recenzje / IMPRESJE

Żółty pępek snu

Julia Fiedorczuk

Esej Julii Fiedorczuk o wierszach Williama Carlosa Williamsa.

Biuro Literackie kup książkę na poezjem.pl

W ostatnim rozdziale Objaśniania marzeń sennych Zygmunt Freud przytacza słynny już dziś sen o płonącym dziecku. Otóż zmarł chłopiec. Ojciec, wyczerpany po godzinach czuwania przy maleńkim chorym, zasypia w sąsiednim pokoju. We śnie syn powraca żywy, aby zapytać z wyrzutem “ojcze, czyż nie widzisz, że płonę?” W odpowiedzi na te wyszeptane słowa ojciec budzi się i odkrywa, że starzec, który miał czuwać przy zwłokach, nie dopełnił swojej powinności i zdrzemnął się. W tym czasie ciało kochanego dziecka rzeczywiście zajęło się ogniem za sprawą przewróconej świecy. Nieszczęśliwy ojciec budzi się więc tylko po to, żeby odkryć, iż traumatyczna rzeczywistość snu trwa dalej na jawie. Nie może odetchnąć z ulgą stwierdzając, że “to był tylko sen”.

Czasami bywa tak, że coś, co braliśmy za jawę, w istocie jest urojeniem. Jednak zdecydowanie częściej – i to niekoniecznie jest dobra wiadomość – to, co zdawało się być urojeniem, jest najprawdziwszą prawdą. W “Zboczonej historii kina” Slavoj Žižek ilustruje tę psychoanalityczną tezę lacanowsko zinterpretowanym cytatem z filmu Matrix. W przytoczonym tam fragmencie Morpheus (Laurence Fishburne) wtajemnicza Neo (Keanu Reeves) w niewesołą prawdę o Matrixie. Wiedząc już mniej więcej o co chodzi, Neo ma wybór. Chodzi o słynne tabletki, niebieską i czerwoną. Pierwsza gwarantuje powrót do “zmistyfikowanej” wersji rzeczywistości i błogiego trwania w niewiedzy, zaś druga prowadzi wprost do ponurej realności, do ujrzenia rzeczy takimi, jakie są, bez żadnej iluzorycznej otoczki. Neo decyduje się na tę drugą opcję, jednak Žižek słusznie zauważa, że żadne z dwóch proponowanych przez Morpheusa wyjść nie jest specjalnie interesujące. Ludzkie doświadczenie, ujęte na sposób psychoanalityczny, nie składa się bowiem z dwóch oddzielnych warstw, z warstwy iluzji i warstwy prawdy. Realność i fikcja są ze sobą nierozerwalnie związane. Žižek domaga się “trzeciej tabletki”, takiej, która umożliwiłaby dostrzeżenie prawdy nie tyle poza iluzją, co w obrębie samej iluzji. Matrix w zasadzie powiela przestrzenną metaforę powierzchni i głębi: podczas gdy większość śmiertelników zadowala się powierzchnią, tylko nieliczni mają odwagę zajrzeć pod spód, na drugą stronę lustra, do “króliczej nory” (odnotujmy w biegu, że wariantem tej samej metafory była platońska przypowieść o jaskini). Tymczasem prawda, która nas interesuje, jest na powierzchni. Jest w tym, co się samo uporczywie narzuca. W tym, co natrętnie powraca. Prawda, powiada Jacques Lacan, ma strukturę fikcji.

