zazwy­czaj w tego rodza­ju kon­sta­ta­cjach. Posie­dzia­łem co nie­co nad Joyce’em, alu­zje ste­fa­no­we więc zła­pa­łem. Znam Nor­wi­da i godzi­na­mi słu­cha­łem Nie­me­na, też tedy jasne na przy­kład, skąd dwu­krot­ne „dalej”. Sły­sza­łem kie­dyś o zagra­niach jak Caj­mer o pół­no­cy, wiem zatem, kto zacz i o co cho­dzi. Oglą­da­łem daw­niej mecze, zro­zu­mia­łem więc skró­co­ny zapis roz­gry­wek z któ­rychś mistrzostw. Dorzu­cić mógł­bym jesz­cze ileś roz­szy­fro­wań, na pew­no jed­nak pozo­sta­ły frag­men­ty, któ­rych mię­dzy­tek­sto­we­go sen­su nie zauwa­ży­łem. Wszyst­kie inten­cjo­nal­ne nawią­za­nia zna jedy­nie autor, żaden czy­tel­nik nie roz­po­zna ich w kom­ple­cie. A jeśli nie da rady odczy­tać tu wszyst­kie­go, to spra­wa robi się poważ­na. Cie­ka­we zresz­tą, że taką ultra­po­no­wo­cze­sną poezję naj­le­piej było­by wyda­wać od razu w been­kach, z przy­pi­sa­mi jak Pan Bóg przy­ka­zał, i tra­dy­cyj­na akry­bia filo­lo­gicz­na wyma­ga.
A jest prze­cież jesz­cze inter­tek­stu­al­ność wszel­ka moż­li­wa.

Teza czwar­ta, refe­ren­cjal­na. Bywa nie­kie­dy Pió­ro arcy­pre­cy­zyj­nym mime­ty­kiem. W zabaw­nym wier­szu „X (Pole­mi­ka ze słyn­nym poetą)” boha­ter pali mari­hu­anę i przy­po­mi­na sobie esej Zaga­jew­skie­go. Z wier­sza wycho­dzi tro­chę na to, że i ten autor mógł ewen­tu­al­nie, pisząc ów esej, to czy owo zażyć… Pió­ro posłu­gu­je się tokiem prze­rzut­nio­wym. To, z jed­nej stro­ny, paro­dia zami­ło­wa­nia Nowej Fali do enjam­be­ments, z dru­giej zaś efekt spo­wol­nie­nia: „Ada­ma / Zaga­jew­skie­go”, „dostrzegł / pew­ną”, „połu­dnie / i pół­noc”.
Jak w „Lucy in the sky with dia­monds”: „you answer quite slow­ly”, choć tam inny spe­cy­fik w domnie­ma­niu.

Teza pią­ta, pyta­ją­ca. W wier­szu „Świę­to pra­cy” „Sena­tor biczu­je sekre­tar­kę w oku­la­rach”. Kto zatem nosi oku­la­ry?
Pyta­nie waż­ne nie tyle na zewnątrz (wier­sza), ile dla­te­go, że poka­zu­je, jak w samym języ­ku szyb­ko poja­wia się wie­lość.