Nowe głosy z Europy: Llŷr Gwyn LEWIS

Kac­per Bart­czak: Zasta­na­wiam się, po prze­czy­ta­niu zesta­wu two­ich wier­szy w języ­ku angiel­skim, powią­za­nych z kon­kret­ny­mi miej­sca­mi w Walii oraz walij­ską histo­rią, czy moż­na Cię okre­ślić jako poetę patrio­tycz­ne­go. Czy ten ter­min – „patrio­tyzm” – jest dla Cie­bie waż­ny? Cie­ka­wi mnie też, w jaki spo­sób Two­je przy­wią­za­nie do histo­rii Walii łączy w sobie obsza­ry poli­tycz­no­ści, kul­tu­ry, oraz sfe­rę oso­bi­stą.

 Llŷr Gwyn LEWIS: Począt­ko­wo wca­le nie zamie­rza­łem być poetą patrio­tycz­nym. Wręcz prze­ciw­nie – ponie­waż dora­sta­łem, czy­ta­jąc poezję, któ­rą w róż­ny spo­sób dało­by się opi­sać jako patrio­tycz­ną czy też naro­do­wo­ścio­wą, wła­śnie tego spo­so­bu pisa­nia sta­ra­łem się uni­kać. Jed­nak odkąd zaczą­łem miesz­kać z dala od domu i zda­łem sobie spra­wę z ryzy­ka zani­ku, na jakie nara­żo­ny jest nasz język i kul­tu­ra, te aspek­ty sta­ły się nagle dla mnie czymś nie­moż­li­wym do pomi­nię­cia. Teraz te zagad­nie­nia są sta­łym ele­men­tem mojej pra­cy, czymś, co sta­no­wi jej pod­ło­że i wyzna­cza jej rytm, ale mam nadzie­ję, że ich reali­za­cja rzad­ko przy­bie­ra for­mę bez­po­śred­nią, zbyt oczy­wi­stą i że na ogół uda­je mi się sygna­li­zo­wać te kwe­stie przy pew­nym stop­niu nie­jed­no­znacz­no­ści. Ale rze­czy­wi­ście, mam nadzie­ję, że ten temat sta­no­wi głę­bo­kie pod­ło­że mojej pra­cy, coś co ją spa­ja i nada­je ton, w któ­rym zbli­żam się też do innych obsza­rów. Powi­nie­nem też być może w jakiś spo­sób dookre­ślić rozu­mie­nie same­go poję­cia „patrio­tyzm”. Poszedł­bym nawet dalej i okre­ślił swo­je sta­no­wi­sko jako nacjo­na­li­stycz­ne w takim sen­sie, że – choć może to zabrzmieć naiw­nie – chciał­bym widzieć Walię jako nie­za­leż­ne pań­stwo w obrę­bie UE. Jed­nak u same­go sed­na tych pra­gnień znaj­du­je się język, w któ­rym piszę i któ­rym posłu­gu­je się pew­na mniej­szość w obrę­bie spo­łecz­no­ści walij­skiej. Prze­trwa­nie oraz odro­dze­nie tego języ­ka wraz z prze­ka­zy­wa­ny­mi przez nie­go tre­ścia­mi kul­tu­ro­wy­mi – oraz chęć posze­rze­nia jego uży­cia i akcep­ta­cji w obrę­bie spo­łecz­no­ści walij­skiej – to pew­nie pod­sta­wo­wa moty­wa­cja, któ­ra kry­je się za przyj­mo­wa­ny­mi prze­ze mnie posta­wa­mi pisar­ski­mi. Te aspek­ty kul­tu­ro­we są dla mnie o wie­le waż­niej­sze od aspi­ra­cji poli­tycz­nych i wykra­cza­ją poza nie, jed­nak coraz sil­niej zda­ję sobie spra­wę, i w tym prze­świad­cze­niu nie jestem osa­mot­nio­ny, że te cele kul­tu­ro­we dadzą się reali­zo­wać tyl­ko w obrę­bie nie­pod­le­głej Walii.