W jedenastej części Seminarium (Les quatre concepts fondamentaux de la psychoanalyse) Lacan zastanawia się, co tak naprawdę obudziło nieszczęsnego ojca śniącego ten wypełniony ogniem sen. Przecież jedno z podstawowych zadań marzenia sennego, twierdzi Freud, to ochrona stanu uśpienia. śnimy po to, żeby się nie obudzić. Tyczy się to przede wszystkim takich snów, które uwewnętrzniają rzeczywistość otaczającą śniącego, na przykład wtedy, kiedy realny dźwięk budzika staje się elementem marzenia sennego, czasami w formie przetworzonej, a czasami nie. śni nam się wtedy, że wstajemy, wyłączamy budzik, rozpoczynamy dzień… i dzięki temu możemy jeszcze przez chwilę poleżeć w łóżku. Możemy zakładać, że sen o płonącym dziecku odgrywał podobną funkcję. Coś z rzeczywistości zewnętrznej musiało dotrzeć do śniącego, bodźce te obrosły tkanką snu. Jednak treść marzenia sennego nie tylko nie ochroniła śpiącego przed wybudzeniem, lecz wręcz przyspieszyła je. Dlaczego? Lacan twierdzi, że we śnie zachodzi coś, co można wytłumaczyć jedynie jako przejaw innej realności – realności, z którą nigdy nie można się spotkać. To brakujące spotkanie – “nacisk urazu” – Lacan określa pożyczonym od Arystotelesa terminem tuché. Nawet tutaj pojawiają się (odziedziczone po Freudzie) metafory przestrzenne. Lacan pisze, że realność, którą interesuje się psychoanaliza jest ukryta “pod brakiem tego, co zastępuje przedstawienie”1. Ale tego “pod” w żadnym razie nie należy rozumieć dosłownie, wyobrażając sobie jakieś mroczne głębiny. Albowiem ten uraz, który usiłuje powtórzyć się we śnie, nie ma nic wspólnego z jakąś przedustawną, obiektywnie istniejącą rzeczywistością. Manifestuje się jedynie pod postacią kryzysu, załamania sensu, szczeliny wpisanej w samą naturę reprezentacji. Realność, zawsze brakująca, to skutek uboczny wejścia w sieć znaczących, czyli w powtarzalność znaku, która powoduje rozładowanie “błogosławione z perspektywy zasady przyjemności”2. Tuché to rysa na tym, co od momentu wejścia w język nazywa się rzeczywistością.
Żeby to zilustrować, Lacan przytacza swój własny sen:

Któregoś dnia z krótkiej drzemki, w której szukałem wypoczynku, zbudziło mnie coś, co pukało do moich drzwi, zanim się zbudziłem naprawdę. I właśnie za sprawą tego uporczywego pukania ukształtowałem pewien sen, sen objawiający mi coś innego niż owe stuki. I kiedy się budzę, te puknięcia – to spostrzeżenie – jeśli docierają do mojej świadomości, to dlatego, że wokół nich odtwarzam całe swoje przedstawienie. Wiem, że tam jestem, o której godzinie usnąłem, i że szukałem wypoczynku w owym śnie. Skoro hałas pukania dociera nie do mojej percepcji, lecz do mojej świadomości, jest tak dlatego, że moja świadomość odtwarza się wokół następującego przedstawienia – wiem, iż grozi mi zbudzenie, że jestem p u k n i ę t y [knocked]3.

Najciekawszy jest oczywiście ten moment pomiędzy pukaniem, które dociera do świadomości śniącego, a rzeczywistym przebudzeniem, czyli chwilą, kiedy pukanie staje się przedmiotem percepcji. Co się wtedy dzieje? Reprezentacją czego, jakiej realności, jest wtedy owo pukanie, wokół którego podmiot odtwarza “całe swoje przedstawienie”?

W Objaśnianiu marzeń sennych Freud zastanawia się, czy każdy sen może zostać wyjaśniony i czy może zostać wyjaśniony całkowicie. Ostatecznie uznaje, że na pytanie to “należy odpowiedzieć przecząco”4. Często się bowiem zdarza, że jest we śnie “jakieś mroczne miejsce” opierające się rozwikłaniu. Ma tam swój początek “kłąb myśli”, który jednak nie ma żadnego “wkładu” w treść marzenia sennego. To “mroczne miejsce”, powiada Freud, to “pępek snu”:

miejsce, w którym dotyka on tego, co nieznane. Myśli senne, na jakie natykamy się w trakcie objaśniania, muszą przecież pozostać całkiem ogólnie bez końca, w podobnym do siatki zawikłaniu wybiegając na wsze strony w świat naszych myśli. Z tego miejsca osnowy, gdzie myśli splecione są silniej, wyrasta potem życzenie senne niczym grzyb ze swojej grzybni5.

Zauważmy, że metafora pępka ostatecznie zrywa z opisaną powyżej logiką powierzchni i głębi (albo zewnętrza i wnętrza), a ponadto odwołuje się do ciała, które jest przecież źródłem popędu. Pępek jest zarazem częścią ciała i śladem po utracie, pamiątką po Rzeczy. Jest rodzajem szypułki, przypominającej nam o naszym nieusuwalnym zakorzenieniu w realności, a także o iluzoryczności i kruchości ego. Właśnie z tego powodu, jak mówi Lacan, psychoanaliza nie jest idealizmem. Nie jest też, dodajmy, postmodernizmem, albowiem kieruje nas “poza zasadę przyjemności”, poza rozkoszną paradę symulakrów, ku realności, która, choć nieobecna, z pewnością nie jest wirtualna. Pisząc o tym samym z ekologicznego punktu widzenia, Lyotard przypomina nam, że żaden komputer nigdy nie był dzieckiem.

W przytoczonym już wcześniej Seminarium Lacan łączy realność z “organem”, który określa mianem “lamelli”. “Lamella” to w zasadzie inna nazwa na libido, czyli popęd, który wywiera stały nacisk na (zawsze seksualny) podmiot. Tępa powtarzalność popędu wiąże się z utratą, która leży u samych źródeł podmiotu, o ile w ogóle można powiedzieć, że podmiot ma jakieś “źródła”. Ten brak w ja materializuje się pod postacią rozmaitych obiektów, które wprawiają w ruch pragnienie. Weźmy na przykład “żółtą plamę” z “Pieśni miłosnej” Williama Carlosa Williamsa:

The stain of love
is upon the world!
Yellow, yellow, yellow (…)

[Miłosna plama
zakryła świat!
Żółte, żółte, żółte]

Zmysłowość tego wiersza jest tak silna, że niemal lepka (w kolejnych linijkach mowa o miodzie). Rozkosz odkształca rzeczywistość, dosłownie “wgryza się” w liście (“eats into leaves”) sugerując jakąś przestrzeń poza czystą przyjemnością, poza reprezentacją, poza wierszem, który kończy się westchnieniem do pewnego geograficznie odległego “ty”.

Pamiętają państwo tę dziwną scenę z filmu Mulholland Drive Davida Lyncha, kiedy dwóch mężczyzn spotyka się w restauracji Winkie’s tylko dlatego, że jeden z nich miał straszny sen, w którym występował ten drugi? Ów mężczyzna zobaczył we śnie jakąś bardzo przerażającą postać, a ponieważ senne przedstawienie rozgrywało się na tyłach tej właśnie restauracji, postanowił skonfrontować je z rzeczywistością. Nie powinniśmy czuć się zaskoczeni faktem, że straszna postać w istocie czekała na niego na tyłach niepozornego lokalu. Albowiem realność, w ujęciu psychoanalitycznym, to właśnie to, co zawsze jest na swoim miejscu. Nikt nie ujął tej prawdy zwięźlej, niż pewien odważny badacz realnych pęknięć mowy:

na końcu światła jest tunel.


Przypisy:
[1] Jacques Lacan, “Tuché i automaton“, tłum. Krzysztof Kłosiński, w: Teorie Literatury XX Wieku: Antologia, red. Anna Burzyńska i Michał Paweł Markowski, Kraków 2006, str. 30-41.
[2] Ibid.
[3] Ibid.
[4] Sigmund Freud, Objaśnianie marzeń sennych (fragmenty), tłum. R. Reszke, w: Teorie Literatury XX Wieku: Antologia, red. Anna Burzyńska i Michał Paweł Markowski, Kraków 2006, str. 5-29.
[5] Ibid.