W jesz­cze innym, szer­szym sen­sie – walij­ska tra­dy­cja poetyc­ka jest źró­dłem, z któ­re­go bie­rze się moje pisa­nie, cho­ciaż nie­ko­niecz­nie pozo­sta­ję zawsze w zgo­dzie z tym źró­dłem. Jest to raczej tra­dy­cja, z któ­rą się zma­gam, jak przy­pusz­czam, sta­ra­jąc się odnaj­dy­wać spo­so­by pisa­nia w jej obrę­bie, jed­no­cze­śnie ją kwe­stio­nu­jąc, wery­fi­ku­jąc, wymy­śla­jąc na nowo.

 Czy możesz sko­men­to­wać poja­wia­ją­cą się w two­im pisa­niu rela­cję mię­dzy tym szer­szym obsza­rem odczu­wa­nia utra­ty kul­tu­ro­wej doświad­cza­nej przez jakąś gru­pę, spo­łecz­ność, a wymia­rem oso­bi­stym? Czy tu wystę­pu­je pró­ba odna­le­zie­nia rów­no­wa­gi mię­dzy tymi dwo­ma aspek­ta­mi?

Z pew­no­ścią tak. Cho­ciaż lud­ność Walii nie jest licz­na, a gru­pa użyt­kow­ni­ków języ­ka walij­skie­go jest jesz­cze mniej­sza, nie da się prze­cież mówić w imie­niu całej, nawet takiej małej zbio­ro­wo­ści czy choć­by postrze­gać jej jako two­ru orga­nicz­nie sca­lo­ne­go – jakie­goś „naro­du wyobra­żo­ne­go”, by odwo­łać się do tego już moc­no wytar­te­go poję­cia. Może­my odczu­wać roz­cza­ro­wa­nie na widok danych pocho­dzą­cych z ofi­cjal­nych spi­sów lud­no­ści, ale jedy­nym obsza­rem, na któ­rym odby­wa się auten­tycz­ne prze­ży­cie utra­ty kul­tu­ro­wej, jest doświad­cze­nie oso­bi­ste, prze­ży­te przez same­go sie­bie. Moż­na mieć tyl­ko nadzie­ję, że wła­sny spo­sób arty­ku­la­cji tego doświad­cze­nia oka­że się jakoś spój­ny z doświad­cze­niem innych, któ­rzy rów­nież doświad­cza­ją tej utra­ty. To jedy­ny spo­sób, w jaki poeta może w ogó­le rościć sobie pra­wo do mówie­nia „w imie­niu innych”, jeśli to w ogó­le moż­li­we.

Czy znaj­dą się u Cie­bie jakieś połą­cze­nia z tra­dy­cją poezji angiel­skiej, na przy­kład rene­san­so­wej, może meta­fi­zycz­nej albo roman­tycz­nej?

Bar­dzo cie­ka­we pyta­nie. Żeby sen­sow­nie na nie odpo­wie­dzieć, musiał­bym naj­pierw pew­nie odbić piłecz­kę i spy­tać, cze­mu o to pytasz. Przez kil­ka lat stu­dio­wa­łem lite­ra­tu­rę angiel­ską i z pew­no­ścią to mia­ło wie­lo­ra­ki wpływ na moje pisar­stwo, cho­ciaż nie w spo­sób świa­do­my i nie celo­wy. Jeśli widzę swo­je miej­sce w obrę­bie jakiejś tra­dy­cji, to jest to walij­ska tra­dy­cja poetyc­ka. Cie­ka­wie było­by się jed­nak przyj­rzeć, w jaki spo­sób przy­jem­ność, któ­rą odczu­wa­łem z lek­tu­ry wier­szy angiel­skich, wpro­wa­dzi­ło odmien­ność do moje­go pisa­nia. Myślę, że meto­da poetów meta­fi­zycz­nych, pole­ga­ją­ca na roz­wi­ja­niu skom­pli­ko­wa­ne­go „kon­cep­tu”, mogła być waż­na dla wie­lu moich wcze­snych wier­szy i pew­nie nadal ma swo­je miej­sce w mojej poezji. Nie­co póź­niej­szy wpływ pocho­dzi od Yeat­sa, któ­re­go – choć pisze po angiel­sku – postrze­gam oczy­wi­ście jako pisa­rza irlandz­kie­go. Para­le­le mię­dzy doświad­cze­niem irlandz­kim i walij­skim są bar­dzo cie­ka­we, a jesz­cze cie­kaw­sze są róż­ni­ce mię­dzy nimi. Bar­dzo inte­re­su­ją­ce są też for­mu­ły, w któ­rych ruchy, takie jak roman­tyzm czy moder­nizm, mani­fe­sto­wa­ły się w Walii (i w Irlan­dii). Jed­nak ostat­nio pró­bo­wa­łem spo­glą­dać dalej, poza hory­zont pro­zy i poezji angiel­skiej, sta­ra­jąc się pew­nie uciec od ogra­ni­czeń dwu­ję­zy­ko­wo­ści. Nadal jestem ogra­ni­czo­ny do dzieł prze­ło­żo­nych na angiel­ski i walij­ski, ale sta­ra­łem się też przy­glą­dać bli­żej gło­som z Nie­miec, Hisz­pa­nii, Irlan­dii.