O AUTORZE

Julia Fiedorczuk

Urodzona w Warszawie. Prozaiczka, poetka, tłumaczka. Na Uniwersytecie Warszawskim prowadzi zajęcia z literatury amerykańskiej, teorii literatury i ekokrytyki. Nagrodzona przez Polskie Towarzystwo Wydawców Książek za najlepszy debiut (2002). Laureatka austriackiej nagrody Huberta Burdy (2005). Członkini ASLE (Association for the Study of Literature and the Environment). Mieszka w Warszawie.

powiązania

Pospieszny Legnica-Wroclaw

dzwieki / WYDARZENIA Andrzej Sosnowski Bohdan Zadura Jolanta Kowalska Julia Fiedorczuk Kuba Mikurda Marcin Sendecki

Zapis rozmowy z udziałem Julii Fiedorczuk, Jolanty Kowalskiej, Kuby Mikurdy, Marcina Sendeckiego, Andrzeja Sosnowskiego i Bohdana Zadury podczas festiwalu Port Wrocław 2010.

WIĘCEJ

Inne Państwa

dzwieki / WYDARZENIA Dariusz Sośnicki Jacek Gutorow Julia Fiedorczuk

Zapis całego spotkania z udziałem Julii Fiedorczuk, Jacka Gutorowa i Dariusza Sośnickiego podczas Portu Wrocław 2009.

WIĘCEJ

Kochankowie na otwartm morzu

dzwieki / WYDARZENIA Dariusz Sośnicki Jacek Dehnel Julia Fiedorczuk Krzysztof Siwczyk Łukasz Jarosz

Zapis całego spotkania autorskiego z udziałem Jacka Dehnela, Julii Fiedorczuk, Łukasza Jarosza, Krzysztofa Siwczyka i Dariusza Sośnickiego podczas Portu Wrocław 2007.

WIĘCEJ

Moi Moskale

dzwieki / WYDARZENIA Andrzej Sosnowski Anna Podczaszy Bogusław Kierc Eugeniusz Tkaczyszyn-Dycki Jerzy Jarniewicz Julia Fiedorczuk Krzysztof Siwczyk Natalia Gorbaniewska Natalia Woroszylska Tadeusz Pióro Wiktor Woroszylski

Zapis całego spotkania autorskiego wokół antologii Moi Moskale podczas Portu Wrocław 2006.

WIĘCEJ

Poetki z Wysp

dzwieki / WYDARZENIA Carol Rumens Jerzy Jarniewicz Julia Fiedorczuk Lavinia Greenlaw Marta Podgórnik

Zapis całego spotkania autorskiego Lavinii Greenlaw, Carol Rumens, Julii Fiedorczuk, Marty Podgórnik oraz Jerzego Jarniewicza podczas Portu Legnica 2004.

WIĘCEJ

Damski boks

dzwieki / WYDARZENIA Agnieszka Wolny-Hamkało Bohdan Zadura Julia Fiedorczuk Klara Nowakowska Marta Podgórnik

Zapis całego spotkania autorskiego Julii Fiedorczuk, Klary Nowakowskiej, Marty Podgórnik, Agnieszki Wolny-Hamkało oraz Bohdana Zadury podczas Portu Legnica 2004.

WIĘCEJ

Listopad nad Narwią i danc

dzwieki / WYDARZENIA Anna Podczaszy Julia Fiedorczuk

Zapis całego spotkania autorskiego Julii Fiedorczuk i Anny Podczaszy podczas Portu Legnica 2000.

WIĘCEJ

Tajemnicze zaułki Williamsa

wywiady / O KSIĄŻCE Julia Fiedorczuk Julia Hartwig

Rozmowa Julii Fiedorczuk z Julią Hartwig, towarzysząca ukazaniu się książki Spóźniony śpiewak Williama Carlosa Williamsa w przekładzie Julii Hartwig, wydanej w Biurze Literackim w 5 stycznia 2009 roku, a w wersji elektronicznej 10 kwietnia 2019 roku.

WIĘCEJ

Ułamek świetności

recenzje / IMPRESJE Julia Fiedorczuk

Recenzja Julii Fiedorczuk książki Spóźniony śpiewak Williama Carlosa Williamsa w przekładzie Julii Hartwig, wydanej w Biurze Literackim w 5 stycznia 2009 roku, a w wersji elektronicznej 10 kwietnia 2019 roku.

WIĘCEJ

Powiedzieć to inaczej niż tak i niż nie…

recenzje / ESEJE Julia Fiedorczuk

Szkic Julii Fiedorczuk poświęcony twórczości Andrzeja Sosnowskiego.

WIĘCEJ

Będą kwiaty

dzwieki / RECYTACJE Julia Fiedorczuk

Wiersz z tomu Poeci na nowy wiek, zarejestrowany podczas spotkania “Poeci na nowy wiek” na festiwalu Port Wrocław 2010.

WIĘCEJ

Survival

dzwieki / RECYTACJE Julia Fiedorczuk

Wiersz z tomu Planeta rzeczy zagubionych (2006). Fragment spotkania “Kochankowie na otwartym morzu” z festiwalu Port Wrocław 2007.

WIĘCEJ

Wieczorem

dzwieki / RECYTACJE Julia Fiedorczuk

Wiersz z tomu Planeta rzeczy zagubionych (2006). Fragment spotkania “Kochankowie na otwartym morzu” z festiwalu Port Wrocław 2007.

WIĘCEJ

What next, big sky? (fragment)

recenzje / KOMENTARZE Julia Fiedorczuk

Fragment posłowia Julii Fiedorczuk do książki Język przyszłości Laurie Anderson, która ukazała się nakładem Biura Literackiego w 2012 roku.

WIĘCEJ

Julia Fiedorczuk o książkach Laury Riding

recenzje / KOMENTARZE Julia Fiedorczuk

Autorski komentarz Julii Fiedorczuk do książek Obroty cudów i Korona dla Hansa Andersena Laury (Riding) Jackson, wydanych nakładem Biura Literackiego 11 stycznia 2012 roku.

WIĘCEJ

Gottfried Benn: Ziemia woła

recenzje / ESEJE Julia Fiedorczuk

Recenzja Julii Fiedorczuk z książki Nigdy samotniej i inne wiersze Gottfrieda Benna.

WIĘCEJ

Rozbitka

recenzje / KOMENTARZE Julia Fiedorczuk

Autorski komenatrz Julii Fedorczuk do książki Biała Ofelia, wydanej nakładem Biura Literackiego 14 kwietnia 2011 roku.

WIĘCEJ

Poranek Marii… Instrukcja obsługi

recenzje / KOMENTARZE Julia Fiedorczuk

Autorski komentarz Julii Fiedorczuk do książki Poranek Marii i inne opowiadania.

WIĘCEJ

Przychody i rozchody sensu

recenzje / IMPRESJE Julia Fiedorczuk

Recenzja Julii Fiedorczuk z książki Doba hotelowa Bartłomieja Majzla.

WIĘCEJ

Być więc i nie być

recenzje / IMPRESJE Julia Fiedorczuk

Esej Julii Fiedorczuk towarzyszący premierze książki Pozytywki i marienbadki (1987-2007) Andrzeja Sosnowskiego.

WIĘCEJ

Ciężko utrzymać poziom, ale jeszcze trudniej wiarygodność poetycką

debaty / WYDARZENIA I INICJATYWY Grzegorz Jankowicz Julia Fiedorczuk Marcin Sierszyński Marta Kucharska Mateusz Kotwica Paweł Kaczmarski

Głosy Julii Fiedorczuk, Grzegorza Jankowicza, Pawła Kaczmarskiego, Mateusza Kotwicy, Marty Kucharskiej i Marcina Sierszyńskiego w debacie “Dożynki 2008”.