Wspo­mnia­łem o angiel­skiej tra­dy­cji roman­tycz­nej, ponie­waż cha­rak­te­ry­stycz­ne dla niej jest nie­raz wej­ście w docie­ka­nie wła­snej toż­sa­mo­ści pod wpły­wem impul­su zewnętrz­ne­go pły­ną­ce­go ze źró­deł natu­ral­nych, z natu­ral­nych loka­li­za­cji. Tego rodza­ju pro­ces wystę­pu­je, jak mi się zda­je, w Two­ich wier­szach. Chciał­bym Cię też zapy­tać o ich for­mal­ną stro­nę. W jaki spo­sób myślisz o for­mal­nej stro­nie poezji?

Poczu­cie miej­sca to klu­czo­wy ele­ment mojej poezji. W ten wła­śnie spo­sób uzy­sku­ję grunt – zda­ję sobie spra­wę z prze­ła­do­wa­nia meta­fo­ry – dla moich wier­szy, w ten spo­sób sam się w nich orien­tu­ję. Przy­ja­ciel zwró­cił mi kie­dyś uwa­gę, że w moich wier­szach zawsze wia­do­mo, gdzie się jest. Więk­szość pomy­słów przy­cho­dzi do mnie z fak­tu bycia w jakichś miej­scach, z doświad­cza­nia ich, poza tym wyda­je mi się, że kon­kret­ne loka­li­za­cje i pej­za­że to cał­kiem natu­ral­ny mate­riał dla poezji. Ale to też czę­ścio­wo spo­sób na doko­py­wa­nie się do mojej toż­sa­mo­ści kul­tu­ro­wej i języ­ko­wej. Pocho­dzę z mia­sta, w któ­rym prze­waż­nie mówi się po walij­sku, poło­żo­ne­go w pół­noc­no-wschod­niej Walii, ale prze­pro­wa­dzi­łem się do Car­diff jakieś 10 lat temu. W Car­diff też jest spo­ro ludzi mówią­cych po walij­sku, ale tutaj sta­no­wią oni jed­nak mniej­szość. Tak więc wie­le z moich wier­szy to pró­by zna­le­zie­nia sobie, wyne­go­cjo­wa­nia jakie­goś miej­sca dla sie­bie, miej­sca, w któ­rym będę czuł się dobrze, i są to pró­by doko­ny­wa­ne w obrę­bie moje­go języ­ka ojczy­ste­go. Pisa­łem dość spo­ro o samym Car­diff, więc pew­nie ostat­nio pocią­ga­ją mnie bar­dziej prze­strze­nie poza­miej­skie.

Ale, zaraz, two­je pyta­nie doty­czy­ło for­my. Piszę w wie­lu for­mach, a jed­ną z tych, któ­re przy­cią­ga­ją mnie sta­le, jest for­ma nazy­wa­na cyn­gha­nedd. Jest to bar­dzo ści­sły sys­tem opar­ty na ali­te­ra­cjach i aso­nan­sach. Wymo­gi nakła­da­ne przez tę for­mę spra­wia­ją, że po pro­stu nie da się jej nie sły­szeć i nie da się zapo­mnieć o jej sta­łym dzia­ła­niu. Tak więc cza­sa­mi, kie­dy piszę poza narzu­co­ny­mi ogra­ni­cze­nia­mi tej for­my, sta­ram się pew­nie ukry­wać wszel­ką matry­cę for­mal­ną i powstrzy­mać się przed narzu­ca­niem wier­szo­wi wzor­ca ryt­micz­ne­go czy innych regu­lar­no­ści, co peł­ni dla mnie zapew­ne rolę kon­tra­stu i odej­ścia od tam­tej for­my tra­dy­cyj­nej.