WIĘCEJ

Blanchot: śmierć jako forma życia

recenzje / IMPRESJE Julia Fiedorczuk

Recenzja Julii Fiedorczuk z książki Tomasz Mroczny. Szaleństwo dnia Maurice’a Blanchota.

WIĘCEJ

Ronald Firbank: Literatura jako model życia

recenzje / ESEJE Julia Fiedorczuk

Recenzja Julii Fiedorczuk z książki Studium temperamentu Ronalda Firbanka.

WIĘCEJ

Dziwadełko, Wiersz

recenzje / Julia Fiedorczuk

Autokomentarz Julii Fiedorczuk do książki Tlen.

WIĘCEJ

O "Najryzykowniej"

recenzje / NOTKI I OPINIE Dariusz Sośnicki Grzegorz Jankowicz Julia Fiedorczuk Justyna Sobolewska

Komentarze Dariusza Sośnickiego, Justyny Sobolewskiej, Julii Fiedorczuk, Grzegorza Jankowicza.

WIĘCEJ

O Egzotycznych ptakach i roślinach

recenzje / NOTKI I OPINIE Joanna Wajs Julia Fiedorczuk Krzysztof Siwczyk

Komentarze Julii Fiedorczuk, Joanny Wajs, Krzysztofa Siwczyka.

WIĘCEJ

O Jesieni Zuzanny

recenzje / NOTKI I OPINIE Anna Kałuża Julia Fiedorczuk Paweł Mackiewicz Tomasz Fijałkowski

Komentarze Anny Kałuży, Julii Fiedorczuk, Tomasza Fijałkowskiego, Pawła Mackiewicza.

WIĘCEJ

Przygoda ze słowami

recenzje / KOMENTARZE Julia Fiedorczuk

Komentarz Julii Fiedorczuk do książki Listopad nad Narwią, która ukazała się nakładem Biura Literackiego.

WIĘCEJ

O Brzytwie okamgnienia

recenzje / NOTKI I OPINIE Darek Pado Jakub Winiarski Julia Fiedorczuk Karol Maliszewski Kuba Mikurda

Komentarze Kuby Mikurdy, Karola Maliszewskiego, Julii Fiedorczuk, Jakuba Winarskiego i Darka Pado.

WIĘCEJ

Arizona Dream, Jeden jeż, [Kiedy cowieczorny skurcz strachu]

recenzje / KOMENTARZE Julia Fiedorczuk

Autorski komentarz Julii Fiedorczuk do książki Listopad nad Narwią.

WIĘCEJ

Fotosynteza, Przejście

recenzje / KOMENTARZE Julia Fiedorczuk

Komentarze Julii Fiedorczuk do wierszy z książki Bio, która ukazała się nakładem Biurza Literackiego.

WIĘCEJ

Zdarzenie: tęcza na farfoclisku (fragmenty)

recenzje / IMPRESJE Julia Fiedorczuk

Recenzja Julii Fiedorczuk z książki Gdzie koniec tęczy nie dotyka ziemi Andrzeja Sosnowskiego.

WIĘCEJ

Tajemnicze zaułki Williamsa

wywiady / O KSIĄŻCE Julia Fiedorczuk Julia Hartwig

Rozmowa Julii Fiedorczuk z Julią Hartwig, towarzysząca ukazaniu się książki Spóźniony śpiewak Williama Carlosa Williamsa w przekładzie Julii Hartwig, wydanej w Biurze Literackim w 5 stycznia 2009 roku, a w wersji elektronicznej 10 kwietnia 2019 roku.

WIĘCEJ

Ułamek świetności

recenzje / IMPRESJE Julia Fiedorczuk

Recenzja Julii Fiedorczuk książki Spóźniony śpiewak Williama Carlosa Williamsa w przekładzie Julii Hartwig, wydanej w Biurze Literackim w 5 stycznia 2009 roku, a w wersji elektronicznej 10 kwietnia 2019 roku.

WIĘCEJ

Niezmordowany obserwator

recenzje / ESEJE Jacek Gutorow

Recenzja Jacka Gutorowa książki Spóźniony śpiewak Williama Carlosa Williamsa w przekładzie Julii Hartwig, wydanej w Biurze Literackim w 5 stycznia 2009 roku, a w wersji elektronicznej 10 kwietnia 2019 roku.

WIĘCEJ

O “Spóźnionym śpiewaku”

recenzje / ESEJE Agata Pyzik

Recenzja Agaty Pyzik książki Spóźniony śpiewak Williama Carlosa Williamsa w przekładzie Julii Hartwig, wydanej w Biurze Literackim w 5 stycznia 2009 roku, a w wersji elektronicznej 10 kwietnia 2019 roku.

WIĘCEJ

Rzeczy, a nie idee

recenzje / ESEJE Jakub Winiarski

Recenzja Jakuba Winiarskiego książki Spóźniony śpiewak Williama Carlosa Williamsa w przekładzie Julii Hartwig, wydanej w Biurze Literackim w 5 stycznia 2009 roku, a w wersji elektronicznej 10 kwietnia 2019 roku.

WIĘCEJ

Spóźniony śpiewak

nagrania / Między wierszami Julia Hartwig

Wybór wierszy Williama Carlosa Williamsa w przekładzie Julii Hartwig omawiają Grzegorz Jankowicz oraz Jacek Gutorow. Etiuda filmowa do wiersza „Pełnia” w reżyserii Anny Jadowskiej.

WIĘCEJ

Plusk, czyli "być" w jednym wierszu Williama Carlosa Williamsa

recenzje / IMPRESJE Jerzy Jarniewicz

Esej Jerzego Jarniewicza o wierszach Williama Carlosa Williamsa.

WIĘCEJ

Julia Fiedorczuk prozatorsko i w pełnym metrażu

recenzje / ESEJE Michał Mazur

Recenzja Michała Mazura z książki Biała Ofelia Julii Fiedorczuk.

WIĘCEJ

tuż-tuż, czyli coraz bliżej i coraz dalej

recenzje / ESEJE Marcin Jurzysta

Recenzja Marcina Jurzysty z książki tuż-tuż Julii Fiedorczuk.

WIĘCEJ

Ofelia V.2.2

recenzje / ESEJE Monika Glosowitz

Recenzja Moniki Glosowitz z książki Białą Ofelia Julii Feidorczuk, która ukazała się 1 grudnia 2011 roku na łamach portalu artPapier.

WIĘCEJ

Jesteś, ale cię nie ma

recenzje / ESEJE Marta Cuber

Recenzja Marty Cuber z książki Poranek Marii i inne opowiadania Julii Fiedorczuk.

WIĘCEJ

Maria i Julia (Poranek Marii)

recenzje / ESEJE Anna Wajner

Recenzja Anny Wajner z książki Poranek Marii i inne opowiadania Julii Fiedorczuk.

WIĘCEJ

Szpilki zdań

recenzje / ESEJE Justyna Sobolewska

Recenzja Justyny Sobolewskiej z książki Poranek Marii i inne opowiadania Julii Fiedorczuk.

WIĘCEJ

Drwina z listopada. Impresje na marginesie

recenzje / ESEJE Radosław Kobierski

Recenzja Radosława Kobierskiego z książki Listopad nad Narwią Julii Fiedorczuk.

WIĘCEJ

Przyszłam tu, żeby oddychać. O Tlenie Julii Fiedorczuk i innych cząstkach

recenzje / ESEJE

Recenzja Grzegorza Czemiela z książki Tlen Julii Fiedorczuk.

WIĘCEJ

Ludzki sposób na przetrwanie

recenzje / ESEJE Grzegorz Tomicki

Recenzja Grzegorza Tomickiego z książki Listopad nad Narwią Julii Fiedorczuk. .

WIĘCEJ